Τρεις πολιτικοί σεισμοί μέσα σε τρεις ημέρες στην κεντρική Ευρώπη υπογράμμισαν πως η εφαρμογή του κράτους δικαίου έχει μετατραπεί σε καθοριστικό ζήτημα για την Ε.Ε. και πως η αναβολή της αντιμετώπισης του προβλήματος αποτελεί υπαρξιακή απειλή για την ίδια την Ένωση.
Στις 7 Οκτωβρίου το συνταγματικό δικαστήριο της Πολωνίας έριξε βόμβα στα θεμέλια της νομικής τάξης της Ε.Ε. με μια απόφαση που κρίνει ότι στοιχεία του Ευρωπαϊκού Δικαίου είναι ασύμβατα με το πολωνικό σύνταγμα.
Δύο ημέρες αργότερα οι ψηφοφόροι της Τσεχίας υποστήριξαν την κεντροδεξιά αντιπολίτευση εις βάρος του πρωθυπουργού Αντρέι Μπάμπις στις γενικές εκλογές. Από την άνοδό του στην εξουσία το 2017, η θητεία του Μπάμπις σημαδεύτηκε από καταγγελίες για απάτη και σύγκρουση συμφερόντων που συνδέονταν με την πληρωμή ευρωπαϊκών επιδοτήσεων στην επιχειρηματική του αυτοκρατορία.
Την ίδια μέρα οι Αυστριακοί έμεναν εμβρόντητοι μαθαίνοντας πως ο καγκελάριος Σεμπάστιαν Κουρτς, κάποτε το παιδί - θαύμα των Ευρωπαίων συντηρητικών, υπέβαλε την παραίτησή του όταν κατονομάστηκε ως ύποπτος σε υπόθεση διαφθοράς για εικαζόμενες πληρωμένες καταχωρίσεις από την κυβέρνηση για την εξασφάλιση ευνοϊκής κάλυψης από τα ΜΜΕ.
Ο Κουρτς αρνείται τις καταγγελίες, δεν έχει ασκηθεί εναντίον του δίωξη και πιθανότατα θα επιστρέψει στην καγκελαρία όταν και εφόσον καθαρίσει το όνομά του. Το γεγονός, όμως, ότι αναγκάστηκε να παραιτηθεί αποδεικνύει τη λειτουργία του κράτους δικαίου στη χώρα του. Είναι δύσκολο να φανταστεί κάποιος να συμβαίνει κάτι ανάλογο στη σημερινή Πολωνία.
Ο Μπάμπις προσπέρασε τις καταγγελίες για διαφθορά, όμως επίμονοι ερευνητές, με την υποστήριξη της εισαγγελίας και Ευρωπαίων ελεγκτών, κράτησαν την υπόθεση ζωντανή. Ο δισεκατομμυριούχος επιχειρηματίας οδεύει κατά πάσα πιθανότητα προς την αντιπολίτευση, καθώς θεωρείται εξαιρετικά τοξικός από τα άλλα κόμματα του Κοινοβουλίου για να συμμαχήσουν μαζί του.
Οι πολιτικές πιέσεις σε δικαστές και εισαγγελείς είναι πολύ ισχυρότερες στην Πολωνία απ’ ό,τι στην Αυστρία και την Τσεχία. Όπως, όμως, επισημαίνει ο Ντάνιελ Χέγκεντας από το γερμανικό Ταμείο Μάρσαλ στο Βερολίνο, τα τρία αυτά γεγονότα υποδηλώνουν το πρόβλημα: “Χωρίς το κράτος δικαίου δεν μπορείς να έχεις ούτε δημοκρατία ούτε ένα πλαίσιο καταπολέμησης της διαφθοράς”.
Η απόφαση του συνταγματικού δικαστηρίου της Πολωνίας ισοδυναμεί με απόρριψη της κοινής εφαρμογής της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στα 27 κράτη - μέλη. Εάν οι Πολωνοί δικαστές την εφαρμόσουν πραγματικά, οι ευρωπαϊκοί κανόνες θα πάψουν σταδιακά να ισχύουν. Η Πολωνία θα εγκατέλειπε έτσι την Ένωση, ακόμη και παραμένοντας τυπικά μέλος της.
Η κατάχρηση εξουσίας στην Ευρώπη δεν είναι ούτε κάτι καινούργιο ούτε κάτι που περιορίζεται στις πρώην κομμουνιστικές χώρες. Είναι, όμως, κυρίως εθνικό πρόβλημα. Ακόμη και όταν ο Βίκτορ Όρμπαν στην Ουγγαρία επέστρεψε στην εξουσία την περασμένη δεκαετία και άρχισε να αποδιαρθρώνει τους δημοκρατικούς ελέγχους και να σιγάζει τα ανεξάρτητα ΜΜΕ, ήταν εύκολο για την Ε.Ε. να υποβαθμίσει το πρόβλημα, σημειώνει η Χέδερ Γκράμπε από το Ίδρυμα Ανοιχτής Κοινωνίας στο Βερολίνο.
Η σήψη έχει όμως επεκταθεί στην Πολωνία, ενώ η Βουλγαρία και, σε μικρότερο βαθμό, η Ρουμανία αντιμετωπίζουν προβλήματα διαφθοράς και νεποτισμού. Όλες αυτές οι χώρες μαζί αντιπροσωπεύουν σημαντικό μερίδιο ευρωπαϊκών δαπανών.
Οι πολιτικοί και φορολογούμενοι στις πλουσιότερες χώρες της Ένωσης δεν είναι πια διατεθειμένοι να κάνουν τα στραβά μάτια, τονίζει η Γκράμπε, ιδίως όταν φιλοκυβερνητικοί ολιγάρχες, που επωφελήθηκαν από τη γενναιοδωρία της Ε.Ε., χρησιμοποιούν τα ΜΜΕ τους για να επιτίθενται στην Ένωση.
“Είναι αυτό το πλέγμα διαφθοράς ευρωπαϊκών πόρων και αντιευρωπαϊκής προπαγάνδας που κάνει το πρόβλημα πιο σοβαρό απ’ ό,τι στο παρελθόν και πιο δύσκολο να αντιμετωπιστεί” επισημαίνει η Γκράμπε.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία στο παρελθόν αντιμετώπιζε διακριτικά το πρόβλημα με τις παραβιάσεις στο κράτος δικαίου, σήμερα δέχεται πιέσεις από ορισμένες κυβερνήσεις και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να λάβει σκληρά μέτρα και να παρακρατήσει ευρωπαϊκούς πόρους.
Σχετικά με την Πολωνία η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν αντιμετωπίζει ένα δύσκολο δίλημμα: να φανεί αυστηρή και να προστατεύσει τις αρχές της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης ή να επιδιώξει έναν συμβιβασμό προκειμένου να αποφύγει την κλιμάκωση και μια αντιπαράθεση που θα μπορούσε να περιπλέξει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων της Ε.Ε.
Η επικύρωση της δικαστικής απόφασης στη Βαρσοβία, την Τρίτη, περιόρισε τα περιθώρια συμβιβασμού. Ίσως τελικά μια αναμέτρηση για το κράτος δικαίου να είναι δύσκολο να αποφευχθεί.
