Στη θέα της γεμάτης καρότσας με τα δέντρα της πλατείας τους οι κάτοικοι των Εξαρχείων νιώθουν να ξαπλώνει ανυπεράσπιστο στην ψυχρή μεταλλική επιφάνεια κι ένα κομμάτι από τη ζωή τους, όπως ήταν πριν τις λαμαρίνες. Πέρα, όμως, από τη στεναχώρια για εκείνο που δείχνει να χάνεται οριστικά, μπαίνει κι ένα ερώτημα: Πηγαίνουν κάπου τα δέντρα τελικά;
Η απάντηση βρίσκεται περίπου 6 χιλιόμετρα μακριά. Στο φυτώριο του Δήμου Αθηναίων, στο Γουδή, μια παρατημένη πίσω αυλή όπου καταλήγουν τα δέντρα των πλατειών που μετατρέπονται σε εργοτάξια. Σύμφωνα με όσα κατήγγειλε το ανεξάρτητο σωματείο εργαζομένων του δήμου, από τα δέντρα που επιχειρήθηκε να μεταφυτευθούν από άλλες πλατείες (Κολωνακίου και Κυψέλης) εννιά στα δέκα ξεράθηκαν. Ο ένας λόγος είναι ο προβληματικός χαρακτήρας της διαδικασίας. Ο άλλος, η αδυναμία συντήρησής τους λόγω της υποστελέχωσης του προσωπικού του δήμου.
Πηγαίνοντας στον χώρο, η απουσία της απαιτούμενης φροντίδας γίνεται εμφανής σχεδόν από το πρώτο βήμα. Σε αρκετά σημεία, αριστερά και δεξιά των μονοπατιών, υπάρχουν σκορπισμένες άδειες γλάστρες. Ακόμη και ανακατεμένοι σωροί με σκουπίδια και χώμα. Παντού, λιγότερο ή περισσότερο, κυριαρχεί η αίσθηση ενός περιβάλλοντος που δεν έχει αφεθεί να είναι φυσικό, αλλά δεν είναι ούτε και περιποιημένο. Σ’ ένα κομμάτι γης που ψάχνει ταυτότητα βρίσκονται εδώ και λίγες ημέρες κάποια από τα δέντρα των Εξαρχείων, στα οποία θεωρείται δεδομένο πως θα προστεθούν και άλλα, κρίνοντας από τους λάκκους που ’ναι σκαμμένοι δίπλα. Κάποια από τα δέντρα είναι κατακρεουργημένα. Μετά βίας να εντοπίζονται ένα με δύο πράσινα κλωνάρια. Εικόνα που, σύμφωνα με τον γεωπόνο και κάτοικο της περιοχής Δημήτρη Γερονίκο, δεν μπορεί παρά να ενισχύει τις ανησυχίες για την επιβίωση των δέντρων μακριά από τον φυσικό τους χώρο. Όπως εξηγεί, «τα φυτά είναι αυτόνομοι οργανισμοί, το οποίο σημαίνει ότι παράγουν μόνα τους την τροφή», οπότε ένας άγαρμπος τρόπος μεταφοράς τους μπορεί να προκαλέσει το λεγόμενο σοκ της μεταφύτευσης. Σε μια τέτοια συνθήκη το φυτό δεν μπορεί να παράγει την τροφή που παρήγε πριν τη μεταφύτευση, «διότι απ’ τη μία δεν υπάρχει φύλλωμα για να φωτοσυνθέσει (σε ορισμένα έχει αφαιρεθεί στην προκειμένη ακόμη και το 95% των φύλλων τους) και από την άλλη το ριζικό του σύστημα έχει καταστραφεί, καθώς μεγάλο μέρος έχει μείνει πίσω στη γη που βρισκόταν». Είναι χαρακτηριστικό ότι «αν κάνουμε τώρα μια τομή στα δέντρα στο Γουδή και δούμε κάτω, θα διαπιστώσουμε ότι δεν υπάρχει τίποτα. Τα μεταφύτευσαν κούτσουρα, χωρίς ριζικό σύστημα, το οποίο σημαίνει ότι δεν μπορεί ν’ ανέβει νερό από το έδαφος στο φύλλωμα και δεύτερον δεν υπάρχει φύλλωμα για να φωτοσυνθέσει, να παραγάγει τροφή και να ξανακατέβει σε όλο το δέντρο».
Αυτοψία στο φυτώριο του Δήμου #Αθηναίων, στο Γουδή, μια παρατημένη πίσω αυλή όπου καταλήγουν τα δέντρα των πλατειών που μετατρέπονται σε εργοτάξια. Για τον καταστροφικό τρόπο που γίνεται η μεταφύτευση μιλά στην #ΑΥΓΗ ο γεωπόνος και κάτοικος των #Εξαρχείων Δημήτρης Γερονίκος.… pic.twitter.com/fotTrzzV5T
— Η ΑΥΓΗ (@AvgiOnline) November 18, 2023
Η κατάλληλη μεταφύτευση θα προϋπέθετε «μία κλάδευση το πολύ 10%-15% του συνολικού φυλλώματος και να ανοιχθεί μια τομή σε εμβαδό το οποίο να είναι σε εμβαδό που καλύπτει το φύλλωμα. Και μετά μ’ ένα ειδικό μηχάνημα, το οποίο φέρει δαγκάνες και αγκαλιάζει στην ουσία το δέντρο, να το μεταφυτεύσουμε όπως είναι». Για τον Δήμο της Αθήνας, πάλι, ένα πριόνι και μια νταλίκα αρκούν ώστε να γίνει η… δουλειά.
Θα πάψει να είναι πλατεία
Ακόμη κι αν τα δέντρα διασωθούν, θεωρείται δεδομένο, με βάση τον σχεδιασμό του σταθμού, πως ένα μέρος τους δεν θα επιστρέψει στην πλατεία. Όπως έχει τονίσει επανειλημμένα ο ομότιμος καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ Τάσης Παπαϊωάννου (ένας άνθρωπος που ζει και εργάζεται στην περιοχή), με βάση τα σχέδια της Αττικό Μετρό «δεν υπάρχει το απαιτούμενο ύψος χώματος προκειμένου να αναπτυχθούν μεγάλα δέντρα, παρά μόνο θάμνοι». Η πρόθεση που επίσης έχει εκφραστεί από την εταιρεία για να καμφθούν οι αντιδράσεις είναι ότι τα δέντρα που θα περισσέψουν θα στελεχώσουν άλλους ελεύθερους χώρους των Εξαρχείων. «Όμως όσα δέντρα και να φυτέψουν, αυτό που χάνεται είναι ένας πνεύμονας πρασίνου στο κέντρο της πόλης. Αυτό δεν πρόκειται με τίποτα να αναπληρωθεί» εξηγεί ο Τ. Παπαϊωάννου, μιλώντας στην ΑΥΓΗ για την επόμενη μέρα της πλατείας.
Οι λαμαρίνες θα επεκταθούν ακόμη περισσότερο
Τις τελευταίες ημέρες, πάνω σε μια λευκή μαρμάρινη λωρίδα που διασχίζει την εναπομείνασα ελεύθερη πλατεία υπάρχει το μήνυμα «Προσεχώς όρια εργοταξίου». Πρόκειται στην πραγματικότητα για ένα κάλεσμα των κατοίκων στους επιχειρηματίες της πλατείας, αλλά και στον κόσμο που περνά από εκεί να συνειδητοποιήσουν ότι ο χώρος τους θα περιοριστεί ακόμη περισσότερο.
Η οριστική έκταση του εργοταξίου, όπως αποτυπώνεται στον επίσημο χάρτη της Αττικό Μετρό, είναι πολύ ευρύτερη από τη σημερινή περίφραξη. Κάτι που, άλλωστε, επιβεβαιώθηκε και από τον ίδιο τον πρόεδρο της Ανάπλαση Αθήνας Α.Ε. Χρόνη Ακριτίδη, ο οποίος ανέφερε (Καθημερινή, 10/11/2023) ότι με βάση το σχέδιο που προκρίθηκε «στα Εξάρχεια, η πλατεία θα επεκτείνεται στις οδούς Στουρνάρη και Τρικούπη, αφήνοντας μόνο μία λωρίδα διέλευσης». Κι ενώ το σχέδιο για τις πλήρεις διαστάσεις του εργοταξίου έχει εκδοθεί από το 2018, οι ιδιοκτήτες των καταστημάτων ακόμη δεν έχουν λάβει κάποια σχετική ενημέρωση. Ακόμη και για το παρόν εργοτάξιο, που αφορά τις πρόδρομες εργασίες, χρειάστηκε να ρωτάνε για να μάθουν κάτι περισσότερο τους εργάτες που έφτιαχναν την περίφραξη. Ενδεχόμενη επέκτασή της για κάποια από τα μαγαζιά συνεπάγεται την άμεση πτώση του τζίρου τους, ακόμη και κατά 70%, καθώς θα πρέπει ν’ αποσύρουν τα τραπεζοκαθίσματα, ενώ θ’ ακυρωθούν και όλα τα πλεονεκτήματα που φέρει μια πλατεία (ίσκιος, ορίζοντας) και θ’ αντικατασταθούν με μειονεκτήματα (θόρυβος και σκόνη από το εργοτάξιο). Ταυτόχρονα υπάρχει η βάσιμη ανησυχία ότι τα ενοίκια θα αυξηθούν περαιτέρω, σε σημείο που θα μπορούν να τα πληρώνουν μόνο αλυσίδες. «Έχετε δει τι μαγαζιά υπάρχουν στους σταθμούς του μετρό» μας λένε οι άνθρωποι που δουλεύουν τις σημερινές καφετέριες.
«Περισσότερο δάπεδο, λιγότερα δέντρα»
Μπορεί οι αντιδράσεις των κατοίκων να αντιμετωπίζονται ως περιθωριακές, όμως από φίλα προσκείμενα μέσα στην κυβέρνηση κρίθηκε αναγκαίο να αναδείξουν σε πρώτο τους θέμα το αρχιτεκτονικό σχέδιο που επιλέχθηκε για τα Εξάρχεια ανάμεσα σε σύνολο… έξι προτάσεων. «Οι συμμετοχές είναι ελάχιστες» τονίζει ο Τ. Παπαϊωάννου. «Αυτό σημαίνει ότι στην πραγματικότητα ο διαγωνισμός έχει αποτύχει. Αλλά σημαίνει και κάτι άλλο, ότι οι συνάδελφοι αρχιτέκτονες απείχαν από τον διαγωνισμό αυτό. Είτε για λόγους προχειρότητας είτε και για λόγους θέσης».
Για την επόμενη μέρα της πλατείας δεν μπορούμε να σταθούμε στα «ωραιοποιημένα φωτορεαλιστικά» τονίζει ο Τ. Παπαϊωάννου, που εντοπίζει αντί για περισσότερα δέντρα, «εκτεταμένες δαπεδοστρώσεις». Ενώ βάζοντας δίπλα την πλατεία όπως είναι κι όπως θα γίνει, επικεντρώνεται στη διαφορά του ρόλου που θα επιτελεί: «Η πλατεία είναι κυρίως ένας χώρος στάσης. Ένας χώρος προστατευμένος από την κυκλοφορία των δρόμων, που πρέπει να έχει χαρακτηριστικά όπως είναι αυτή τη στιγμή, δηλαδή με δέντρα που σκιάζουν και δίνουν αναπνοή. Αυτό θα σταματήσει όταν ολοκληρωθεί ο σταθμός. Θα σταματήσει, γιατί θα είναι πλέον περισσότερο χώρος διέλευσης».
