Το κατεστημένο της Θεσσαλονίκης είναι γνωστό ότι επιθυμεί να θυμίζει τις σελίδες της ιστορίας της πόλης που το συμφέρουν και τις υπόλοιπες να τις θάβει στα σεντούκια της Ιστορίας. Χρειάστηκε να περάσουν δεκαετίες και διεκδικήσεις ακαδημαϊκών και ενεργών πολιτών για να ξανάρθουν στην επιφάνεια το εβραϊκό παρελθόν της πόλης αλλά και οι ιστορίες αντίστασης που έλαβαν χώρα στη Θεσσαλονίκη. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι από το 1986 έως και το 2014 στο επίσημο εορτολόγιο του Δήμου Θεσσαλονίκης δεν περιλαμβανόταν η 30ή Οκτωβρίου 1944, ημέρα απελευθέρωσης της πόλης από τα ναζιστικά στρατεύματα μετά την επέμβαση των μαχητών του ΕΛΑΣ. Παρ’ όλα αυτά, μέχρι και σήμερα σημεία και τόποι όπου συνέβησαν σημαντικά γεγονότα κατά το παρελθόν είναι παραγκωνισμένα από τις τοπικές Αρχές και την κεντρική κυβέρνηση.
Από το 2017 λειτουργεί στους χώρους του Πολεμικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, στο κέντρο της πόλης, η έκθεση τεκμηρίων για την Αντιδικτατορική Αντίσταση στη Θεσσαλονίκη με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Διότι δεν συνεμορφώθην». Η επιλογή του χώρου μόνο τυχαία δεν είναι, μιας και στις εγκαταστάσεις του Πολεμικού Μουσείου Θεσσαλονίκης την περίοδο της δικτατορίας στεγαζόταν το ανακριτικό κολαστήριο της ΚΥΠ, όπου βασανίστηκαν δεκάδες αγωνιστές και αγωνίστριες της Δημοκρατίας. Πρόκειται για έναν τόπο μαρτυρίου ο οποίος επιλέχθηκε για την έκθεση-ντοκουμέντο που αποτελεί φόρο τιμής για τους πολιτικούς κρατούμενους της Χούντας, δημιουργήθηκε από τον Σύνδεσμο Φυλακισθέντων Εξορισθέντων Αντιστασιακών (ΣΦΕΑ) 1967-1974 και εγκαινιάστηκε από τον πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων Νίκο Βούτση στις 5 Μαΐου 2017. Ο χώρος μνήμης υποδέχεται δεκάδες σχολεία από όλη τη χώρα, με τους μαθητές και τις μαθήτριες να παρατηρούν όχι μόνο τα εκθέματα του Πολεμικού Μουσείου, αλλά να μαθαίνουν και για τους αγώνες όσων υπερασπίστηκαν τη Δημοκρατία. Όπως επισημαίνει ο ΣΦΕΑ, η λειτουργία του χώρου μνήμης στο κτήριο αυτό συνιστά καθεαυτή έναν ισχυρότατο συμβολισμό και παράλληλα μια διαρκή υπόμνηση ότι ο στρατός δεν θα χρησιμοποιηθεί ποτέ ξανά για την κατάλυση του συντάγματος και την καταπάτηση των δημοκρατικών ελευθεριών και των κοινωνικών δικαιωμάτων.
Ο πολύτιμος αυτός χώρος μνήμης, όμως, βρίσκεται εδώ και αρκετό διάστημα υπό έξωση από το Πολεμικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Η παρουσία της έκθεσης είναι υπό την αίρεση της κατ’ έτος υπογραφής χρησιδανείου μεταξύ του Πολεμικού Μουσείου και του ΣΦΕΑ, παρά το γεγονός ότι παραχωρήθηκε άνευ ανταλλάγματος με σκοπό τη μόνιμη και διαρκή έκθεση των αντικειμένων που καταγράφονται αναλυτικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα πολεμικά μουσεία της χώρας λειτουργούν με καταστατικό που θεσμοθετήθηκε επί Χούντας, το οποίο ως σκοπό των πολεμικών μουσείων θέτει την «προβολή των ιερών αγώνων του Ελληνικού Έθνους από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερον».
Μέχρι στιγμής, η διοίκηση του Πολεμικού Μουσείου Αθηνών, στο οποίο υπάγεται ως παράρτημα το αντίστοιχο της Θεσσαλονίκης, επικαλούμενο το ισχύον χουντικό καταστατικό δεν έχει ανανεώσει το χρησιδάνειο, η παράταση του οποίου έληξε στις 30 Μαρτίου 2023. Το προηγούμενο διάστημα τα μέλη του ΣΦΕΑ είχαν στείλει επιστολή στον πρόεδρο της Βουλής, στους αρχηγούς των κοινοβουλευτικών κομμάτων και στην ηγεσία του υπουργείου Εθνικής Άμυνας, με την οποία ζητούν να παύσει η αντιφατική αναφορά της έκθεσης ως «φιλοξενούμενη συλλογή». Τα μέλη του ΣΦΕΑ ζητούν από τον πρόεδρο της Βουλής Κώστα Τασούλα και τους πολιτικούς αρχηγούς να αναλάβουν συμβολικά κοινή νομοθετική πρωτοβουλία για την κατάργηση του εν λόγω διατάγματος της χουντικής περιόδου και να ανακηρύξουν τον χώρο μνήμης, έκτασης 33 τετραγωνικών μέτρων, σε χώρο Ιστορικής Μνήμης της Αντιδικτατορικής Αντίστασης. Όπως σχολιάζει στην ΑΥΓΗ της Κυριακής το μέλος του ΣΦΕΑ και πρώην βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. Τριαντάφυλλος Μηταφίδης, «οποιαδήποτε παράταση του σημερινού καθεστώτος της κατά παραχώρηση “φιλοξενίας” μας στο Πολεμικό Μουσείο Θεσσαλονίκης συνιστά λογοκριτική επέμβαση εις βάρος της πρόσφατης ιστορίας της Θεσσαλονίκης». «50 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, η αντίσταση είναι υπό διωγμό, είναι υπό έξωση, και αυτό είναι απαράδεκτο» προσθέτει ο Τρ. Μηταφίδης.
Χωρίς πρόσβαση στους τόπους μαρτυρίου
Εκτός από τη μόνιμη έκθεση στο Πολεμικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, και άλλοι τόποι μνήμης της αντιδικτατορικής δράσης είναι σε δεύτερη μοίρα. Οι φυλακές του Επταπυργίου-Γεντί Κουλέ, το παλιό κτήριο της Ασφάλειας στον Βαρδάρη και το παλιό κτήριο της Ασφάλειας στην οδό Βαλαωρίτου αποτελούν τόπους μαρτυρίου των αγωνιστών της αντιδικτατορικής αντίστασης. Παρ’ όλα αυτά, ο Σύνδεσμος Φυλακισθέντων Εξορισθέντων Αντιστασιακών δεν έχει κάποια πρόσβαση σε αυτά, παρά μόνο στις επετείους του Πολυτεχνείου, όταν και πραγματοποιούνται οι καθιερωμένες τελετές μνήμης/καταθέσεις στεφάνων και λουλουδιών.
