Τα καλά νέα είναι ότι δεν έχει ξεσπάσει θερμός Παγκόσμιος Πόλεμος. Ωστόσο ένας τεράστιος προπαγανδιστικός μηχανισμός στην κλίμακα ολόκληρης της «Δύσης» φαίνεται πως θέλει να μας επιστρατεύσει ήδη.
Δηλαδή;
Οι στρατιώτες και κατ’ επέκτασιν οι επιστρατευμένοι απαγορεύεται να θέτουν ερωτήματα. Οφείλουν να συν-εντάσσονται στην κοινή πολεμική προσπάθεια, να υπακούουν τυφλά τους ανωτέρους τους και να κάνουν το παν για τη νίκη. Επί ποινή ταυτίσεως με τον εχθρό, που επισύρει, όπως ξέρουμε, στρατοδικεία και την ποινή του θανάτου.
Υπερβολές;
Βεβαίως υπερβάλλω. Γιατί η ώθηση της σκέψης στο όριο βοηθάει να ξεκαθαρίσουν τα πράγματα. Άλλωστε μήπως δεν είναι εμφανές ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη επιδεικνύει υπερβάλλοντα ζήλο σε σχέση με την πολιτική ΗΠΑ και ΝΑΤΟ; Σαν καλό παιδί που προτρέχει προκειμένου να κολακέψει τον κηδεμόνα του; Και μήπως ο ορυμαγδός των κυρίαρχων ΜΜΕ δεν προωθεί «ιδέες» και δεν παρωθεί σε στάσεις που λίγο απέχουν από αυτό που μόλις είπα; Μήπως η κατηγορία περί προδοσίας δεν βρίσκεται μόλις πριν το έρκος των οδόντων πολλών, για να θυμηθούμε τον Όμηρο και τον πρώτο πόλεμο με ασύμμετρη αφορμή; Κατηγορία έτοιμη να εξαπολυθεί ενάντια σε εκείνους που θέλουν να αποτιμήσουν ψυχρά -υπογραμμίζω: ψυχρά- το τι συμβαίνει σήμερα στον κόσμο και το πού φαίνεται να τραβά η ανθρωπότητα;
Είναι η τρομοκρατική επανάληψη τέτοιων «ιδεών» που εξηγεί, εκτιμώ, γιατί ελάχιστοι διαμαρτυρήθηκαν για τη σιγή που επιβλήθηκε στα ρωσικά μέσα ενημέρωσης. (Και επέβαλε η Ρωσία στα «Δυτικά» εξ επαγωγής.) Λες και είμαστε εγγενώς ανίκανοι να κατανοήσουμε τη διαφορά μεταξύ είδησης και προπαγάνδας. Ηχηρότερη υπήρξε η διαμαρτυρία για την οριζόντια αποβολή καλλιτεχνικών εκδηλώσεων και αθλητικών δραστηριότητων με ρωσική (ή λευκορώσικη) επιγραφή. Ή προσωπικοτήτων που αρνούνταν να υπογράψουν δήλωση μετανοίας. Η μικρή αυτή διαφορά ίσως έγκειται στο ότι είναι -ή απλώς ήταν;- εμπεδωμένο ότι πολιτισμός και αθλητισμός ενώνουν τους λαούς. Ήδη από την εποχή των ολυμπιακών εκεχειριών...
Οπαδός του Πούτιν;
Ξεκαθαρίζω, μπας και η συζήτηση πάει λίγο παρακάτω. Η στρατιωτική εισβολή της Ρωσίας προφανέστατα αψήφισε το Διεθνές Δίκαιο, επισώρευσε νέα δεινά στον ουκρανικό λαό, οδήγησε σε μαζική προσφυγική έξοδο και έθεσε σε άμεσο κίνδυνο την παγκόσμια ειρήνη. Τα επιχειρήματα της Ρωσίας συναφώς, σωστά ή λανθασμένα, μετρημένα ή υπερβολικά, δεν είναι ικανά να αθωώσουν μια τέτοια εισβολή, πολλώ δε μάλλον την απολύτως προβλέψιμη παγκόσμια αναστάτωση που θα προκαλούσε. Κατά συνέπεια, τόσο για τη δραματική κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει ο λαός της Ουκρανίας όσο και για την εξαιρετικά επικίνδυνη στροφή στην Ιστορία της ανθρωπότητας κατ’ εξοχήν υπεύθυνη είναι η Ρωσία. Τελεία. Οπότε ας πάμε επιτέλους παρακάτω. Ψυχρά.
Δηλαδή;
Αντιδιαστέλλω το «ψυχρό» με το «θερμό». Όπου θερμά είναι τα αισθήματα βαθιάς θλίψης, συχνά φρίκης, αλλά και ενεργού αλληλεγγύης, που διεγείρονται αυθόρμητα προς θύματα αδικίας. Με τα ΜΜΕ και τους εκάστοτε κρατούντες κάποτε να προβάλλουν τέτοια αισθήματα και κάποτε να τα αποσιωπούν. Κατ’ αντιδιαστολήν, το «ψυχρό» παραπέμπει στην προσπάθεια αιτιολόγησης των αντίστοιχων γεγονότων από τη δέουσα απόσταση. Τέτοιες προσπάθειες εξήγησης προφανώς δεν ανάγονται σε δικαιολόγηση της μίας ή της άλλης πλευράς σε μια διαμάχη. Ούτε τηρούν φύσει ανύπαρκτες «ίσες αποστάσεις».
Μολαταύτα δεν διαθέτω εν προκειμένω ψυχρές απαντήσεις. Μόνον ερωτήματα. Που αιτούνται επειγόντως συστηματική διερεύνηση.
Αρχίζω από το ότι έχει σχολιαστεί επαρκώς πως, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας, το ΝΑΤΟ επέλεξε τη συστηματική διεύρυνσή του προς Ανατολάς. Χωρίς να λαμβάνει υπ’ όψιν τη Ρωσία, η οποία, τουλάχιστον τότε, δεν το έβλεπε ως στρατηγικό αντίπαλο ενώ μάλιστα επιζητούσε τη δική της ένταξη σε εκείνο. Τελευταίο (;) βήμα τής εν λόγω διεύρυνσης θα αποτελούσε η ένταξη της Ουκρανίας. Τούτη η στρατηγική είναι γεωπολιτικά (ψυχρά) κατανοητή: αύξηση της ισχύος του ΝΑΤΟ δι’ επεκτάσεως. Με τη Ρωσία να έχει εν πολλοίς ήδη προδιαγραφεί ως στρατηγικός αντίπαλος. Θεωρώ προφανές ότι ήταν το επικείμενο αυτής της ένταξης -δηλαδή της πλήρους περικύκλωσης της ευρωπαϊκής Ρωσίας- που προκάλεσε την ‘ασύμμετρη’ ρωσική εισβολή.
Γεωπολιτικά κατανοητό είναι επίσης ότι οι ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και οι χώρες της «Δύσης» δεν αντέδρασαν στρατιωτικά -αυτό θα αποτελούσε ξέσπασμα παγκοσμίου πολέμου- αλλά μέσω οικονομικών κυρώσεων. Κατ’ αρχήν καλώς.
Κύριο ερώτημα: με ποιο στόχο αναπτύσσονται τέτοιες κυρώσεις;
Για να αποσύρει η Ρωσία τα στρατεύματά της άνευ ετέρου και να αποδεχθεί την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ; Αδιάνοητο. Για να βοηθηθεί η Ουκρανία προκειμένου να νικήσει στον πόλεμο; Εξωπραγματικό. Γιατί ο συσχετισμός δυνάμεων είναι συντριπτικός υπέρ της Ρωσίας, ενώ, εφόσον δεν εμπλακεί στρατιωτικά το ΝΑΤΟ -ενδεχόμενο που το ίδιο έχει απρρίψει ρητά-, τα καλάσνσικοφ Μητσοτάκη και των άλλων προτρεχόντων ηρώων των μετόπισθεν δεν επαρκούν.
Όμως αυτά συνεπάγονται ότι η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ έχει ήδη αποκλειστεί. Οι δε τύχες της ίδιας μέλλει να κριθούν από τις αναπόφευκτες διαπραγματεύσεις όταν σιγήσουν τα όπλα. Κατά τους συσχετισμούς που θα έχουν διαμορφωθεί τόσο στο έδαφος όσο και στην πολιτική σκηνή της Ουκρανίας. Αλλά έτσι το ερώτημα μετατρέπεται: χρειαζόταν τούτη η τεράστια παγκόσμια αναστάτωση για να επιτευχθεί αυτό; Προς όφελος τίνος; Μήπως επείγει να επαναξιολογηθεί σε βάθος τριακονταετίας η στρατηγική που οδήγησε εδώ;
Με αυτά δεδομένα, ο ολοκληρωτικός χαρακτήρας των «δυτικών» κυρώσεων, όπως αυτές συνεχίζουν να αναπτύσσονται ακάθεκτα, δεν μπορεί παρά να αποσκοπεί στην πλήρη ασφυξία της ρωσικής οικονομίας (και κοινωνίας) και τη μετατροπή της Ρωσίας σε κυριολεκτικό παρία της γεωπολιτικής σκηνής.
Μάλιστα. Αλλά αυτό γεννά ένα δαιδαλώδες πλήθος νέων ερωτημάτων. Γιατί προφανώς δεν πρόκειται για μορφή επανάληψης του γνωστού «ψυχρού πολέμου». Πρόκειται για νεοπαγή παγκόσμιο οικονομικό πόλεμο σε συνθήκες παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Νερά θυελλώδη και αχαρτογράφητα, των οποίων η πλεύση εγκυμονεί σοβαρότητες επιπτώσεις για όλες τις χώρες του πλανήτη. Με πρώτες τις ευρωπαϊκές. Όπου ένα τυχαίο συμβάν ή ένα λάθος μπορεί να μετατρέψει αυθωρεί τον οικονομικό πόλεμο σε θερμό. Ήδη διαπιστώνουμε απρόβλεπτες συνέπειες. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ προσέγγισαν τη Βενεζουέλα (!) προκειμένου να διαπραγματευθούν τα πετρέλαιά της. Τι απέγινε άραγε εκείνος ο Γκουαϊδό τον οποίο είχε προτρέξει (και πάλι!) να αναγνωρίσει ο κ. Μητσοτάκης ως Πρόεδρο της Βενεζουέλας με την πρώτη (!) διπλωματική πράξη της κυβέρνησής του;
Ως ενδείξεις αυτής της πολυπλοκότητας, ιδού κάποιες απαρχές ερωτημάτων.
Κίνα
Όπως έχει σχολιαστεί ευρέως, οι ΗΠΑ επιδιώκουν να αποσυρθούν εν πολλοίς από Ευρώπη και Μέση Ανατολή. Για να επικεντρωθούν στην αντιμετώπιση της Κίνας, κύριου ανταγωνιστή στο γεωπολιτικό πεδίο. Η θεαματική συμφωνία τους με Αυστραλία και Ηνωμένο Βασίλειο (AUKUS) το πιστοποιεί εμφανώς. Όπου εν προκειμένω η μεν Ιαπωνία μάλλον αποτελεί πρόθυμο δυνάμει εταίρο, ενώ η Γαλλία έχει αποκλειστεί χωρίς προειδοποίηση -διαμαρτυρόμενη δεόντως- μολονότι διατηρεί συμφέροντα στην περιοχή. Ερώτημα: ο οικονομικός (και κοινωνικός) στραγγαλισμός της Ρωσίας δεν θα ωθήσει την τελευταία στην αγκαλιά της Κίνας; Όπου τι θα σημαίνει κάτι τέτοιο για τη στρατηγική των ΗΠΑ; Είναι αυτή τόσο τυχάρπαστη όσο φαίνεται; Τι νέες εκπλήξεις μας επιφυλάσσει το εγγύς μέλλον; Και τι προβλέπεται για την Ινδία;
Ευρώπη
Τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη υπερηφανεύονται ότι αντιμετώπισαν ομόθυμα την ουκρανική κρίση. Αλλά μόλις τα ρεάλια του ολοκληρωτικού οικονομικού αποκλεισμού άρχισαν να δείχνουν τα δόντια τους -εν αναμονή μάλιστα των αντιδράσεων της Ρωσίας-, ισχυρές φυγόκεντρες τάσεις δεν έλειψαν να εμφανιστούν. Αν μάλιστα προστεθεί η αλλαγή ισορροπιών που θα επιφέρει το εντυπωσιακό πρόγραμμα γερμανικού επανεξοπλισμού -ακόμη και ανεξάρτητα από τις μνήμες που ανακαλεί-, ο γαλλογερμανικός άξονας που διατηρούσε τη σχετική ευρωπαϊκή ισορροπία (η Γερμανία υπερέχει οικονομικά, η Γαλλία στρατιωτικά) κινδυνεύει να γείρει προς αποκλειστικό όφελος της Γερμανίας. Ερωτήματα: η νέα κατάσταση θα εμβαθύνει την Ευρωπαϊκή Ένωση ή θα την ωθήσει στη διάλυση; Ή κάτι ενδιάμεσο; Η στρατηγική «απόσυρσης» των ΗΠΑ από την Ευρώπη ευνοεί εμβάθυνση ή διάλυση;
ΗΠΑ
Οι ΗΠΑ είναι βαθιά διχασμένες, ενώ οι Ρεπουμπλικανοί έχουν συσπειρωθεί γύρω από τον Τραμπ. Με τη βοήθεια νόμων που ψηφίζουν πολιτείες με Ρεπουμπλικανούς κυβερνήτες, φαίνεται πως στις επερχόμενες «ενδιάμεσες εκλογές» θα νικήσουν σε Βουλή και Γερουσία. Εξουδετερώνοντας έτσι την πολιτική Μπάιντεν και προδιαγράφοντας νέα νίκη Τραμπ στις Προεδρικές εκλογές του 2024. Βέβαια, πολλά μπορεί να συμβούν μέχρι τότε, αλλά η σημερινή ρητορική Τραμπ και Ρεπουμπλικανών ενάντια στον Μπάιντεν λίγο διαφέρει από υποστήριξη του Πούτιν. Είναι γνωστές οι σχέσεις Τραμπ - Πούτιν, ενώ η διοίκηση Τράμπ είχε δαιμονοποιήσει καθ’ υπερβολήν την Κίνα. Τι νέους κινδύνους προμηνύουν τα παραπάνω;
Τουρκία
Η διεθνής θέση της Τουρκίας σαφώς αναβαθμίστηκε από την ουκρανική κρίση. Έχει ήδη επιτύχει να διεξαχθεί σε τουρκικό έδαφος η συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών Ρωσίας - Ουκρανίας ενώ επανέφερε το ζήτημα ένταξής της στην Ε.Ε. Ερώτημα: τι επιπτώσεις θα έχει αυτή η αναβάθμιση στις ελληνο-τουρκικές σχέσεις και στις τύχες του Κυπριακού;
Επάλληλες διαστάσεις
Ένας παγκόσμιος οικονομικός πόλεμος αφορά διατροφική και ενεργειακή επάρκεια, έλεγχο εισαγωγών και εξαγωγών, ντάμπινγκ και αντι-ντάμπινγκ, πόλεμο νομισμάτων κ.ο.κ., ενώ αναδεικνύει πλείστα επί μέρους επίδικα: εξασφάλιση ενεργειακών πόρων και αγορών, μονοπωλιακή εκμετάλλευση πρώτων υλών -όπως σπάνιες γαίες, απαραίτητες στις ψηφιακές εφαρμογές-, έλεγχο εμπορικών οδών και οδών εφοδιασμού, τεχνολογικό προβάδισμα κ.λπ. Οι διεθνείς ανταγωνισμοί συναφώς δημιουργούν άλλες τόσες εστίες σύγκρουσης με δραματικές επιπτώσεις στη ζωή των ανθρώπων. Ήδη ζούμε ανήκουστη αύξηση τιμών, ήδη παρατηρούνται ελλείψεις αγαθών, το λαθρεμπόριο μάλλον οργιάζει.
Επιπλέον, σε συνθήκες γενικευμένου πολέμου, ακόμη και «απλώς» οικονομικού, οι επάλληλες κρίσεις με τις οποίες συμβιώνουμε, όπως συμβιώνουμε, βαθαίνουν. Τα νέφη του πολέμου ήδη σκίασαν την πανδημία, την κλιματική κρίση, την οικολογική καταστροφή, την κρίση χρέους, τις προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές, στις οποίες επιπροστίθεται το κύμα Ουκρανών προσφύγων - το μόνο εντός δημοσιότητας μαζί με τα ρατσιστικά σχόλια που τα περιβάλλουν. Όλα αυτά ωθούνται στο περιθώριο μολονότι εξακολουθούν να επικαθορίζουν υπογείως τα πάντα. Η επίταση του αυταρχισμού έπεται αναπόφευκτα, γιατί κάθε γενικευμένος πόλεμος δεν μπορεί να συμβαδίζει ούτε καν με την ελλειμματική δημοκρατία υπό την οποία διάγουμε.
Ερωτήματα ιστορικού βάθους
Ο Πούτιν στο μακροσκελές διάγγελμά του αναθεώρησε επιλεκτικά την Ιστορία ανακαλώντας την Αυτοκρατορία Πασών των Ρωσιών. Από την οποία δεν έλειπαν επεκτατικές βλέψεις. Τοποθετήσεις του Ερντογάν αναθεωρούν αντίστοιχα την ιστορία στο όνομα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Από την οποία επίσης δεν έλειπαν επεκτατικές βλέψεις. Η Κίνα δεν είχε επιδείξει στο παρελθόν επεκτατικές βλέψεις, αλλά εξακολουθεί να θεωρεί δικό της έδαφος την Ταϊβάν. Προωθώντας παράλληλα την πολιτική «μία ζώνη, ένας δρόμος». Δηλαδή διευρύνοντας αθόρυβα την οικονομική και εκείθεν την πολιτική επιρροή της, ενώ αναπτύσσεται οικονομικά, τεχνολογικά και στρατιωτικά μετατρεπόμενη στην κύρια οικονομική δύναμη του πλανήτη.
Τηρουμένων ποικίλων αναλογιών, αυτά ανακαλούν τη γεωπολιτική κατάσταση πριν τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Γιατί εδώ έχουμε να κάνουμε με ψυχρούς ανταγωνισμούς επεκτατικών βλέψεων. Όχι με μια ολέθρια ιδεολογία που αποσκοπούσε σε παγκόσμια κυριαρχία διά των όπλων, ξεσηκώνοντας νικηφόρα σχεδόν όλους τους λαούς της οικουμένης.
Οι ΗΠΑ και η «Δύση», από την πλευρά τους, καλλιεργούν ένα κλίμα που ανακαλεί την κατάσταση πριν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ασφυξία που επιβάλλεται στη Ρωσία θυμίζει την ασφυξία στην οποία είχε υποβληθεί η ηττημένη Γερμανία μετά τον Πρώτο Πόλεμο. Με αποτέλεσμα (βοηθούντων και άλλων καθοριστικών παραγόντων) την άνοδο του Χίτλερ στην Καγκελαρία με δημοκρατικές εκλογές. Τις ίδιες μνήμες, αλλά ηθελημένα κατ’ αντίστροφη φορά, ανακαλεί η άκρως συστηματική προσπάθεια ιδεολογικοποίησης των τεκταινομένων στο γεωπολιτικό πεδίο: «δημοκρατία» (ακόμη και εξαγόμενη διά των όπλων ή στηρίζουσα νεοναζιστικά και παρεμφερή μορφώματα) ενάντια στον «ολοκληρωτισμό».
Τούτη η προσπάθεια ιδεολογικοποίησης συνιστά, βέβαια, έναν ακόμη αναθεωρητισμό. Και μάλιστα πιο άμεσο και ίσως πιο ριζικό. Αυτός διαγράφει πλήρως την Ιστορία ολόκληρου του 20ου αιώνα προκειμένου να τη στριμώξει στο δίπολο «δημοκρατία» / «ολοκληρωτισμός». Δηλαδή στην πολιτική αποτύπωση της «θεωρίας των δύο άκρων».
Ομολογημένος στόχος της διαβόητης τούτης «θεωρίας» είναι να πλήξει την Αριστερά στον πυρήνα της προσπάθειάς της να μετατρέψει τις διαχρονικές αξίες της σε πολιτική. Όπου η Αριστερά δεν μπορεί να αρκεστεί στην καταπολέμηση αυτής «θεωρίας». Ούτε να συνταχθεί με κανένα από τα επεκτατικά σχέδια εν εξελίξει. Αναγνωρίζοντας τις δικές της παρακαταθήκες, σεβόμενη την Ιστορία και εν όψει της τρέχουσας συγκυρίας, καλείται να εμπνευστεί από όσα συνέβαιναν στις παραμονές του Πρώτου, ακριβώς, Παγκοσμίου Πολέμου. Δηλαδή να τοποθετηθεί απαράκαμπτα και μαχητικά από την πλευρά της ειρήνης. Για να θέσει ξανά με πάσα σαφήνεια το απολύτως καίριο ερώτημα της εποχής: Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα; Όπου σοσιαλισμός στον 21ο αιώνα δεν νοείται αν η Αριστερά δεν αναγνωρίσει ανοιχτά την αποτυχία όλων των προηγούμενων προσπαθείων οικοδόμησής του και δεν προβεί στην αντίστοιχη ιστορικά εμπεριστατωμένη και πολιτικά ενεργό αυτοκριτική.
13.3.2022
* Ο Αριστείδης Μπαλτάς είναι μέλος του Πολιτικού Συμβουλίου του ΣΥΡΙΖΑ - Π.Σ. και ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ
