Τρία μερόνυχτα 380 πρόσφυγες και μετανάστες στοιβαγμένοι σε ακυβέρνητο σκάφος ανοιχτά στο Αιγαίο μέχρι με μεταφερθούν στην Κω. Κάποιοι από αυτούς και παιδιά. Γνώριμες εικόνες ντροπής. Παιδιά που τους στέρησαν με βίαιο τρόπο την ανεμελιά της παιδικής ηλικίας. Ήρθαν αντιμέτωπα με τη βία του πολέμου, τον θάνατο, τις δολοφονίες, τον ξεριζωμό, τη μετανάστευση, τη φτώχεια, την πείνα, την κακοποίηση, την απώλεια, το τραύμα. Βρέθηκαν σε ξένη χώρα, χωρίς οικογένεια. Πλήρωσαν διακινητές, σκυλοπνίχτηκαν στις θάλασσες, ταλαιπωρήθηκαν σε κρατητήρια, δεν πήγαν σχολείο και κατέληξαν οι «τυχεροί» σε δομές για ανηλίκους. Όμως πόσοι ασυνόδευτοι ανήλικοι μένουν εκτός δομών και περιπλανώνται σε πλατείες, δρόμους ή ζώντας με άγνωστους ενήλικες σε κέντρα κράτησης; Πού πάνε όσοι ενηλικιώνονται και απομακρύνονται από τις δομές μετά τα 18 τους χρόνια; Πόσοι κατόρθωσαν από το μεγάλο κύμα του 2015 να ενωθούν με τις οικογένειές τους; Πόσοι μετεγκαταστάθηκαν στην Ευρώπη που έχει τα σύνορα της ερμητικά κλειστά για πρόσφυγες; Πόσοι ακολούθησαν ξανά τον άτυπο, μα γνώριμο δρόμο της προσφυγιάς - των διακινητών και της αστυνομίας; Είναι αόρατοι για την πολιτεία, αλλά ζουν δίπλα μας ως παράνομοι. Είναι αληθινά τα στοιχεία του διεθνούς δημοσιογραφικού δικτύου Lost in Europe ότι τη διετία 2019-2020 αγνοείται η τύχη 1.390 προσφυγόπουλων και σε ποιο στάδιο βρίσκεται η εισαγγελική διερεύνηση; Δεν είναι αριθμοί, είναι άνθρωποι.
«Παιδιά του πολέμου και της βίας»
Βρεθήκαμε δύο μέρες σε δομές ασυνόδευτων ανηλίκων που διαχειρίζεται η οργάνωση «Κοινωνικό ΕΚΑΒ», με τη στήριξη του Ταμείου Ασύλου Μετανάστευσης και Ένταξης, προκειμένου να καταγράψουμε την καθημερινότητά τους. Τους περιμέναμε να επιστρέψουν από το σχολείο, φάγαμε μεσημεριανό μαζί τους, ξεναγηθήκαμε στα δωμάτιά τους και κουβεντιάσαμε μαζί τους παρουσία των κοινωνικών λειτουργών και των ψυχολόγων. Το «Κοινωνικό ΕΚΑΒ», που στόχο έχει να αποτρέψει τον κοινωνικό αποκλεισμό, φιλοξενεί αυτό το διάστημα 144 ανήλικα αγόρια από διάφορες χώρες σε τρεις δομές πανελλαδικά, ενώ από το 2019 έχει υλοποιήσει προγράμματα για πρόσφυγες με αναπηρία και άστεγους. Μέχρι τώρα 42 ανήλικοι επανασυνδέθηκαν με τις οικογένειες τους και 10 μετεγκαταστάθηκαν στην Ευρώπη. Η βελτίωση της καθημερινότητας αυτών των παιδιών, η εγγραφή τους στα σχολεία, η υγεία τους και η ψυχαγωγία τους είναι καθημερινός αγώνας. Το «Κοινωνικό ΕΚΑΒ», ανεξάρτητη, ανθρωπιστική οργάνωση, δημιουργήθηκε τα χρόνια της κρίσης από ανθρώπους με μακρά διαδρομή στο ανθρωπιστικό κίνημα, όπως ο γιατρός Οδυσσέας Βουδούρης, πρώην πρόεδρος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, και αποσκοπεί να προσεγγίσει ανθρώπους οι οποίοι έχουν χάσει τη δυνατότητα να καλύψουν οι ίδιοι τις βασικές τους ανάγκες, αλλά συχνά και να ζητήσουν από μόνοι τους βοήθεια όντας σε βαθιά απόγνωση. Πρώτος στόχος της οργάνωσης είναι η δημιουργία μιας ανθρώπινης σχέσης, η οποία αξιοποιείται ώστε να οδηγήσει σταδιακά σε κοινωνική επανένταξη.
Χαλίλ: «Θέλω μόνο να ζω σαν άνθρωπος»
Αφγανός, ετών 14,5. Μόλις έχει επιστρέψει στη δομή ασυνόδευτων ανηλίκων σε περιοχή της Αττικής από το σχολείο της γειτονιάς που φοιτά εδώ και έναν χρόνο. Είναι βιαστικός γιατί ετοιμάζεται να πάει στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στο κέντρο της Αθήνας. Είναι στην Α’ Γυμνασίου, ενσωματωμένος για τα καλά, παρά το ότι ζει μόνο έναν χρόνο στην Ελλάδα. Μάτια εκφραστικά, ενώ το χαμόγελο δεν εγκαταλείπει το πρόσωπό του όσο συζητάμε. Ξέρει να κρύβει καλά τα τραύματά του. Ο μόνος που του έχει απομείνει από την οικογένεια είναι ο αδελφός του. Έχει τη βεβαιότητα ότι οι γονείς του δεν ζουν. Τους αναζητά στο Facebook, στο Ίντερνετ, αλλά δεν υπάρχει σημάδι ζωής. Έχει συμβιβαστεί με την ιδέα της απώλειας. Μπορεί να επιθυμεί να φαίνεται δυνατός. Αφγανός γεννημένος στο Ιράν. Εκεί ζούσαν και εργάζονταν ως μετανάστες οι γονείς του. Όμως ήταν ανεπιθύμητοι και απελάθηκαν. Επέστρεψαν στο Αφγανιστάν, αλλά αδυνατώντας να ζήσουν πήραν και πάλι τον δρόμο της ξενιτιάς. Στα σύνορα Τουρκίας - Ιράν δέχθηκαν επίθεση με μαχαίρι από αστυνομικούς. Στην προσπάθειά τους να αποδράσουν επιβιβάζονται σε διαφορετικά αυτοκίνητα με τους γονείς τους. Χάθηκαν για πάντα. Οι φιγούρες τους είναι μόνο ανάμνηση.
Ο Χαλίλ με τον μεγαλύτερο αδελφό του καταλήγουν στην Κωνσταντινούπολη, όπου και παραμένουν έναν χρόνο. Η παιδική εκμετάλλευση στο απόγειό της. Εργάζονται σε φασονάδικα γαζώνοντας ρούχα επί 16 ώρες συνεχώς. Όσα χρήματα τους έδιναν τα αποταμίευσαν για να πληρώσουν τους διακινητές. Πεζοί επί 19 ημέρες, με πρησμένα πόδια διανύουν χιλιόμετρα για να περάσουν τον ποταμό Έβρο και να βγουν στη Θεσσαλονίκη. Τους συλλαμβάνει η αστυνομία γιατί είναι χωρίς νομιμοποιητικά χαρτιά και τους αφήνει ελεύθερους μετά από δύο ημέρες. Κατεβαίνουν με λεωφορείο στην πλατεία Βικτωρίας, όπου κοιμούνται στα πλακάκια για τρεις ημέρες. Εξαντλημένους και άρρωστους τους μεταφέρουν σε νοσοκομείο, όπου παρέμειναν ενάμιση μήνα. Βρέθηκαν στη δομή φιλοξενίας μέσω της «Μετάδρασης».
Ο Χαλίλ είναι χαρισματικός. Ασχολείται με τη φωτογραφία, έχει δικό του κανάλι στο YouTube, είναι μέλος, και μάλιστα με άριστες επιδόσεις, σε ομάδα rollers, ξέρει καλά την αγγλική γλώσσα, μαθαίνει την ελληνική και το όνειρό του είναι «να ζω σαν άνθρωπος, να ζω καλά». Μόνο αυτό. Το Αφγανιστάν έχει διαγραφεί από τα όνειρά του, ο Καναδάς τον γοητεύει, αλλά συμβιβάζεται προς το παρόν και με την Ελλάδα. Μας εκπλήσσει όταν δηλώνει με σαφήνεια και απολυτότητα ότι θέλει να γίνει «αστυνομικός στη Ιντερπόλ» .Θέλει να σώζει ανθρώπινες ζωές...
Σίκο: «Φοβάμαι να ξαναγυρίσω στο Κογκό»
Ετών 19. Κατάγεται από το Κογκό, αλλά δεν θέλει να επιστρέψει ποτέ ξανά εκεί. Έχει τόσες τραυματικές παιδικές μνήμες. Στην ηλικία των 10 ετών χάνει όλη του την οικογένεια. Θύματα της εμφύλιας διαμάχης των Χούτου και των Τούτσι. Δολοφονούνται οι γονείς του και τα δύο του αδέλφια. Ο ίδιος σώθηκε γιατί κοιμόταν στο σπίτι ενός θείου του με τον οποίο αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στο Μαρόκο, γιατί απειλούνταν και οι δικές τους ζωές. Τα τέσσερα χρόνια που έζησε στο Ραμπάτ ήταν εφιαλτικά. «Υπέφερα» μας λέει αναστενάζοντας γιατί έμεναν μαζί με άλλους έξι Σενεγαλέζους, χωρίς τροφή, χωρίς χρήματα, χωρίς δουλειά. Ζητιάνευε για να επιβιώσει. Πεθαίνει ο θείος του και έτσι βρίσκεται μόνος του, αν και ανήλικος.
Φεύγει με άλλους πεζή για τη Λιβύη και από κει παράνομα με φουσκωτό για την Τουρκία. Η βάρκα αναποδογύρισε, πολλοί πνίγηκαν μπροστά στα μάτια του και όσους διασώθηκαν τους μάζεψε ένα ψαράδικο και τους έβγαλε στην Κωνσταντινούπολη. Οι διακινητές τους "μάντρωσαν" σε ένα υπόγειο διαμέρισμα για έναν ολόκληρο χρόνο. Δώδεκα νοματαίοι. Σενεγαλέζοι και υπήκοοι Μάλτας. Πάλι στη ζητιανιά και στο κυνήγι. Δραπετεύουν και με τα πόδια φτάνουν στα τουρκικά παράλια απέναντι από την Κω.
Πληρώνουν οι ενήλικες τους διακινητές, επιβιβάζονται σε πλαστική βάρκα και βγαίνουν στην Κω. Εκεί φιλοξενούνται στο ΚΥΤ του νησιού για πέντε μήνες. Μόνο κακές μνήμες έχει από εκεί. Δεν ήταν μόνο το φαγητό απαίσιο, αλλά και η συμπεριφορά της αστυνομίας όταν ήταν στην ουρά για το συσσίτιο. Κοιμόταν στο πάτωμα γιατί στο κοντέινερ δεν χωρούσαν. Χωρίς ρούχα, χωρίς σαπούνι.
Τελικά φθάνει σε δομή φιλοξενίας του «Κοινωνικού ΕΚΑΒ» στην Αττική τον Σεπτέμβριο του 2019, όπου και παρέμεινε ως τον περασμένο Σεπτέμβριο. Άλλαξε η ζωή του, μας λέει, γιατί εδώ έχει κρεβάτι, καθαρά ρούχα, φαγητό και οικογένεια. Πήγε στο ΕΠΑ.Λ. του Πειραιά, όπου συνεχίζει και σήμερα τις σπουδές, μαθαίνει ελληνικά και παίζει ποδόσφαιρο στην ομάδα της γειτονιάς. Εκεί ήρθε αντιμέτωπος με τον ρατσισμό και τα απαξιωτικά σχόλια μιας κατοίκου που τον αποκάλεσε "μαύρο" ζητώντας του να αποχωρήσει από το γήπεδο. Σήμερα ο Σίκο ζει σε ενοικιαζόμενα διαμερίσματα της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ αναμένοντας να του χορηγηθεί άσυλο. Δεν διανοείται ότι θα απορρίψουν την αίτησή του. Θέλει να μείνει στην Ελλάδα. Εξάλλου, δεν τον περιμένει κανείς στην πατρίδα του στο Κογκό. Να γίνει ηλεκτροσυγκολλητής ονειρεύεται, να εργαστεί σε δομές προσφυγικές, να αποκτήσει δικό του σπίτι και οικογένεια. Δεν θέλει να ξαναζήσει τους παιδικούς του εφιάλτες. Η ευτυχία δεν θέλει και πολλά. Άραγε θα του χορηγήσουν άσυλο;
Αζάν: «Μου λείπει η μητέρα μου»
Ετών 17. Ήρθε αντιμέτωπος με τη βία στα 14 του χρόνια στην πατρίδα του, το Πακιστάν, όταν δολοφόνησαν τον θείο του. Ο πατέρας του τρομοκρατήθηκε για τη ζωή του παιδιού του και τον έστειλε στην Ελλάδα. Μόνο που το ταξίδι ούτε ανέφελο ήταν ούτε εύκολο. Συν του ότι ήταν και δαπανηρό. Πακιστάν, Ιράν, Τουρκία, Έβρος, Αλεξανδρούπολη, Θεσσαλονίκη, Αθήνα, Κρήτη. Πλήρωσε 3.500 ευρώ στους διακινητές, περπάτησε τρεις μήνες με τα πόδια κυνηγημένος και κρυμμένος στα βουνά του Ιράν και της Τουρκίας μέχρι να φτάσει στην Ελλάδα. Παράνομα ακόμη δεκαπέντε άλλοι πρόσφυγες αλλοδαποί μεταφέρονται στη Θεσσαλονίκη από την Αλεξανδρούπολη και από κει στην Αθήνα και την Κρήτη, όπου ζούσε και εργαζόταν στις λαϊκές πουλώντας μικροπράγματα ένας άλλος θείος του. Ο Αζάν εμπλέκεται σε μια κλοπή αυτοκινήτου και έτσι συλλαμβάνεται. Κρατείται σε αστυνομικό τμήμα στο Ηράκλειο της Κρήτης.
Με την παρέμβαση της "Μετάδρασης" μετακομίζει σε δομή ασυνόδευτων ανηλίκων στην Αττική, όπου διαμένει το τελευταίο τρίμηνο. Φοιτά στο ΕΠΑ.Λ. του Πειραιά, δυσκολεύεται με τα ελληνικά, αλλά παρακολουθεί και τα μαθήματα στη δομή. Δυστυχώς δεν υπάρχουν τάξεις υποδοχής. Του λείπει η μάνα του, που ζει στο Πακιστάν, αλλά δεν θέλει να επιστρέψει πίσω γιατί φοβάται για τη ζωή του. Καταφύγιο στον φόβο για τον Αζάν, η ζωγραφική. Όνειρό του να παραμείνει στην Ελλάδα ως εργαζόμενος σε δομή φιλοξενίας προσφύγων. Προς το παρόν στον ελεύθερο χρόνο του κάνει βόλτες στην Ομόνοια. Όταν ζήτησαν οι υπεύθυνοι της δομής να ξεναγηθούν οι ασυνόδευτοι αλλοδαποί ανήλικοι στη Βουλή, οι γραφειοκράτες αρνήθηκαν με πρόσχημα τον κορωνοϊό.
Εϊχάμ: «Θέλω να πάω στον αδελφό μου στην Ολλανδία»
Σύρος, ετών 18. Ζει στην Ελλάδα εδώ και δύο χρόνια. Παρέμεινε σε δομή ασυνόδευτων ανηλίκων στην Aττική έναν χρόνο. Τώρα ζει με άλλους πέντε ομοεθνείς του σε νοικιαζόμενο διαμέρισμα της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ στο Γαλάτσι. Περιμένει εδώ και δύο μήνες το επίδομα των 150 ευρώ, αλλά δεν καταβάλλεται... Το όνειρό του είναι να φύγει και να ζήσει στην Ολλανδία. Όχι μόνο γιατί εκεί βρίσκεται ο μεγαλύτερος αδελφός του εδώ και μία βδομάδα. Όχι μόνο γιατί στη Συρία δεν μπορεί να επιστρέψει πια. Αλλά γιατί θεωρεί ότι στην Ελλάδα δεν εφαρμόζονται τα δικαιώματα των προσφύγων. «Ίσως», λέει ενοχικά, «γιατί οι πρόσφυγες είμαστε πολλοί».
Ήταν 12 ετών όταν ήρθε αντιμέτωπος με τη βία του πολέμου. Το Ιντιλίμπ η γενέτειρά του. Ελεύθεροι σκοπευτές και τρομοκράτες «γάζωσαν» την πόλη. Το σπίτι του έγινε ρημαδιό. Μαζί με τα τέσσερα αδέλφια του μετακομίζει σε άλλη γειτονιά. Αναζητούν ασφάλεια. Όταν επέστρεψαν μετά από μια βδομάδα τα μάτια του αντίκρισαν διαμελισμένα σώματα ανάμεσα στα ερείπια. Οι γονείς του του έδεσαν τα μάτια να μην βλέπει την καταστροφή. Όμως η εικόνα των νεκρών στοίχειωσε μέσα του. «Αυτός είναι ο πόλεμος» σκέφτεται. Μετακομίζουν για έναν μήνα σε γειτονική πόλη.
Η επιστροφή τους στο Ιντιλίμπ συνοδεύεται από αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Για έναν ολόκληρο χρόνο ζει με τον φόβο ότι είναι ο επόμενος στόχος. Ζουν στα χαλάσματα. Οι γονείς του, άνεργοι για δύο χρόνια. Το νοσοκομείο στο οποίο εργαζόταν η μητέρα του έκλεισε γιατί βομβαρδίστηκε. Οι μνήμες από την εφηβεία, μόνο μνήμες πολέμου. Σκοτώθηκαν φίλοι του, γείτονες, συμμαθητές, ξαδέλφια. Στα καφέ δεν υπήρχε μουσική, δεν επιτρεπόταν το ποτό, ο ναργιλές, τα κορίτσια, συνομήλικα και μεγαλύτερα, «καλυμμένα» από πάνω μέχρι κάτω. Μόνο τα μάτια τους μπορούσαν να δουν. Για να συνεχίσει το σχολείο, έπρεπε να μετακομίσει σε άλλη πόλη. Όμως εκεί τον περίμενε ή η φυλακή ή ο στρατός.
Αποφασίζει να φύγει από τη Συρία. Θέλει να πάει στην Ολλανδία ή στο Λουξεμβούργο. Εκεί βρίσκονται οι φίλοι του. Την Ελλάδα την είχε δει μόνο στον χάρτη, αλλά δεν ήταν στις επιλογές του. Η μάνα του έκλαιγε απαρηγόρητα. Επέλεξε να είναι στο νοσοκομείο, να μην θυμάται την εικόνα του αποχαιρετισμού. Φεύγει μόνος του. Θέλει να ζήσει μια άλλη ζωή. Χωρίς πόλεμο και βομβαρδισμούς. Ιντιλίμπ - Τουρκία 400 δολάρια σε διακινητές για να μεταφερθεί με ασφάλεια και παράνομα στα σύνορα. Τον εγκαταλείπουν στο Ικόνιο της Τουρκίας και από κει, περπατώντας μέρες -δεν θυμάται πόσες-, φθάνει στη Σμύρνη. Πληρώνει ξανά 1.000 ευρώ σε διακινητές και μια νύχτα επιβιβάζεται μαζί με άλλους 40 σε πλαστική βάρκα με προορισμό τη Σάμο. Ήταν Νοέμβριος του 2019. Νύχτα. Τους εντοπίζει σκάφος του ελληνικού Λιμενικού Σώματος και τους απωθεί. Τους ενήλικες πρόσφυγες τους χτυπούν κι αυτοί πέφτουν στην θάλασσα. Τρεις φορές επανέλαβε εκείνη τη νύχτα την προσευχή από το Κοράνι για να σωθεί.
Όταν βγήκαν στη στεριά, δεν το πίστευε. Όμως και την ώρα της σύγκρουσης με το Λιμενικό δεν μετάνιωσε για την επιλογή του να εγκαταλείψει τη Συρία. «Επιτέλους, ξεκινάει μια καινούργια ζωή» σκέφτηκε όταν πάτησε το πόδι του σε στεριά. Η χαρά του ήταν απερίγραπτη. Τους συλλαμβάνουν και τους οδηγούν σε Κέντρο Κράτησης Ανηλίκων προσφύγων. Τραγικές οι συνθήκες κράτησης. Κοιμούνται στο βρόμικο πάτωμα συντροφιά με αρουραίους. Μετά από μια βδομάδα μεταφέρεται στο camp του νησιού.
Ένας Ολλανδός από μια ΜΚΟ του συμπαραστέκεται, ενώ παράλληλα στους πέντε μήνες που μένει εκεί μαθαίνει αγγλικά. Μετακομίζει στην Αθήνα και βρίσκεται σε δομή του «Κοινωνικού ΕΚΑΒ». Νιώθει χαμένος. Παραμένει κλεισμένος στο δωμάτιό του. Είναι σε σύγχυση. Δεν μπορεί να θυμηθεί ούτε τα ονόματα των άλλων παιδιών. Δυσκολεύεται να συνυπάρξει με παιδιά από άλλες εθνικότητες, άλλες κουλτούρες. Αρνείται ακόμη και να γιορτάσει το Ραμαζάνι. Δεν του αρέσουν ούτε τα φαγητά της δομής. Όλα του φαίνονται ξένα και βαρετά. Όμως η βοήθεια των ψυχολόγων είναι καθοριστική. Επιτέλους βρίσκει τον εαυτό του, πάει σχολείο καθημερινά, μαθαίνει ελληνικά, αρχίζει να εμπιστεύεται και πάλι τους ανθρώπους...
Σήμερα εργάζεται ως διερμηνέας στη δομή. Πιστεύει πως οι δομές πρέπει να φιλοξενούν μικρότερο αριθμό ασυνόδευτων ανηλίκων, να υπάρχει ομοιογένεια ως προς τις εθνικότητες και να μην υπάρχει αυστηρό κανονιστικό πλαίσιο. «Ζήσαμε τόσες στερήσεις και τόση πειθαρχία, που δεν αντέχουμε άλλους κανόνες» λέει. Θέλει να πάρει το άσυλο, όχι όμως για να μείνει στην Ελλάδα. Να φύγει στην Ολλανδία θέλει, να ολοκληρώσει τις σπουδές του και να γίνει μηχανικός. Μόνο καλά λόγια έχει να πει για τους ανθρώπους της δομής. Σκέφτεται με νοσταλγία τα δακρυσμένα μάτια της μητέρας του, που ακόμη τον περιμένει. Όμως δεν κάνει πίσω. Δεν έχει να επιλέξει, όπως μας λέει.
Οι καταγεγραμμένοι ασυνόδευτοι ανήλικοι σύμφωνα με το ΕΚΚΑ
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ΕΚΚΑ (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης), τον Σεπτέμβριο του 2021 υπήρχαν στην Ελλάδα 2.148 ασυνόδευτοι ανήλικοι. Περίπου 350 παιδιά από αυτά ζουν σε δομές βραχύβιας διαβίωσης (σε safe zone στους καταυλισμούς των προσφύγων, στα Κέντρα Υποδοχής και σε δομές μετεγκατάστασης). Τα υπόλοιπα 1.800 παιδιά διαβιούν σε δομές μακροχρόνιας παραμονής: 270 σε διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαμονής και 1.480 σε δομές ανηλίκων. Στη συντριπτική τους πλειονότητα είναι αγόρια, ενώ σε όλη την Ελλάδα υπάρχουν και δύο δομές με ανήλικα κορίτσια. Επίσημα στοιχεία για το μέλλον αυτών των προσφύγων δεν υπάρχουν. Πόσοι «ενώθηκαν» με άλλα μέλη της οικογένειάς τους; Πόσοι πήραν «εισιτήριο» για την Ευρώπη; Πόσοι παρέμειναν στην Ελλάδα νόμιμοι, με άδεια παραμονής; Πόσοι πήραν τον «γνώριμο» δρόμο της φυγής πληρώνοντας διακινητές και δουλέμπορους; Πόσοι απελάθηκαν και επέστρεψαν στις χώρες τους χωρίς να είναι ασφαλείς;
