Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Πυρηνικών Ερευνών (CERN, Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire) βρίσκεται στα γαλλο-ελβετικά σύνορα, από το 1954 και είναι το σπίτι της μεγαλύτερης μηχανής που έχει κατασκευαστεί ποτέ, του Μεγάλου επιταχυντή αδρονίων (Large Hadron Collider, LHC). Στόχος του CERN είναι η απάντηση θεμελιωδών επιστημονικών ερωτημάτων που σχετίζονται με το πώς δημιουργήθηκε και λειτουργεί ο κόσμος που ζούμε σήμερα, ενώ ιδιαίτερα σημαντική είναι και η δέσμευσή του να μοιράζεται ανοιχτά με ανθρώπους από όλο τον κόσμο και όλων των ηλικιών τους καρπούς της έρευνάς του.
Για το λόγο αυτό, δημιουργήθηκε το CERN Science Gateway, ένα πρότυπο κέντρο εκπαίδευσης και διάχυσης της επιστήμης που σχετίζεται με τη φυσική στοιχειωδών σωματιδίων και τις καινοτόμες τεχνολογίες. Κάτι ανάμεσα σε μουσείο και εργαστήριο, το CERN Science Gateway έρχεται να εμπνεύσει και να εμφυσήσει την περιέργεια, την αγάπη και την κατανόηση για τις θετικές επιστήμες και την τεχνολογία σε ένα ιδιαίτερα ετερόκλητο κοινό, καθώς απευθύνεται σε άτομα ηλικίας από 5 ετών και άνω.
Σχεδιασμός ενός εμβληματικού κτιρίου
Το εμβληματικό κτίριο έχει σχεδιαστεί από τον γνωστό Ιταλό αρχιτέκτονα Renzo Piano, δημιουργό και του “δικού μας” Κέντρου Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Η έμπνευση πίσω από το σχεδιασμό του κτιρίου δεν ήταν άλλη από τις ήδη υπάρχουσες ερευνητικές εγκαταστάσεις του CERN. Το κτιριακό αυτό συγκρότημα αποτελείται από πέντε κυρίως χώρους που φιλοξενούν εκθέσεις, εργαστήρια και ένα αμφιθέατρο, με διαμόρφωση που μπορεί να αλλάζει ανάλογα με τις απαιτήσεις, καθώς και ένα μαγαζί και ένα εστιατόριο, το “The Big Bang Café”.
Όλοι οι χώροι συνδέονται μεταξύ τους μέσω μιας γυάλινης διάφανης γέφυρας, μήκους 220 μέτρων. Η γέφυρα ενώνει όχι μόνο τα διαφορετικά τμήματα του Gateway, αλλά διατηρεί την επαφή ανάμεσα στους ερευνητές, τους επιστήμονες και τους μηχανικούς που εργάζονται στο CERN με παιδιά, μαθητές και επισκέπτες, υπό το πνεύμα της μάθησης, της περιέργειας και της δίψας για γνώση. Οι μεγάλες γυάλινες διάφανες προσόψεις που συμπληρώνουν το κτιριακό συγκρότημα αντιπροσωπεύουν τη δέσμευση του CERN για συνεργασία δίχως σύνορα και για ανοιχτή επιστήμη προσβάσιμη σε όλους, ενώ ολόκληρη η κατασκευή φαίνεται σαν να αιωρείται πάνω από τις γραμμές του τραμ.
Η κατασκευή είναι τέτοια ώστε το κτίριο να έχει μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα. Παράλληλα είναι ιδιαίτερα αποδοτικό ενεργειακά, χάρη στα σχεδόν 2.000 τετραγωνικά μέτρα από ηλιακούς συλλέκτες που είναι τοποθετημένοι στην οροφή, οι οποίοι παρέχουν περισσότερη ενέργεια από αυτή που χρειάζεται για τις λειτουργικές ανάγκες του κτιρίου. Παράλληλα, έχουν φυτευτεί συνολικά πάνω από 400 δέντρα και πάνω από 10.000 θάμνοι. Τέλος, ο χώρος στάθμευσης θα είναι με χρέωση, ως μία προτροπή των επισκεπτών να χρησιμοποιούν τα μέσα μαζικής μεταφοράς.
Τα εγκαίνια
Η κατασκευή του έργου ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2021 και ολοκληρώθηκε μόλις πριν από μερικούς μήνες. Κόστισε συνολικά περίπου 100 εκατομμύρια φράγκα και έχει χρηματοδοτηθεί εξ ολοκλήρου από εξωτερικές ιδιωτικές δωρεές. Κυριότερος χορηγός είναι ο ‘Ομιλος Stellantis (Alfa Romeo, Chrysler, Citroën, Fiat, Maserati, Opel, Peugeot, κ.α.), ο οποίος παρείχε σχεδόν το πενήντα τοις εκατό του συνολικού ποσού. Άλλοι ιδιαίτερα σημαντικοί δωρητές είναι το Ίδρυμα Hans Wilsdorf, το Ίδρυμα LEGO, το Loterie Romande, το Ernst Göhner Stiftung, η Rolex, το Ίδρυμα Carla Fendi, το Fondation Gelbert, η εταιρία Solvay, το Fondation Meyrinoise du Casino καθώς και η πόλη Meyrin. Υποστηρικτές του εγχειρήματος ήταν επίσης το Καντόνι της Γενεύης και το CERN and Society Foundation.
Τα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν το Σάββατο 7 Οκτωβρίου του 2023, σε μία εντυπωσιακή τελετή, όπου πρωτοστάτησε η Γενική Διευθύντρια του CERN Fabiola Gianotti, η οποία τόνισε την αξία της εκπαίδευσης και της διάχυσης της επιστήμης στο σήμερα. Παρευρέθηκαν συνολικά εκατοντάδες καλεσμένοι, ανάμεσα στους οποίους ήταν ο Πρόεδρος της Ελβετικής Συνομοσπονδίας, υπουργοί και άλλες υψηλού επιπέδου αρχές τόσο από τα κράτη-μέλη, όσο και από τα συνεργαζόμενα κράτη μέλη της κοινοπραξίας του CERN, ο αρχιτέκτονας Renzo Piano, καθώς και δωρητές και εταίροι του έργου αυτού. Το CERN Science Gateway άνοιξε για πρώτη φορά τις πύλες του στο κοινό την Κυριακή 8 Οκτωβρίου και αναμένεται να φιλοξενήσει ετησίως μέχρι και μισό εκατομμύριο επισκέπτες από όλο τον κόσμο.
Τρεις διαδραστικές εκθέσεις
Στο χώρο του CERN Science Gateway φιλοξενούνται αυτή τη στιγμή τρεις εκθέσεις, όπου το κοινό μπορεί να διαδράσει με πληθώρα εκθεμάτων καθώς και να δει από κοντά πραγματικά αντικείμενα από πειράματα του CERN. Η έκθεση “Discover CERN” (“Ανακαλύπτοντας το CERN”) πραγματεύεται το πώς το CERN προσπαθεί να αποκρυπτογραφήσει τα μυστικά της ύλης και χωρίζεται σε δύο μέρη, το “Accelerate” (“Επιταχύνω”) και το “Collide” (“Συγκρούω”). Παίζοντας ένα διαφορετικό “ποδόσφαιρο” με πρωτόνια και ανεβοκατεβάζοντας ένα τμήμα ενός ανιχνευτή υπό κλίμακα, μπορεί κανείς να εξερευνήσει τους επιταχυντές σωματιδίων του CERN και να μάθει περισσότερα για τους τρόπους που μελετώνται τα στοιχειώδη σωματίδια, καθώς και τις εφαρμογές που μπορεί να έχει αυτή η έρευνα σε άλλους τομείς της ζωής μας. Σύντομα θα τεθεί σε λειτουργία και ένας επιταχυντής πρωτονίων που κατασκευάζεται στο CERN, ο οποίος θα δίνει τη δυνατότητα στους επισκέπτες να δουν τη δέσμη σωματιδίων με γυμνό μάτι.
Στην έκθεση “Our Universe” (“To Σύμπαν μας”), και πιο συγκεκριμένα στο “Back to the Big Bang” (“Πίσω στη Μεγάλη Έκρηξη”), ο επισκέπτης μπορεί να κάνει ένα ταξίδι πίσω στο χρόνο, φτάνοντας μέχρι περίπου 14 δισεκατομμύρια χρόνια πριν, να δει τα στάδια εξέλιξης του Σύμπαντος και να προσπαθήσει να “παγιδεύσει” λίγη αντιύλη. Το δεύτερο μέρος αυτής της έκθεσης, με τίτλο “Exploring the unknown” (“Εξερευνώντας το άγνωστο”), έχει έναν λίγο διαφορετικό χαρακτήρα καθώς φιλοξενεί έργα καλλιτεχνών, στο πλαίσιο του προγράμματος “Τέχνες στο CERN” (“Arts at CERN”). Τα έργα αυτά αντλούν έμπνευση από τα θεμελιώδη ερωτήματα για το πώς είναι φτιαγμένος ο κόσμος μας, τον “Χώρο και το Χρόνο”, “τη Σκοτεινή ύλη” και το “Κβαντικό Κενό”, προσπαθώντας να τα αποτυπώσουν με έναν διαφορετικό τρόπο, συνδέοντας με έναν μοναδικό τρόπο την επιστήμη, την τεχνολογία, την τέχνη και την κοινωνία.
Η τελευταία έκθεση φιλοξενείται σε έναν έντονο μπλε (και κάπως ρετρό) χώρο και είναι μία από τις πρώτες του είδους της, και αυτό γιατί προσπαθεί να εξιχνιάσει τι συμβαίνει στις μικρότερες των διαστάσεων. Το όνομά της είναι δικαίως “Quantum World” (“Κβαντικός Κόσμος”), καθώς άλλωστε όλοι ζούμε σε έναν κβαντικό κόσμο. Μέσα από ένα κβαντικό καραόκε και πολλά εκθέματα που θυμίζουν παιχνίδια arcade, μπορεί κανείς να ανακαλύψει διάφορα κβαντικά φαινόμενα που διέπουν τη ζωή μας καθημερινά, ενώ μπορεί να υποστεί μέχρι και φαινόμενο … σήραγγας! Αξίζει να σημειωθεί πως όλα τα εκθέματα συνοδεύονται από οθόνες αφής με περιγραφές και οδηγίες διαθέσιμες σε πέντε γλώσσες (Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ιταλικά και Ισπανικά). Για λόγους πληρότητας και συμπερίληψης παρέχονται επίσης ηχητικές περιγραφές, υποτιτλισμένα βίντεο και απτικό περιεχόμενο.
Πειραματισμός στα εργαστήρια
Πάνω από το χώρο υποδοχής, σε δύο μεγάλα δωμάτια με θέα το διάσημο ορόσημο του CERN, τη “Σφαίρα της Επιστήμης και της Καινοτομίας” (“Globe of Science and Innovation”), βρίσκονται τα εργαστήρια του CERN Science Gateway. Το Lab A (Εργαστήριο Α) μπορεί να φιλοξενήσει μαθητές από πέντε έως δεκαπέντε ετών, καθώς και γενικό κοινό, ενώ το Lab B απευθύνεται σε πιο προχωρημένους μαθητές ηλικίας δεκαέξι έως δεκαεννέα ετών. Στόχος των εργαστηρίων είναι ο πειραματισμός και η ανοιχτή εξερεύνηση, με τη χρήση σύγχρονου τεχνολογικού εξοπλισμού και εκπαιδευτικών μεθόδων διερευνητικής μάθησης.
Τα εργαστήρια καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεματολογίας, από τις βασικές αρχές ανίχνευσης των στοιχειωδών σωματιδίων έως τη χρήση της τεχνολογίας στις σύγχρονες επιστημονικές ανακαλύψεις. Έτσι, οι συμμετέχοντες μπορούν να προσπαθήσουν να “δουν” κάτι που είναι αόρατο, να ανακαλύψουν πώς μεταφέρεται ένα τμήμα ενός ανιχνευτή βάρους χιλίων τόνων, να κατασκευάσουν τον δικό τους ανιχνευτή σωματιδίων και να παρατηρήσουν τα κοσμικά σωματίδια, αλλά και να εξερευνήσουν τις εφαρμογές στην ιατρική επιστήμη και την πληροφορική.
Εντυπωσιακά θεάματα
Στο τελευταίο κτίριο του συγκροτήματος βρίσκεται το υπερσύγχρονο αμφιθέατρο 900 θέσεων του CERN Science Gateway. Πήρε το όνομά του από τον πρώην διευθυντή της Fiat Chrysler Automobiles Sergio Marchionne, ο οποίος απεβίωσε πρόσφατα. Το αμφιθέατρο αυτό έχει πολλές δυνατότητες διαμόρφωσης και μπορεί να χωριστεί σε έως και τρεις ξεχωριστούς χώρους, οι οποίοι μπορούν να αξιοποιηθούν για την πραγματοποίηση ομιλιών, συνεδρίων και εκδηλώσεων τόσο για το προσωπικό του CERN όσο και για το γενικό κοινό.
Σχεδόν σε καθημερινή βάση, θα πραγματοποιούνται επιδείξεις πειραμάτων (science shows) τόσο για το σχολικό όσο και για το γενικό κοινό με ευρεία θεματολογία που σχετίζεται με την έρευνα που πραγματοποιείται στο CERN. Έτσι, μπορεί να πραγματεύονται από φάσεις της ύλης έως ηλεκτρομαγνητισμό, και έχουν ως στόχο να εξηγήσουν με εποικοδομητικό και ευχάριστο τρόπο πώς λειτουργεί ένας ανιχνευτής σωματιδίων, πώς οι επιστήμονες συλλέγουν και επεξεργάζονται δεδομένα, τι συμβαίνει στο εσωτερικό των επιταχυντών και πολλά άλλα. Πρόκειται για ιδιαίτερα δυνατά εργαλεία στην εκπαίδευση καθώς προάγουν την κριτική σκέψη, εξάπτουν την περιέργεια μαθητών και κοινού, εμπνέουν και ψυχαγωγούν ταυτόχρονα.
Οι άνθρωποι και η αποστολή του CERN Science Gateway
Όλες οι δράσεις που λαμβάνουν χώρα στο CERN Science Gateway υλοποιούνται από το ίδιο το προσωπικό του CERN. Συγκεκριμένα, οι επιστήμονες και μηχανικοί του CERN, καθώς και το υπόλοιπο προσωπικό, αφιερώνουν εθελοντικά ένα κομμάτι από το χρόνο τους ώστε να “οδηγήσουν” ένα εργαστήριο, μία ξενάγηση στην έκθεση ή μία επίδειξη πειραμάτων. Προκειμένου να μπορέσουν να το κάνουν αυτό, εκπαιδεύονται ειδικά πάνω σε θέματα εκπαίδευσης, επικοινωνίας και διάχυσης της επιστήμης από ειδικά καταρτισμένο προσωπικό.
Η αλληλεπίδραση αυτή έχει ως στόχο τη γεφύρωση του χάσματος ανάμεσα στην επιστημονική κοινότητα και το ευρύ κοινό, διευκολύνοντας την αποτελεσματική επικοινωνία περίπλοκων επιστημονικών εννοιών με τρόπο απλό και κατανοητό σε ένα κοινό που δεν είναι ειδικό. Στόχος του CERN Science Gateway είναι να συμβάλει στο χτίσιμο μιας σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ κοινού και επιστημονικής κοινότητας και στην προώθηση μιας επιστημονικά και τεχνολογικά εγγράμματης κοινωνίας.
Δυνατότητα Επίσκεψης
Το CERN Science Gateway είναι ανοιχτό για τους μαθητές και το γενικό κοινό Τρίτη με Κυριακή από τις 9 το πρωί μέχρι τις 5 το απόγευμα, ενώ είναι κλειστό κάθε Δευτέρα. Λόγω της υψηλής ζήτησης, οι σχολικές ομάδες είναι απαραίτητο να κάνουν κράτηση εγκαίρως. Όσον αφορά το γενικό κοινό, προκειμένου να μπορέσει κανείς να δει τις εκθέσεις, να συμμετάσχει σε ένα εργαστήριο ή να παρακολουθήσει μία επίδειξη πειραμάτων, αρκεί να βρίσκεται στο χώρο της υποδοχής του CERN Science Gateway, να συνδεθεί στο ασύρματο δίκτυο του CERN και μέσω μιας εύχρηστης εφαρμογής να αναζητήσει το ημερήσιο πρόγραμμα των δράσεων. Το πρόγραμμα των δράσεων αλλάζει καθημερινά ανάλογα με τη ζήτηση και τη διαθεσιμότητα. Η είσοδος είναι ελεύθερη για όλους. Η πρόσβαση στις εκθέσεις και τις επιδείξεις πειραμάτων είναι ανοιχτή, ενώ για τη συμμετοχή στα εργαστήρια απαιτείται εγγραφή (δωρεάν) μέσω της εφαρμογής. Συμπληρωματικά με τις δράσεις αυτές, διάφορα σημεία ενδιαφέροντος στο CERN είναι επίσης διαθέσιμα για επίσκεψη με οργανωμένη ξενάγηση.
Περισσότερες πληροφορίες: https://sciencegateway.cern/ και https://visit.cern/
Αναστασία Τεζάρη
Φυσικός, Διδάκτωρ Ιατρικής Φυσικής ΕΚΠΑ
