Ο χρόνος που ολοκληρώνεται η δημοσίευση ενός επιστημονικού άρθρου είναι ένα από τα πιο σημαντικά κριτήρια επιλογής περιοδικού από τους ερευνητές. Πιο συγκεκριμένα, έρευνες που έγιναν από το Springer Nature το 2015, το Editage το 2018 και τον εκδοτικό οίνο Taylor & Francis το 2019, το χρόνος της διαδικασίας αξιολόγησης από κριτές (χρόνος από την υποβολή έως την αποδοχή) και ο χρόνος που διαρκεί η διαδικασία παραγωγής ενός άρθρου (χρόνος από την αποδοχή έως τη δημοσίευση) αξιολογήθηκαν ως τα πιο σημαντικά κριτήρια επιλογής περιοδικού, μαζί με τη φήμη, τον αντίκτυπο και το αναγνωστικό κοινό ενός περιοδικού.
Σε άρθρο που δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 2022 (Christos Petrou, “Guest Post - Publishing Fast and Slow: A Review of Publishing Speed in the Last Decade”, The Scholarly Kitchen, 8 November 2022) παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα σε σχέση με τον χρόνο ολοκλήρωσης της δημοσίευσης σε δέκα από τους μεγαλύτερους εκδότες, που αντιπροσωπεύουν πάνω από τα δύο τρίτα του συνόλου των επιστημονικών δημοσιεύσεων της περιόδου από το 2011 έως το 2020.
Το βασικό συμπέρασμα του άρθρου αυτού είναι ότι ο χρόνος έκδοσης έχει μειωθεί τα τελευταία δέκα χρόνια. Συγκεκριμένα, ο συγγραφέας αναφέρει ότι χρειάστηκαν, κατά μέσο όρο, 199 ημέρες για να δημοσιευτούν οι εργασίες την περίοδο του 2011 και 2012 και 163 ημέρες την περίοδο του 2019 και 2020. Η μείωση αυτή οφείλεται κυρίως στη μείωση του χρόνο της διαδικασίας παραγωγής (μείωση κατά 23 ημέρες) και δευτερευόντως στη μείωση του χρόνου αξιολόγησης των εργασιών (μείωση κατά 14 ημέρες).
Αυτή η επιτάχυνση οφείλεται σε τεχνικούς λόγους, που έχουν κάνει δυνατή την δημοσίευση στο διαδίκτυο, καθώς και στην εκτεταμένη εφαρμογή της πρακτική δημοσίευσης των εργασιών πριν ολοκληρωθεί πλήρως η εκδοτική επιμέλεια. Ένα ενδιαφέρον και ίσως μη αναμενόμενο αποτέλεσμα είναι αυτό που ερμηνεύει την αιτία μείωσης του χρόνου που διαρκεί η κρίση των εργασιών. Αυτό που αναφέρεται είναι ότι οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, σε δύο μόνο εκδοτικούς οίκους: στο Multidisciplinary Digital Publishing Institute (MDPI) και στην American Chemical Society (ACS). Την ίδια στιγμή, ο χρόνος έκδοσης στους άλλους μεγάλους εκδότες είτε παραμένει στάσιμος είτε μεγαλώνει.
Το MDPI αναπτύχθηκε με γοργούς ρυθμούς από το 2016 έως το 2021 και αποτελεί πλέον τον τέταρτο σε μέγεθος εκδότη επιστημονικών περιοδικών. Το 2020 ο μέσος όρος του χρόνου που χρειάστηκε για να αποδεχθεί εργασίες (χρόνος από την υποβολή έως την αποδοχή) ήταν 36 ημέρες, ενώ ο χρόνος από την αποδοχή έως τη δημοσίευση ήταν μόλις 5 ημέρες! Η ACS, ο δεύτερος ταχύτερος εκδότης, χρειάστηκε 74 ημέρες για την αποδοχή και 15 ημέρες για την δημοσίευσή τους. Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι μέρος της επιστημονικής κοινότητας αρθρώνει κριτική στο πλαίσιο ότι η ταχύτητα έκδοσης δρα εις βάρος της ποιότητας.
Εκτός των δύο παραπάνω «πρωταθλητών» στην ταχύτητα, ο χρόνος αξιολόγησης μίας επιστημονικής εργασίας, ανά επιστημονικό πεδίο διαφέρει σημαντικά. Για παράδειγμα κυμαίνεται από 94 ημέρες στο πεδίο της Δομικής Βιολογίας έως 322 ημέρες στο πεδίο Οργανωτικής Συμπεριφοράς και Ανθρώπινου Δυναμικού. Επίσης, η δυναμική - τάση για επιτάχυνση, στασιμότητα και τάση για επιβράδυνση - εξαρτάται από το επιστημονικό πεδίο.
Πεδία που δημοσιεύονται σχετικά αργά, αλλά επιταχύνονται περιλαμβάνουν κατηγορίες στον τομέα της Τεχνολογίας και στον τομέα των Χρηματοοικονομικών και της Οικονομίας. Πεδία που δημοσιεύονται σχετικά αργά, αλλά παραμένουν στάσιμα, περιλαμβάνουν κατηγορίες των Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών, με αυτές του χώρου της Διοίκησης να φτάνουν στο αναγνωστικό κοινό με τον πιο αργό ρυθμό. Πεδία που δημοσιεύονται σχετικά γρήγορα, όπου η αξιολόγησή τους πραγματοποιείται σε λιγότερο από 130 ημέρες, περιλαμβάνουν τα πεδία των Επιστημών της Ζωής, της Βιοϊατρικής και της Χημείας. Τέλος, τα πεδία των Φυσικών Επιστημών και της Μηχανικής δημοσιεύονται σχετικά γρήγορα, υπολείπονται μόνο της πιο γρήγορης κατηγορίας που αναφέρθηκε αμέσως παραπάνω, με τάση προς επιτάχυνση.
Τα παραπάνω στοιχεία από το άρθρο του Christos Petrou δίνουν μία αδρή εικόνα της ταχύτητας διάδοσης των νέων εξελίξεων στις επιστήμες, ανά ερευνητικό πεδίο. Αφορά, βεβαίως, τις εξελίξεις που είναι δημοσιεύσιμες· δηλαδή εκείνες που δεν παραμένουν διαβαθμισμένες είτε για λόγους εθνικής ασφάλειας, για παράδειγμα έρευνα σε τεχνολογίες με στρατιωτικές εφαρμογές, είτε για λόγους διασφάλισης πατέντας, για παράδειγμα έρευνα στην κατασκευή φαρμάκων.
Μία άλλη διάσταση των παραπάνω στοιχείων, είναι ο γενικός προβληματισμός επάνω στην αξιοπιστία των ερευνητικών αποτελεσμάτων που δημοσιεύονται. Υπάρχουν περιπτώσεις απόσυρσης (retraction) δημοσιευμένων εργασιών είτε λόγω αναγνωρισμένου σφάλματος στα δεδομένα ή στην επεξεργασία τους είτε εξαιτίας αποδεδειγμένης χάλκευσης των αποτελεσμάτων. Συνεπώς, ένα βασικό ερώτημα είναι εάν υπάρχει μια «σωστή» ταχύτητα δημοσίευσης. Με άλλα λόγια, ποιος είναι ο βέλτιστος χρόνος που επιτυγχάνει τη σωστή ισορροπία μεταξύ της ταχείας διάδοσης των εργασιών και της αναγκαίας αυστηρότητας στην αξιολόγηση των αποτελεσμάτων που παρουσιάζουν; Τελειωτική απάντηση δεν φαίνεται να υπάρχει, η πίεση όμως για όλο και γρηγορότερη δημοσίευση προέρχεται και από τους συγγραφείς, για προφανείς λόγους αναγνώρισης και επαγγελματικής εξέλιξης, και από τους αναγνώστες, για επίσης προφανείς λόγους ανατροφοδότησης της έρευνάς τους.
Από την άλλη, οι εκδοτικοί οίκοι επιστημονικών δημοσιεύσεων έχουν να ισορροπήσουν μεταξύ των επιθυμιών των πελατών τους - είτε αυτοί είναι συγγραφείς είτε αναγνώστες - της διαθεσιμότητας αξιολογητών, που πρέπει να τονιστεί ότι παρέχεται εθελοντικά, του κινδύνου να ζημιωθεί η φήμη τους, στην περίπτωση δημοσίευσης αναξιόπιστων δεδομένων, καθώς και της πίεσης που τους ασκείται από τις πολιτικές της Ανοιχτής Επιστήμης.
