Μιλώντας για το καλοκαίρι, για το ευλογημένο καλοκαίρι της χώρας μου, μεγαλώνουν διαρκώς οι ρίζες μιας ζωής όπως την περιέγραψε σ' ένα κείμενο ο Άγγελος Τερζάκης, ούτε που θυμάμαι ποιο (έφηβος ήμουν όταν το διάβασα κι απόμεινε πάνω μου το χνάρι του) και τώρα το διηγούμαι απλώς γιατί βέβαια δεν γίνεται να το θυμάμαι επί λέξει˙ πάντως το διηγούμαι με ακρίβεια. Έγραφε, λοιπόν, ο Άγγελος Τερζάκης σ’ ένα δοκίμιο: «όταν πεις “έχω να ζήσω 80 χρόνια”, η ζωή σού φαίνεται απίστευτα μεγάλη. Λες, έχω να κάνω τόσα και τόσα. Όταν όμως λες “έχω να ζήσω 80 καλοκαίρια”, η ζωή σού φαίνεται απίστευτα μικρή».
Γι’ αυτό το καλοκαίρι μιλάω. Το καλοκαίρι που με έτρεξε μέχρι εδώ και τρέχει ακόμα απαλά ανεμίζοντας ένα πουκαμισάκι εφήβου, αυτό το καλοκαίρι που ποδηλατεί και στρέφει κάπου-κάπου το κεφάλι προς τα πίσω και βλέπει τα μεγάλα καλοκαίρια που πέρασαν, τα απίστευτα μεγάλα καλοκαίρια, όταν ο χρόνος βραδυπορούσε μέσα στον καιρό για να μπορέσεις να μεγαλώσεις. Κι ύστερα; «Δέσαμε την καρδιά μας και μεγαλώσαμε» κατά πώς λέει ο Γιώργος Σεφέρης. Έτσι έγινε; Πώς να είσαι σίγουρος, όταν η καρδιά σου είναι δεμένη στο λαμπύρισμα μιας θάλασσας που σε καλούσε όπως δεν σε ξανακάλεσε ποτέ.
Πάντως, με κάθε φόβο μήπως και μουτζουρώσω τη δικαιοσύνη της ομορφιάς (που δεν είναι τυφλή), μήπως και περιορίσω τα δικαιώματά της μέσα στην τύρβη του βίου και στους χιλιάδες πνιγμούς, πραγματικούς και συμβολικούς, πρέπει να πω ότι με αυξανόμενο τρόμο βλέπω από καλοκαίρι σε καλοκαίρι αυτή την υπέροχη εποχή της έκρηξης, την βαθύτατα ουρανομήκη εποχή, να χάνει με ολοένα αυξανόμενα και ταχύτερα και μεγαλύτερα άλματα την υπόστασή της. Πώς να το πω; Το καλοκαίρι δεν είναι πια κατάσταση, είναι είδος. Δεν είναι άφεση, είναι οικονομία αιχμής.
Και κυρίως απευθύνεται σ’ εκείνους που το θεωρούν όχι κατάσταση, αλλά είδος διασκέδασης που το αγοράζεις και το πουλάς σε διάφορες τιμές, αναλόγως της προσφοράς και της ζήτησης. Και δεν ξέρω πώς να μιλήσω για ένα καλοκαίρι ξεπουλημένο, υπό τους ήχους μιας τερατώδους μπάντας του χρυσίου. Υπό τους ήχους μιας χαράς χωρίς πρόσωπο. Δεν είναι αυτό καλοκαίρι. Είναι μια οικονομία της απελπισίας που μετράει όσα φράγκα περισσέψουν από τους λαθρέμπορους ενός καλοκαιριού - εμπορεύματος. Με τη γη που έθρεψε γενιές και γενιές να γίνεται ερείπιο (όχι χέρσα, ερείπιο κατασπαραγμένου χρόνου) και τη θάλασσα, μια πατρόνα χωρίς ακρογιάλι. Χωρίς μυστικό. Όλα είναι φανερά. Και το πιο φανερό από όλα, η απουσία μυστικών «που ξεχνιούνται στ’ ακρογιάλι». Είναι καλοκαίρι αυτό; Δεν ξέρω. Είναι, βλέπεις, και η εκκωφαντική του ωραιότητα που σε παραζαλίζει. Αυτά τα τζιτζίκια… Το μη εμπορεύσιμο καλοκαίρι που τυφλώνεται.
Ναι. Αυτό θέλω να διηγηθώ: Καθόμαστε πριν λίγες μέρες με την Ευγενία, δεν έχει σημασία πού. Λάβρα καλοκαιριού κι ένα δεντράκι. Έρχεται και κάθεται ένα τζιτζίκι. Δεν το βλέπω. Ο εξαίσιος θόρυβος, εκκωφαντικός. Σχεδόν δεν ακουγόμαστε μεταξύ μας. «Ε, νά» της λέω «Αυτό είναι το καλοκαίρι». «Είχα ένα φίλο» μου απαντάει κάπως αφηρημένα, «απεχθανόταν τα τζιτζίκια». «Γιατί;» «Γιατί ήταν τυφλός και τον εμπόδιζαν να ακούει τον ήχο τού γύρω του κόσμου. Τα τζιτζίκια τον εμπόδιζαν να προσανατολιστεί».
Λοιπόν; Εδώ βρίσκεται το μέγα πρόβλημα, η «παλίντονος αρμονίη όκωσπερ τόξου και λύρης». Το μέγα πρόβλημα του οικονομείν την ομορφιά: ο προσανατολισμός. Όταν σκοτώνεις τζιτζίκια αγοράζεις εθελούσια τυφλότητα και η θάλασσα γίνεται τοίχος. Αυτό δεν είναι καλοκαίρι, γιατί έχει καταστραφεί ο προσανατολισμός του. Ούτε οι νύχτες του δύουν, ούτε ξημερώνουν οι μέρες του.
Δεν είναι θέμα νοσταλγίας. Είναι θέμα αγωνίας. Είναι που αφαιρούν τα καλοκαίρια από την απίστευτα μικρή ζωή μας. Καλοκαίρια που δεν θα μπορούσαν να τα αφαιρέσουν αν και η ζωή του διπλανού μας δεν ήταν απίστευτα μικρή. Παντού. Καλοκαίρια που δεν θα μπορούσαν να τα καταργήσουν αν δεν υπήρχε ο πλανήτης της διπλανής μας ρημαγμένης γης˙ των ανθρώπων. Αυτή η τερατώδης αγορά κατατρεγμού και ικεσίας που αγοράζει και πουλάει ανθρώπους. Για να «χαρούν» τα μορμολύκεια κάτι θλιβερές ξυπόλητες ημέρες.
