«Αγαπητά μας παιδιά… Να ακολουθήσετε τα όνειρά σας μέχρι να τα πετύχετε και να συνεχίσετε να ονειρεύεστε και να θέτετε νέους στόχους κοιτώντας ψηλά, όπου μπορείτε και αξίζετε να φτάσετε… Εμείς, από την πλευρά μας, θα συνεχίσουμε να καταβάλλουμε κάθε προσπάθεια ώστε οι δρόμοι των επιλογών σας να είναι ανοιχτοί, να είναι διευρυμένοι, να είναι με προοπτική».
Αυτή ήταν η ευχή της Νίκης Κεραμέως στους υποψηφίους των πανελλαδικών, οι οποίοι έρχονται φέτος αντιμέτωποι με τις δυσκολότερες εξετάσεις των τελευταίων χρόνων. Την ίδια στιγμή που εύχεται στα παιδιά να φτάσουν «όπου μπορούν και αξίζουν», η υπουργός Παιδείας υψώνει τείχη ανισότητας και αποκλεισμών από τα δημόσια ΑΕΙ, καθώς, παρά τα ευχολόγια, φρόντισε με νομοθετήματα εξπρές να «θερίσει» τα όνειρα χιλιάδων νέων ανθρώπων. Στις πλάτες των παιδιών δεν φορτώθηκαν μόνο η πανδημία και δύο χρόνια τηλεκπαίδευσης, αλλά και η αυξημένη εξεταστέα ύλη σε σχέση με τις άλλες χρονιές, η λαιμητόμος Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής, η δραστική μείωση των εισακτέων, οι νέοι συντελεστές βαρύτητας και ο καινούργιος τρόπος υπολογισμού των μορίων.
Έτσι, οι μόνοι δρόμοι επιλογών που είναι πλέον «ανοιχτοί και διευρυμένοι» είναι τα κολέγια, η φυγή στο εξωτερικό (brain drain) ή τα κατώτερου μορφωτικού επιπέδου προγράμματα μεταγυμνασιακής και μεταλυκειακής εκπαίδευσης που ευαγγελίζεται να υλοποιήσει το επόμενο διάστημα η ηγεσία του υπουργείου Παιδείας ως το φάρμακο «στην εμμονή της ελληνικής κοινωνίας να σπουδάζει τα παιδιά της».
Τα εμπόδια
Το επιχειρούμενο «ρεκτιφιέ» της Ανώτατης Εκπαίδευσης και η νομιμοποίηση της «έξωσης» χιλιάδων μαθητών από τα πανεπιστήμια περνάνε μέσα το Λύκειο και τον νέο τρόπο πρόσβασης στα ΑΕΙ. Αν συνυπολογίσει κανείς ότι από του χρόνου οι μαθητές της Γ΄ Λυκείου θα εξεταστούν και στις «μίνι» πανελλαδικές της Τράπεζας Θεμάτων, γίνεται αντιληπτό ότι μόνο όσοι καταφέρουν να «επιζήσουν σχολικά» από τον εξεταστικό μαραθώνιο του Λυκείου και προσπεράσουν τα νέα εμπόδια των πανελλαδικών θα μπορέσουν να περάσουν το κατώφλι του πανεπιστημίου. Ας δούμε, όμως, γιατί οι φετινές εξετάσεις είναι δυσκολότερες σε σχέση με τις προηγούμενες χρονιές.
- Κλειστά σχολεία και τηλεκπαίδευση: Οι μαθητές της Γ΄ Λυκείου επέστρεψαν στα θρανία μετά από δύο κατακερματισμένες σχολικές χρονιές λόγω πανδημίας. Στην Α΄ Λυκείου τα σχολεία ήταν κλειστά από τον Μάρτιο και την επόμενη χρονιά έμειναν κλειστά παραπάνω από τον μισό χρόνο. Κλειστά σχολεία και εξ αποστάσεως εκπαίδευση δημιούργησαν, όπως είναι λογικό, μεγάλα μαθησιακά κενά, ενώ η ίδια η εκπαιδευτική διαδικασία μετατράπηκε σε δύσκολο στοίχημα για μαθητές και εκπαιδευτικούς. Επιπλέον, οι προαγωγικές εξετάσεις δεν πραγματοποιήθηκαν στην Α΄ και στη Β΄ Λυκείου, με αποτέλεσμα οι μαθητές να αναγκάζονται τώρα να υποστούν την «ψυχρολουσία» των πανελλαδικών. Τελευταία φορά που έδωσαν εξετάσεις ήταν στη Γ΄ Γυμνασίου. Η φετινή χρονιά πέρασε με ανοιχτά παράθυρα, με το άγχος της νόσησης, τη διενέργεια self test, την ίδια τη νόσηση και την απώλεια αγαπημένων προσώπων από τον κορωνοϊό.
- Αύξηση της εξεταστέας ύλης: Σαν να μην έφτανε αυτό, οι υποψήφιοι εξετάζονται φέτος σε μεγαλύτερη ύλη από κάθε άλλη χρονιά. Κάτω από αυτές τις δύσκολες συνθήκες η ύλη στα εξεταζόμενα μαθήματα αυξήθηκε κατά 25%-30%. Αυτό σημαίνει ότι η προετοιμασία για τις εξετάσεις ήταν πιο απαιτητική, ενώ δεν αποκλείεται να καταγραφούν φέτος και νέες χαμηλές επιδόσεις-έκπληξη.
- Δυσκολότερα θέματα: Μέχρι στιγμής εκπαιδευτικοί και γονείς ήρθαν αντιμέτωποι με την απογοήτευση των παιδιών για τα δυσκολότερα θέματα που έπεσαν φέτος στα Μαθηματικά και στα Αρχαία, τα οποία μαζί με την Ιστορία αποτελούν κάθε χρόνο τα «μαθήματα-εφιάλτη» των υποψηφίων. Σύμφωνα με την Ελληνική Μαθηματική Εταιρεία, τα θέματα στα Μαθηματικά ήταν δυσκολότερα σε σχέση με πέρυσι, ενώ στα Αρχαία το άγνωστο κείμενο κρίθηκε απαιτητικό και για καλά προετοιμασμένους μαθητές, πολύ περισσότερο για εκείνους που πέρασαν από συνθήκες πανδημίας και τηλεκπαίδευσης για μεγάλο χρονικό διάστημα. Δικαίως εκπαιδευτικοί και γονείς διερωτώνται για ποιο λόγο τα θέματα των πανελλαδικών δεν ήταν αναλόγως προσαρμοσμένα στις συνθήκες κάτω από τις οποίες διδάχθηκαν τα μαθήματα οι υποψήφιοι.
- Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής - Μείωση εισακτέων: Το σχέδιο δραστικής μείωσης των εισακτέων στα πανεπιστήμια συνδέεται σαφώς με τη θεσμοθέτηση της Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής αλλά και με τη φετινή ονομαστική μείωση κατά 9.000 των εισακτέων στα ΑΕΙ. Η πρώτη μεθόδευση αφορά τη μείωση του αριθμού των θέσεων στα ΑΕΙ και παράλληλα τη συρρίκνωση της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης με την επικείμενη συγχώνευση ή το κλείσιμο τμημάτων των πανεπιστημίων. Μόνο πέρυσι έμειναν πάνω από 17.000 κενές θέσεις στα ΑΕΙ λόγω της Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής. Την ίδια στιγμή, η μείωση των εισακτέων στα κεντρικά ιδρύματα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, όπου κατοικοεδρεύει η πλειονότητα των υποψηφίων, θα οδηγήσει φέτος ακόμα περισσότερους υποψηφίους να σπουδάσουν μακριά από το σπίτι τους, υπό την προϋπόθεση φυσικά ότι αντέχει ο οικογενειακός προϋπολογισμός.
- Νέος τρόπος υπολογισμού μορίων: Σε μια δύσκολη συνάρτηση εξελίσσεται φέτος και η συμπλήρωση του μηχανογραφικού δελτίου αλλά και οι εκτιμήσεις για την πορεία των βάσεων εξαιτίας των διαφοροποιημένων συντελεστών βαρύτητας που όρισαν τα ίδια τα τμήματα των ΑΕΙ έπειτα από παρέμβαση του υπουργείου Παιδείας. Μέχρι πέρυσι όλα τα τμήματα κάθε επιστημονικού πεδίου είχαν δύο μαθήματα βαρύτητας. Φέτος κάθε τμήμα έχει ορίσει τους δικούς τους συντελεστές για όλα τα εξεταζόμενα μαθήματα (και τα ειδικά). Αυτό σημαίνει ότι για να υπολογιστούν τα μόρια των υποψηφίων από τα Γενικά Λύκεια και τα ΕΠΑΛ δημιουργούνται περισσότεροι από 5.000 συνδυασμοί συντελεστών. Αποτέλεσμα; Οι υποψήφιοι να συγκεντρώνουν διαφορετικό αριθμό μορίων ακόμα και στο ίδιο αντικείμενο σπουδών. Για παράδειγμα, υποψήφιος στο 4ο Επιστημονικό Πεδίο με βαθμολογία 14 στη Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία, 18,4 στα Μαθηματικά, 18,8 στην Πληροφορική και 19,2 στην Οικονομία συγκεντρώνει για την Οικονομικών Επιστημών Θεσ/νίκης (ΑΠΘ) 17.320 μόρια, ενώ για την Οικονομικής Επιστήμης (Παν. Πειραιά) 17.840 μόρια. Επομένως, οι υποψήφιοι καλούνται φέτος να προχωρήσουν σε επιλογές στο μηχανογραφικό τους βάσει των επιδόσεων τους ανά μάθημα και όχι τον συνολικό μέσο όρο.
Το πανεπιστήμιο της αγοράς είναι ένα πανεπιστήμιο για λίγους
Ο νόμος που κατατέθηκε προς διαβούλευση έχει ως στόχο ένα πανεπιστήμιο λιγότερο δημοκρατικό και ανοιχτό στα λαϊκά στρώματα, σε άμεση σύνδεση με τον ιδιωτικό τομέα, ο οποίος μπορεί πλέον να παίζει ρυθμιστικό ρόλο στη διοργάνωση Προγραμμάτων Σπουδών και στην παραγόμενη γνώση
Της Μαρινίκης Κολιαράκη*
Οι Πανελλαδικές εξετάσεις αποτελούν κάθε χρόνο αφορμή για συζητήσεις για τα όνειρα και τις προοπτικές των νέων ανθρώπων. Τη φετινή χρονιά οι Πανελλαδικές εξετάσεις συμπίπτουν με μια πυκνή επικαιρότητα γύρω από το δημόσιο πανεπιστήμιο, που περιλαμβάνει έναν νέο νόμο-πλαίσιο, περιστατικά βίαιης καταστολής στο ΑΠΘ αλλά και την ανησυχία πολλών υποψηφίων λόγω της εφαρμογής της Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής και της μεγάλης μείωσης εισακτέων. Η μείωση μάλιστα είναι μεγαλύτερη στα πανεπιστήμια των αστικών κέντρων, όπου ζει ο μεγαλύτερος πληθυσμός. Αυτό σε συνδυασμό με την αύξηση του κόστους ζωής δημιουργεί περισσότερες ανασφάλειες στους μαθητές και στις οικογένειές τους για το αν τελικά θα καταφέρουν να σπουδάσουν στη σχολή στην οποία θα περάσουν.
Μολονότι οι προαναγγελμένες συγχωνεύσεις και καταργήσεις τμημάτων δεν προχώρησαν, αυτές οι διαδικασίες ορίζονται στον νέο νόμο με την αιτιολογία του «δυσανάλογα μεγάλου ή μικρού ετήσιου αριθμού φοιτητών ή αποφοίτων του ΑΕΙ σε σύγκριση με τον αριθμό των μελών Διδακτικού Ερευνητικού Προσωπικού (ΔΕΠ)». Το αφήγημα ότι στην Ελλάδα σπουδάζουμε περισσότεροι και περισσότερες από ό,τι χρειάζεται κι αυτό πρέπει να αλλάξει συνοδεύεται από στατιστικά στοιχεία που δείχνουν ότι έχουμε μεγάλο αριθμό φοιτητών ανά μέλος ΔΕΠ και μεγάλο ποσοστό ανεργίας νέων πτυχιούχων. Επομένως, ένα πλεονέκτημα της χώρας παρουσιάζεται ως μειονέκτημα προκειμένου να μην αντιμετωπιστούν προβλήματα όπως η υποστελέχωση των πανεπιστημίων και η χαμηλή απορροφητικότητα της οικονομίας σε νέες και νέους επιστήμονες.
Ο νόμος που κατατέθηκε προς διαβούλευση αποτυπώνει σε 345 άρθρα ένα συνολικό πλαίσιο αναδιάρθρωσης της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης και της έρευνας στη χώρα μας. Πρόκειται για μια μεταρρύθμιση με ορίζοντα ένα πανεπιστήμιο λιγότερο δημοκρατικό και ανοιχτό στα λαϊκά στρώματα, σε άμεση σύνδεση με τον ιδιωτικό τομέα, ο οποίος μπορεί πλέον να παίζει ρυθμιστικό ρόλο στη διοργάνωση Προγραμμάτων Σπουδών και την παραγόμενη γνώση. Αυτό προκύπτει μεταξύ άλλων και από τη δυνατότητα σύναψης συμβάσεων ιδιωτικών φορέων με ΑΕΙ για διοργάνωση επαγγελματικών μεταπτυχιακών και από τα βιομηχανικά διδακτορικά, τα οποία συνεπιβλέπονται από εκπρόσωπο της εταιρείας που συνεργάζεται με τον υποψήφιο διδάκτορα. Ένα ιδιαίτερα σημαντικό ζήτημα είναι και η εισαγωγή ενός θεσμικού πλαισίου για τη δημιουργία πολλαπλών Προγραμμάτων Σπουδών από το ίδιο τμήμα. Η απόδοση πτυχίων πολλών ταχυτήτων θα οδηγήσει στην υποβάθμιση και απαξίωση των πτυχίων των πανεπιστημίων και εύφορο έδαφος για την εξίσωσή τους με τα πτυχία των ιδιωτικών κολεγίων.
Η κυβέρνηση δίνει έμφαση στη σύνδεση με τις ανάγκες της αγοράς σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης. Ενώ οι θέσεις στα ΑΕΙ μειώνονται, ένα μεγάλο πακέτο από το ταμείο ανάκαμψης προορίζεται για τη μεταρρύθμιση και ενίσχυση της μεταλυκειακής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης. Τα δημόσια ΙΕΚ αποτελούν μια διέξοδο για τους μαθητές που μένουν εκτός της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Η έμφαση που δίνεται ωστόσο στην ανάδειξη των μεταλυκειακών προγραμμάτων, τα οποία συνδέονται άμεσα με τις σύγχρονες ανάγκες της αγοράς, σε συνδυασμό με τον μετασχηματισμό του δημόσιου πανεπιστημίου από ένα λαϊκό πανεπιστήμιο σε ένα πανεπιστήμιο για λίγους αποτελεί μέρος ενός εκπαιδευτικού μοντέλου που παράγει ευέλικτο και επανακαταρτίσιμο εργατικό δυναμικό.
Οι αλλαγές στην Παιδεία έρχονται σε μια συγκυρία έπειτα από δυόμισι χρόνια πανδημίας, η οποία ανέδειξε ανισότητες στην πρόσβαση στην εκπαίδευση. Παράλληλα, τα χρόνια αυτά έπαψαν οι συλλογικές διαδικασίες. Το δημόσιο πανεπιστήμιο στην Ελλάδα βρέθηκε στο επίκεντρο των κοινωνικών διεκδικήσεων. Τον Ιούνιο του 2006 ο νόμος-πλαίσιο της τότε κυβέρνησης Ν.Δ. και η πρόταση αναθεώρησης του συντάγματος ήταν η αφορμή για ένα κύμα κινητοποιήσεων στα πανεπιστήμια που κράτησε πολλούς μήνες και μέσα σ’ αυτό ριζοσπαστικοποιήθηκε η γενιά μου. Σήμερα διακυβεύεται η ταυτότητα ενός πανεπιστημίου ανοιχτού στην κοινωνία ή ενός πανεπιστημίου της αγοράς.
* Η Μαρινίκη Κολιαράκη είναι εκπαιδευτικός, υποψήφια διδάκτορας και διδάσκουσα στο ΠΑΔΑ
