Εκεί που μας χρωστούσαν, μας πήραν και το βόδι... Αντί η κυβέρνηση Μητσοτάκη και οι υπουργοί της να καταγγείλουν τη συστηματική παραβίαση των όρων της σύμβασης μεταβίβασης των Μεταλλείων Κασσάνδρας Χαλκιδικής του 2013 της καναδικής πολυεθνικής Eldorado Gold και της θυγατρικής της Ελληνικός Χρυσός, ουσιαστικά ενσωματώνουν τις παραβάσεις σε νέα σύμβαση, απεμπολώντας και άλλα δικαιώματα του Δημοσίου. Έτσι, η εταιρεία θα συνεχίσει να εξάγει τον ορυκτό πλούτο της χώρας, τα συμπυκνώματα από τα σωθικά της Χαλκιδικής, χωρίς κανένα σημαντικό όφελος για την εθνική οικονομία, και να τα εξάγει στο εξωτερικό.
Έως τώρα, ούτε το εργοστάσιο παραγωγής καθαρών μετάλλων έχει κατασκευαστεί, θεμελιακός όρος της σύμβασης, ούτε βέβαια αποδείχτηκε ποτέ η εφαρμοσιμότητα της πυρομεταλλουργικής μεθόδου, της ακαριαίας τήξης, για την οποία αδειοδοτήθηκε περιβαλλοντικά το 2011. Αντ' αυτών, την Παρασκευή 5 Φεβρουαρίου ανακοινώθηκε η υπογραφή νέας τροποποιημένης σύμβασης και, προς ενημέρωση των... υπηκόων, δόθηκε τρισέλιδο ενημερωτικό σημείωμα.
Άγνωστη παραμένει προς το παρόν η ημερομηνία κατάθεσης της σύμβασης στη Βουλή, με τους αρμόδιους του ΥΠΕΝ να αρκούνται στη λέξη «άμεσα», ενώ λέγεται ότι παράλληλα θα κατατεθεί και στην αρμόδια Διεύθυνση Ανταγωνισμού της Κομισιόν για γνωμοδότηση.
Με τα νέα δεδομένα, αποδεσμεύεται η εταιρεία από τη βασική υποχρέωσή της, την οποία αρνείται να εκπληρώσει, αλλά και καρδιά της ισχύουσας σύμβασης μεταβίβασης του 2003 (κυρώθηκε στη Βουλή το 2004), για την κατασκευή και λειτουργία πλήρους και ανεξάρτητης μεταλλουργικής μονάδας στο Μαντέμ Λάκου ώστε να παράγει καθαρά μέταλλα (χρυσό, χαλκό, ασήμι), αντί να διοχετεύει τα συμπυκνώματα στο εξωτερικό.
Σύμφωνα λοιπόν με το ενημερωτικά στοιχεία που έδωσε το ΥΠΕΝ, η εταιρεία απαλλάσσεται από την υποχρέωσή της για καθετοποιημένη παραγωγή καθαρών μετάλλων και της δίδεται τράτο ενός ή και δύο ετών "να καταθέσει νέα πρόταση για την υλοποίηση, βάσει νέας τεχνοοικονομικής μεθόδου, της δέσμευσης για καθετοποίηση της παραγωγής με την κατασκευή εργοστασίου μεταλλουργίας χρυσού".
Αποικιοκρατική συμφωνία
Το άλλο σκανδαλώδες στοιχείο, που παραπέμπει σε χώρα - μπανανία, είναι ότι οι όποιες διαφορές μεταξύ των δύο μερών δεν θα επιλύονται βάσει των κανόνων της εθνικής έννομης τάξης και των εθνικών δικαστηρίων κατά τα πρότυπα των διεθνών συμβάσεων. Δηλαδή μπορεί να ενταχθεί και στην αμφιλεγόμενη διατλαντική συμφωνία ελεύθερου εμπορίου CETA, οπότε η όποια ελληνική κυβέρνηση δεν θα μπορεί να αλλάξει ούτε κόμμα από τη σύμβαση.
Η νέα δουλεία σερβίρεται ως εξής: "Διαμορφώνεται ακόμη ένα σταθερό θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας. Καθιερώνονται νομικές δικλείδες που θωρακίζουν την επένδυση απέναντι σε απρόβλεπτους, ανασταλτικούς παράγοντες, τόσο από την πλευρά του επενδυτή όσο και από την πλευρά του Δημοσίου, κατά τα πρότυπα των μεγαλύτερων διεθνών συμβάσεων».
Άλλο ένα μαργαριτάρι που εμφανίζεται στο ενημερωτικό σημείωμα είναι ότι ένα εκβιαστικό εξώδικο της πολυεθνικής προς την πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΝ, τον Αύγουστο του 2018, για χρηματική αποζημίωση 783.211.000 ευρώ λόγω «διαφυγόντων κερδών», το οποίο ουδέποτε κατατέθηκε ως αίτημα στο Ελληνικό Δημόσιο, αναβαθμίζεται σε διεκδίκηση. Και αυτό, για να υποστηριχθεί πως "κλείνουν οριστικά οι διεκδικήσεις της εταιρείας Ελληνικός Χρυσός από το Δημόσιο λόγω της πολυετούς αδειοδοτικής καθυστέρησης επί των προηγούμενων κυβερνήσεων"!
Οι πολύχρονες παραβάσεις
Σε κάθε περίπτωση, οι υποχρεώσεις των χρυσοθήρων και η αθέτηση συμβατικών υποχρεώσεων αποτυπώνονται και στην απόφαση της Διαιτησίας τον Απρίλιο του 2018, αλλά και στη μετέπειτα απόφαση του ΣτΕ, στις 12 Φεβρουαρίου του 2020. Στην υπ’ αριθμ. 9/2018 απόφαση της Διαιτησίας, στην οποία προσέφυγε το Ελληνικό Δημόσιο μέσω του ΥΠΕΝ τον Δεκέμβριο του 2017 για να διαπιστωθεί εάν τηρούνται οι όροι της σύμβασης, επισημαίνεται:
"Η παραγωγή από το εργοστάσιο μεταλλουργίας στη θέση Μαντέμ Λάκκος οποιουδήποτε άλλου τελικού προϊόντος εκτός των καθαρών μετάλλων χρυσού, χαλκού, αργύρου αποτελεί ανεπίτρεπτη ενέργεια για μεταβολή των συμφωνηθέντων μεταξύ των μερών με την υπό κρίση σύμβαση και συνιστά παράβαση των διατάξεων του άρθρου 3 αυτής και ματαίωση του αντικειμένου και του σκοπού της».
Παράλληλα, η μεταλλουργία προσδιορίζεται ως πυρήνας του επενδυτικού σχεδίου. Η απόφαση 2230/2020 του ΣτΕ εντοπίζει σημαντικά κενά και παραλείψεις στο περιεχόμενο της Τεχνικής Μελέτης “Μεταλλουργικής μονάδας χαλκού, χρυσού και θειικού οξέος Μαντέμ Λάκκου”. Μελέτη που είχε επιστραφεί από τον τότε υπουργό Π. Σκουρλέτη για διόρθωση και συμπλήρωση το 2016. Κάτι που δεν το έπραξε, αφού η Ελληνικός Χρυσός προσέφυγε στο ΣτΕ. Το δικαστήριο δέχτηκε πως νομίμως επεστράφη η μελέτη ως προς τα σημεία της Υπουργικής Απόφασης που απαιτούσαν από την εταιρεία να υποβάλει την πλήρη τεχνική μελέτη μεταλλουργίας, ώστε να αποδεικνύεται η εφαρμοσιμότητα και η περιβαλλοντική συμβατότητα της ακαριαίας τήξης σε μεταλλεύματα με εξαιρετικά υψηλή περιεκτικότητα σε τοξικό αρσενικό.
Οι ρηγματώσεις στη Στρατονίκη
Το υφιστάμενο επενδυτικό σχέδιο προέβλεπε το κλείσιμο των μεταλλείων της Ολυμπιάδας και των Μαύρων Πετρών, ενώ τώρα το ενημερωτικό σημείωμα προβάλλει ως όφελος για την τοπική κοινωνία «την αύξηση της διάρκειας ζωής των μεταλλείων από 18 σε πάνω από 25 έτη και επέκταση του χρόνου ζωής των μεταλλείων των Μαύρων Πετρών κατά 8 έτη».
Τον Μάιο του 2019 έγιναν αυτοψίες στο Στρατώνι και διαπιστώθηκαν, μέσω 28 εκθέσεων αυτοψίας, μεγάλα προβλήματα σε κατοικίες και κτίσματα του οικισμού στη Στρατονίκη, όπου και το μεταλλείο των Μαύρων Πέτρων, ενώ η Εισαγγελία Πρωτοδικών Χαλκιδικής έχει επιληφθεί του θέματος με προκαταρκτική εξέταση.
Όπως προκύπτει από έγγραφο του Σώματος Επιθεώρησης Βορείου Ελλάδας με ημερομηνία 5.2.2020, ύστερα από ερώτηση 17 βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ (20.1.2020), από τα στοιχεία καταγραφών και δονησιογράφων κατά την ανατίναξη που πραγματοποιήθηκε στις 17.2.2019 στο μεταλλείο καταγράφηκε παράβαση των οριακών τιμών έντασης των δονήσεων που προκαλούνται από ανατινάξεις και επιβλήθηκε πρόστιμο 10.000 ευρώ.
Μονοκαλλιέργεια εξορύξεων
Με το αναθεωρημένο Χωροταξικό Πλαίσιο Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας θα πρέπει οι άλλες χρήσεις γης να είναι συμβατές με την εξορυκτική δραστηριότητα
Κυριαρχία των εξορυκτικών δραστηριοτήτων, επιφυλάσσει το αναθεωρημένο Χωροταξικό της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας ΦΕΚ Δ 485, 20/Αυγούστου 2020, για τη Χαλκιδική. Αυτό έρχεται να ανατρέψει σχέδιο Υπουργικής Απόφασης, που δεν πρόλαβε να πάρει ΦΕΚ (μεσολάβησαν εκλογές του Ιουλίου του 2019), του τότε υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας Γ. Σταθάκη και του αναπληρωτή Σ. Φάμελλου, το οποίο προέκρινε συνύπαρξη διαφορετικών δραστηριοτήτων υπό την προϋπόθεση απόλυτου σεβασμού στην ισχύουσα περιβαλλοντική νομοθεσία. Διατηρώντας την ίδια αρίθμηση των άρθρων, το ξεδόντιασμα του σχεδίου φέρνει τα πάνω κάτω. Στο άρθρο 3, το αναπτυξιακό πρότυπο της Περιφέρειας από την «ορθολογική αξιοποίηση ορυκτού πλούτου και ενέργειας αποκλειστικά στη βάση περιβαλλοντικών παραμέτρων και περιβαλλοντική αποκατάσταση όλων των αντίστοιχων πεδίων» μετατρέπεται σε «περαιτέρω αξιοποίηση ορυκτών και ενεργειακών πόρων, ιδίως για ορυκτούς πόρους εθνικής σημασίας».
Πριν
Το άρθρο 12 περί Χωρικής Οργάνωσης των Παραγωγικών Δραστηριοτήτων, στο κεφάλαιο Εξόρυξη, όριζε: «1. Για την αξιοποίηση ορυκτών πρώτων υλών που έχουν κατηγοριοποιηθεί ως εθνικής και περιφερειακής σημασίας θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όλα τα αναπτυξιακά και περιβαλλοντικά δεδομένα και χαρακτηριστικά των περιοχών και η συγκέντρωση άλλων σημαντικών για το τοπικό παραγωγικό σύστημα δραστηριοτήτων και να διερευνάται η δυνατότητα συνύπαρξης της εξορυκτικής δραστηριότητας με άλλες δραστηριότητες που ήδη υφίστανται. Σε κάθε περίπτωση, η δυνατότητα ή μη πραγματοποίησης εξορυκτικών εργασιών υπόκειται στην περιβαλλοντική και στη δασική νομοθεσία. 2. Ο άκαμπτα χωροθετημένος χαρακτήρας των ορυκτών πρώτων υλών θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε όλα τα υποκείμενα επίπεδα χωρικού σχεδιασμού. Ταυτόχρονα, ο ρυθμιστικός χωρικός σχεδιασμός θα πρέπει να λειτουργεί ως εργαλείο επίλυσης των συγκρούσεων χρήσεων γης και να παρέχει τη δυνατότητα αξιοποίησης των κοιτασμάτων εφόσον δεν προκαλείται βλάβη του περιβάλλοντος ή συγκρούσεις χρήσεων γης. 3. Σε περιοχές περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, όπως ορίζονται από πολιτικές για τη βιοποικιλότητα, τα ύδατα, τα δάση κ.λπ., ισχύουν οι κατευθύνσεις ειδικότερων διαταγμάτων και διαχειριστικών σχεδίων που ρυθμίζουν τους όρους και περιορισμούς άσκησης των δραστηριοτήτων».
Μετά
Τώρα, «κατά την αξιοποίηση ορυκτών πρώτων υλών που έχουν κατηγοριοποιηθεί ως ιδιαίτερης σημασίας για την εθνική οικονομία από την Εθνική Πολιτική για την Αξιοποίηση των Ορυκτών Πρώτων Υλών θα πρέπει οι άλλες χρήσεις γης στις αντίστοιχες περιοχές να είναι συμβατές με την εξορυκτική δραστηριότητα. Όσον αφορά τις λοιπές ορυκτές πρώτες ύλες σε συνάρτηση με άλλες δραστηριότητες, προτεραιότητα έχουν οι δραστηριότητες που έχουν μεγαλύτερη σημασία για το κατά περίπτωση τοπικό παραγωγικό σύστημα. Στον υποκείμενο σχεδιασμό περιοχών που περιλαμβάνουν ορυκτές πρώτες ύλες, ο υποκείμενος σχεδιασμός πρέπει να τεκμηριώνει σαφώς ότι η παρουσία του κοιτάσματος, που αποτελεί άκαμπτο χωροθετημένο πόρο, έχει ληφθεί επαρκώς υπόψη. Ο ρυθμιστικός χωρικός σχεδιασμός θα πρέπει να λειτουργεί ως εργαλείο επίλυσης των συγκρούσεων χρήσεων γης και να εξαντλεί τη δυνατότητα αξιοποίησης των κοιτασμάτων εφόσον δεν προκαλούνται μη αποδεκτή βλάβη του περιβάλλοντος ή έντονες συγκρούσεις χρήσεων γης. Σε περίπτωση που γίνονται γνωστά νέα αξιοποιήσιμα ορυκτά κοιτάσματα, πρέπει να ακολουθείται κατ’ αναλογία η προαναφερόμενη προσέγγιση. Ειδικότερα στην Περιφερειακή Ενότητα Χαλκιδικής, επιβάλλεται να εφαρμοστεί η κατεύθυνση του Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τη βιομηχανία για λεπτομερή σχεδιασμό με αντικείμενο τη ρύθμιση των σχέσεων μεταξύ της εξόρυξης και των μη εύκολα συμβατών με αυτήν άλλων δραστηριοτήτων, μέσα από το πρίσμα των πιο πάνω κατευθύνσεων».
Αντίθετα, το ήδη θεσμοθετημένο, Χωροταξικό Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, ΦΕΚ/248 Α.Α.Π/25.10.2018, βάζει φραγμούς μέσω κριτηρίων αποκλεισμού. Στην εξειδίκευση της χωρικής διάρθρωσης των παραγωγικών δραστηριοτήτων τίθενται πέντε κριτήρια για "τη δυνατότητα ανάπτυξης μεταλλευτικών δραστηριοτήτων ως μελλοντικό παραγωγικό δυναμικό", που θα πρέπει να αποκλείονται αν δημιουργούν ζητήματα ευρύτερων περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
