«Και χυμούνε αγριεμένοι 'οι φρουροί της Ελλάδος' τσολιάδες με σπρωξιές, πριν ακόμα προφτάσουν να ντυθούνε ή να φορέσουνε το ξύλινο τεχνητό τους πόδι, τους ξεκολλούνε απ' τα κρεββάτια τους! Με κλωτσές τους κατρακυλούν απ’ τις μαρμάρινες σκάλες! Νεκρούς και ξεψυχισμένους τους ρίχνουν στα καμιόνια τους. Στενάζουν κάτω απ’ τις μπότες του Πλυτζανόπουλου, τα κάντρα του Ανδρούτσου, του Παπαφλέσσα, αντάμα με τα κάντρα του Δημακόπουλου, του Παπαδοσταυράκη, του Μοσχούδη! Τα κάντρα αυτά στόλιζαν τους τοίχους των θαλάμων μας».*
Την 28η Οκτωβρίου του 1940 η Ελλάδα έμπαινε και επίσημα στον θανατερό χορό μιας από τις πιο αιματοβαμμένες πολεμικές περιόδους για την ανθρώπινη Ιστορία. Η φασιστική Ιταλία, με το περιβόητο τελεσίγραφο του κόμη Γκράτσι, απαιτεί να αναλάβει τον έλεγχο στρατηγικών σημείων της χώρας, η Ελλάδα αρνείται και στα βουνά της Ηπείρου ξεκινά ο ελληνοϊταλικός πόλεμος. Στις μάχες πέφτουν νεκροί πάνω από δεκατρείς χιλιάδες στρατιώτες, ενώ οι τραυματίες ξεπερνούν τις εξήντα χιλιάδες. Ήταν το πρώτο αίμα του αντιφασιστικού και αντιναζιστικού αγώνα της Ελλάδας που συμβολίστηκε στα πρόσωπα εκείνων που κλήθηκαν να γίνουν σε μια νύχτα ήρωες.
Μετά τη συνθηκολόγηση της 20ής Απριλίου του '41, χιλιάδες ανάπηροι από τις μάχες του αλβανικού μετώπου επέστρεψαν υποβοηθούμενοι και οχυρώθηκαν στα νοσοκομεία της Αθήνας. Στο πέρασμά τους από τα χωριά και την ύπαιθρο έγιναν αποδέκτες της αλληλεγγύης του αγροτικού κόσμου. Χιλιάδες ανάπηροι από αυτούς κατέληξαν στους θαλάμους των αναπηρικών νοσοκομείων δίχως ιατρική περίθαλψη, φάρμακα και φαγητό. Οι μαρτυρίες τους είναι συγκλονιστικές.
«Στους θαλάμους των αναπηρικών μας νοσοκομείων ο πόνος και η φρίκη μ’ όλη τους τη μεγαλοπρέπεια είχαν στημένο το θρόνο τους. Πάνω από δυο χιλιάδες κατακομματιασμένα ανθρώπινα κορμιά δίχως ιατρική περίθαλψη και φάρμακα χωρίς φαΐ!».*
Μια, σχετικά άγνωστη, ιστορία μισαναπηρισμού και αντικομμουνισμού μαρτυρά τους τρόπους με τους οποίους η δωσιλογική κυβέρνηση της εποχής μετέτρεψε τους «ήρωες» σε «προδότες».
Το ξεκίνημα ενός νέου αγώνα
Στις 4 Ιανουαρίου του 1942, στη γερμανοκρατούμενη Αθήνα της δωσιλογικής κυβέρνησης Τσολάκογλου, ιδρυτές και μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Συνδέσμου Αναπήρων Πολέμου (ΕΣΑΠ) μαζί με αντιπροσώπους αναπήρων απ’ τα αναπηρικά νοσοκομεία της Αθήνας συγκεντρώνονται, αποφασίζουν και οργανώνουν την πρώτη δράση τους.
Έτσι, το πρωί της 8ης Ιανουαρίου, περισσότεροι από 2.000 ανάπηροι περικυκλώνουν το πρωθυπουργικό μέγαρο όπου βρίσκονται οι στρατηγοί Τσολάκογλου και Μπάκος. Ζητάνε να δουν τον «πρωθυπουργό» με αίτημα τη βελτίωση του συσσιτίου.
«Δύο χιλιάδες και πάνω, κουτσοί, στραβοί, κουλοχέρηδες, παράλυτοι, χτικιάρηδες, άλλοι πάνω σε αναπηρικά καροτσάκια, άλλοι στις πλάτες των πιο γερών(!) κι άλλοι κρατώντας τις πατερίτσες και τις μαγκούρες και τραγουδώντας τραγούδια της πατρίδας και της λευτεριάς, έφτασαν μπροστά στο μέγαρο που θρονιάστηκαν οι προδότες στρατηγοί Τσολάκογλου και Μπάκος».*
Παρά την αρχική απαγόρευση εισόδου, η επιμονή των αναπήρων έφερε αποτέλεσμα και επιτροπή τους κατάφερε να δει τον κατοχικό πρωθυπουργό. Λίγο μετά κατέφθασαν ιταλικές δυνάμεις, οι οποίες απομάκρυναν βίαια τους συγκεντρωμένους.
Αυτή ήταν όμως μόνο η αρχή. Τρεις μήνες μετά, με αφορμή την 25η Μαρτίου του 1942, οι ανάπηροι οργανώνονται ξανά, ορίζουν σημεία συνάντησης, φτιάχνουν στεφάνια, γράφουν συνθήματα «σε κομμάτια από σεντόνια» και βγαίνουν στους δρόμους να γιορτάσουν την εθνική εορτή «κι ας τους το απαγορεύανε τα στρατηγεία της κατοχής, κι ας τους παίρνανε τη ζωή οι μελανοχίτωνες του Ντούτσε». Οι ανάπηροι αγωνιστές θέλουν να καταθέσουν στεφάνι αλλά οι δωσιλογικές αρχές αρνούνται. Η επίθεση των Ιταλών καραμπινιέρων θα ήταν άλλη μια σελίδα της αναπηρικής ιστορίας γραμμένη με αίμα.
«Άλλοι πέσανε κάτω βαριά τραυματισμένοι, απ’ άλλους έσταξε το κόκκινο αίμα τους και έβαψε την άσφαλτο με το χρώμα της λευτεριάς - κι ο σημαιοφόρος μας, ριγμένος χάμου, τσαλαπατιέται απ’ τα πεταλωμένα άρβυλα των γενναίων του Μουσολίνι. Πολλά τα θύματα, δεκάδες οι τραυματισμένοι, εκατοντάδες οι συλληφθέντες! Όμως ΝΙΚΗ, νίκη που μονάχα ο λαός ξέρει να κερδίζει». *
Το καθεστώς ξεφορτώνεται τους ενοχλητικούς ανάπηρους
Οι αγώνες των αναπήρων συνεχίστηκαν, 28η Οκτωβρίου 1942, 24 Φεβρουαρίου 1943 και 25 Μαρτίου του ίδιου έτους. Σε κάθε κάλεσμα του ΕΑΜ οι ανάπηροι είναι εκεί.
«...στις 28 του Οχτώβρη το ΕΑΜ, δίνοντας την πρώτη του μάχη, κατέβηκε στους δρόμους για να γιορτάσει την μέρα κείνη σα 'Μέρα αντιφασιστικού αγώνα'. Ο λαός, που αυτό καθοδηγούσε, σε φάλαγγες κινούσε απ’ τους τόπους συγκέντρωσης. Πλατεία Κάνιγγος, Χρυσοσπηλιώτισσα, Κήπο Κλαυθμώνος, Κολωνάκι, Ζάππειο, και μεις απ’ την οδό Σίνα και Σόλωνος, στις 12 το μεσημέρι. Από πολύ πρωί αστυνομική δύναμη είχε μπλοκάρει όλα τα νοσοκομεία κι απαγόρευε την 'κάθοδο' στους αναπήρους. Μάταια όμως! Οι ανάπηροι, οι πρωτοπόροι του αγώνα, απόντες; Αστείο!».*
Το καθεστώς είχε θορυβηθεί. Τον Οκτώβριο του 1943 ξεκινά να εκτελεί όσους θεωρεί μπροστάρηδες. Δεκατέσσερεις ανάπηροι, μεταξύ άλλων αγωνιστών αλλά και πολιτών, πέφτουν νεκροί από τα γερμανικά πολυβόλα στις 16 Οκτωβρίου 1943. Στις 27 Νοεμβρίου του ίδιου έτους εκτελούνται οι Ηλίας Τζαμουράνης και Διονύσης Γονατάς, γενικός γραμματέας και αντιπρόεδρος του Εθνικού Συνδέσμου Αναπήρων Πολέμου. Τρεις μέρες μετά, τα τάγματα ασφαλείας κυκλώνουν τα νοσοκομεία και βγάζουν με μπουνιές και κλωτσιές τους ανάπηρους, τους φορτώνουν σε καμιόνια και τους πάνε στις φυλακές Χατζηκώνστα.
Μέχρι την απελευθέρωση θα εκτελεστούν εκατοντάδες ανάπηροι πολέμου, δίχως όμως να είναι γνωστός ο ακριβής αριθμός.
«Κοντά στο σούρουπο ένας κανιβαλικός χορός στήθηκε στους άδειους πια θαλάμους. Κάτω απ’ την επίδραση της 'μορφίνας', της 'κόκας', του 'μαύρου', οι 'λεβέντες' τσολιάδες του Πλυτζανόπουλου, και του Ράλλη, γιορτάζουν την περίλαμπρη νίκη τους! Αδειανά τα φορτηγά τους γυρίζουν, για να φορτωθούν τα λάφυρα. Τα φτωχικά μας ρουχαλάκια, τα ξύλινα πόδια, τ’ αναπηρικά καροτσάκια μαζί με τις κουβέρτες, τα σεντόνια, τα φάρμακα και τα χειρουργικά εργαλεία και τα τρόφιμα μεταφέρονται στο Δημοπρατήριο για ξεπούλημα».*
Το ξύπνημα της μνήμης
Όλα όσα περιγράφονται στις προηγούμενες παραγράφους είναι καταγεγραμμένες μαρτυρίες στο βιβλίο του ανάπηρου αγωνιστή Φρίξου Θεοφανίδη. Στην εισαγωγή του βιβλίου ο συγγραφέας, χωρίς καμία περιστροφή, μας λέει τι τον παρακίνησε να το γράψει: «...για να μάθουν όλοι οι λεύτεροι άνθρωποι όλου του κόσμου την τρομαχτική αλήθεια που ζήσαμε μεις οι Έλληνες ανάπηροι και τραυματίες πλάι στον ελληνικό λαό, τον καιρό της τετράχρονης σκλαβιάς! Για να μάθουν τη συμβολή μας στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα και για να ξέρουν το πώς μας μεταχειρίστηκαν οι Γερμανοί, Ιταλοί και Έλληνες Κουΐσλιγκ!».
Για την ύπαρξη αυτού του βιβλίου ενημερωθήκαμε από τον πολύ αγαπημένο διακεκριμένο ιστορικό Μενέλαο Χαραλαμπίδη τον περασμένο Μάρτιο και από την πρώτη στιγμή θεωρήσαμε πως αυτή η μνήμη πρέπει να ξυπνήσει, να την επεξεργαστούμε και να την κατανοήσουμε. Η Μηδενική Ανοχή από το 2014 αποτίει φόρο τιμής στους συνανάπηρους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης καταθέτοντας στεφάνι στο μνημείο στο «Σωτηρία».
Με αυτά τα κίνητρα διοργανώνουμε την εκδήλωση της Τρίτης. Για το ξύπνημα της μνήμης, για την καταγραφή της αναπηρικής ιστορίας, όχι όπως κάποιοι θέλουν, αλλά όπως είναι. Ματωμένη.
Για τη Μηδενική Ανοχή
Αντώνης Ρέλλας, σκηνοθέτης, ανάπηρος ακτιβιστής
* Θεοφανίδης Β. Φρίξος, "Ανάπηροι, οι πρωτοπόροι της λεφτεριάς". Έκδοση της εφημερίδας «Η Φωνή του Αναπήρου», Αθήνα 1946.
Παρουσίαση βιβλίου
(για ακουστική περιγραφή)
«Ανάπηροι, οι πρωτοπόροι της λεφτεριάς», 30 Νοεμβρίου, στις 19.00, στο Ίδρυμα Ευγενίδου (Είσοδος από Πεντέλης 11).
Την εκδήλωση συντονίζουν μέλη της Μηδενικής Ανοχής και ο διδάκτορας Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Μενέλαος Χαραλαμπίδης.
Αποσπάσματα του βιβλίου θα αναγνώσουν οι:
Άννα Μαρία Ελευθερία Μαντζουράνη, Απολλωνία Τσαντά, Βασίλης Κουκαλάνι, Κώστας Ξυκομηνός, Μάνια Παπαδημητρίου, Μάριος Αθανασίου, Πάνος Ζουρνατζίδης, Σάββας Στρούμπος, Σίσσυ Δουτσίου και Τάσος Σαγρής.
Το προσκλητήριο μνήμης θα πραγματοποιηθεί με ταυτόχρονη διερμηνεία στην ελληνική νοηματική γλώσσα.
Η εκδήλωση θα μεταδοθεί και διαδικτυακά στο λινκ: https://diavlos.grnet.gr/event/e2090
fb event: https://fb.me/e/1Wx6n8ZHv
Το Ίδρυμα Ευγενίδου είναι Covid free χώρος. Είσοδος με πιστοποιητικό εμβολιασμού ή νόσησης.
