Ξεκινώντας απλά και ετυμολογικά: “βιασμός” - βία, δηλ. δύναμη = άσκηση δυνάμεως, ισχύος. Ο βιασμός δεν είναι ζήτημα φύλου, είναι φύσει και θέσει «ταξικός», είναι πράξη απορρέουσα από κατάχρηση δεσπόζουσας θέσεως ή κάποιας μορφής «ισχυράς» θέσεως. Δύναται να «βιάζει» εκείνος/η που «εξουσιάζει» τον άνθρωπο ή τις καταστάσεις που τον περιβάλλουν. Άνδρας δύναται να βιάσει γυναίκα ή άλλον άνδρα, γυναίκα δύναται να «βιάσει» (=εν προκειμένω, κακοποιήσει σεξουαλικά) άνδρα ή άλλη γυναίκα.
Στη «μεταβατική» δεκαετία του '90, οπότε η γυναίκα ανά τον λεγόμενο «ανεπτυγμένο κόσμο» από εργαζόμενη μετεξελίχθηκε σε «γυναίκα καριέρας» στο αλλοτινά ανδροκρατούμενο εταιρικό περιβάλλον, οι όροι του «εξουσιασμού» αντιστράφηκαν. Δεν είναι ολίγες οι χολιγουντιανές ταινίες, κωμικές και θρίλερ, οι οποίες καυτηριάζουν το φαινόμενο της «career bitch» των '90s, που «εξουσιάζει» ποικιλοτρόπως το νεαρής ηλικίας άρρεν ανερχόμενο στέλεχος επιχείρησης, υφιστάμενο της τελευταίας.
Δεν «βιάζει» ο «εξουσιαζόμενος»
Στο ερώτημα εάν δύναται ένας τυπικά «εξουσιαζόμενος» να «βιάσει», η απάντηση είναι κατ' αρχήν όχι, διότι δεν κατέχει δεσπόζουσα θέση ή επάρκεια ισχύος για να την ασκήσει καταχρηστικά. Δύναται όμως κατά προσέγγιση να καταχραστεί ακόμα και τη «μη προνομιούχο» θέση του, λ.χ., την προστασία που του παρέχει η νομοθεσία. Δεν είναι ολίγα τα περιστατικά της σκηνοθετημένης σεξουαλικής παρενόχλησης στον χώρο δουλειάς από μέρους γυναικών ή ανδρών, που τυπικά «υφίστανται» την ισχύ του εργοδότη με σκοπό να αποσπάσουν οφέλη από τον τελευταίο, λ.χ. μια πιο άμεση προαγωγή. Δεν είναι ολίγα τα περιστατικά λ.χ. εκμετάλλευσης χηρευσάντων οικονομικά διακεκριμένων κυρίων/κυριών από «φιλότιμους» εργαζόμενους, βλ. χαρακτηριστικά τη θρυλική μορφή του brutal αρρενωπού επιστάτη τής έπαυλης που «πωλεί» την πρόδηλη «χρησιμότητά» του.
Ο «βιασμός», είτε εν στενή είτε εν ευρεία εννοία, διαπράττεται εν πάση περιπτώσει από τον «ισχυρό» της στιγμής. Εργοδότη, εργαζόμενο, πρεσβύτερο, νεότερο, προπονητή, αθλητή, δάσκαλο, μαθητή, διαφοράν ου ποιεί. Τη διαφορά την ποιεί το θράσος τού εκάστοτε «δυνατού», το σε ποιον βαθμό είναι ψυχοσυνειδησιακά έτοιμος/η να (εκ)βιάσει πρόσωπα για να διαμορφώσει καταστάσεις.
Ποινικός Κώδικας και βιασμός
Ο Ποινικός Κώδικας κατατάσσει τον βιασμό στα λεγόμενα «υπαλλακτικώς μεικτά» αδικήματα, δηλαδή στα αδικήματα τα οποία αναπόφευκτα εμπεριέχουν το στοιχείο της απόπειρας. Ακόμα και αν δεν έχει ολοκληρωθεί η διείσδυση στο έτερο σώμα, από μόνη της η απόπειρα εισβολής, επενέργειας στο σώμα του άλλου ανθρώπου δύναται να στοιχειοθετήσει το αξιόποινο. Παρ' όλα αυτά όμως, ο βιασμός δεν στοιχειοθετείται ευκόλως. Πόσες φορές μια παρεξήγηση προθέσεων ή ένα αποτυχημένο σεξουαλικό παίγνιο αναμεταξύ ατόμων των αντιθέτων φύλων ή και αναμεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου ή ένα κακόγουστο «καμάκι» εν είδει φάρσας δεν έχει ερμηνευθεί ως βιασμός ή παρενόχληση από εκείνη/ον που αισθάνεται προσβεβλημένος/η;
Η Δικαιοσύνη δεν αναφέρεται ούτε σε γυναίκες, ούτε σε άνδρες, ούτε σε gay, ούτε σε straight, ούτε σε ιδεολογίες, ούτε σε τρόπους ζωής. Ο δικαστής δικάζει αξιόποινη πράξη δυνάμενη να στοιχειοθετηθεί. Η καταγγελία ακολουθείται από την (προ)ανακριτική διαδικασία, η οποία, εάν απολήξει στις λεγόμενες «αποχρώσες ενδείξεις», οδηγεί στον σχηματισμό του κατηγορητηρίου και εν τέλει στην παραπομπή σε δίκη. Η δε δίκη, ως διαδικασία, έχει χαρακτήρα διαγνωστικό, αξιολογεί στοιχεία και γεγονότα. Το τεκμήριο της αθωότητας συστήνει αναπαλλοτρίωτο ανθρώπινο δικαίωμα, το οποίο προστατεύει τη θέση τού φερομένου ως δράστη ήδη από το στάδιο της καταγγελίας/εγκλήσεως, προτού ακόμα παγιωθεί η ιδιότητα του κατηγορουμένου.
«Βιασμός», εν ευρεία εννοία, δύναται κάλλιστα να σημαίνει «άσκηση ψυχολογικής πίεσης στον συνάνθρωπό μου για να προβεί σε πράξη ή παράλειψη αντιβαίνουσα στη συνείδησή του, στις αρχές του, στον τρόπο ζωής του, προς ικανοποίηση του ειδικού μου συμφέροντος». Δυστυχώς όμως, κανένας Ποινικός Κώδικας ακόμα, ούτε και ο νέος που κυρώθηκε από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, δεν έχει κατορθώσει να «κωδικοποιήσει» ως αδίκημα αυτό το είδος καταχρηστικής συμπεριφοράς. Ο βιασμός είναι μία από τις πολλές μορφές εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Κάθε εκμετάλλευση είναι έγκλημα, ακόμα και αν δεν έχει τύποις κωδικοποιηθεί.
Ευχές για πιο ανθρώπινη νέα χρονιά, φίλες και φίλοι! Με υγιείς σχέσεις...
* Ο Δημήτρης Π. Κυριακαράκος είναι δικηγόρος, κάτοχος ΜΔΕ «Ευρωπαϊκό Δίκαιο και Πολιτική» Παντείου Πανεπιστημίου
