Αναλυτές σχεδόν απ’ όλο το φάσμα της οπτικής, ψύχραιμοι, ουδέτεροι, «στρατευμένοι», συμφωνούν σ’ ένα σημείο σε σχέση με την προοπτική της τελευταίας σύγκρουσης Ισραήλ-Χαμάς στη Γάζα: Δεν υπάρχει βιώσιμη διέξοδος, στρατηγικά, σε μια αναμέτρηση αυτού του είδους και μια οποιαδήποτε ισραηλινή επικράτηση ή νίκη δεν μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλεια του εβραϊκού κράτους. Μ’ άλλα λόγια, αντικειμενικά, μπροστά στις όποιες επιλογές κάνει η ισραηλινή ηγεσία υπάρχει κάποιο στρατηγικό αδιέξοδο.
Και ως συνήθως, η Ιστορία επαναλαμβάνεται. Το Ισραήλ απέτυχε στον πρώτο πόλεμο του Λιβάνου το 1982, στον οποίο είχε σκοπό να εξουθενώσει στρατιωτικά και πολιτικά την PLO του Αραφάτ και να επωφεληθεί από τον λιβανικό εμφύλιο, υποστηρίζοντας τη φιλοϊσραηλινή κυβέρνηση-μαριονέτα του Μπασίρ Τζεμαγιέλ στη Βυρηττό. Η σφαγή 3.000 Παλαιστίνιων προσφύγων στα στρατόπεδα Σάμπρα και Σατίλα από την υποστηριζόμενη από τον ισραηλινό στρατό πολιτοφυλακή των Λιβανικών Δυνάμεων ως αντίποινα για τη δολοφονία του Τζεμαγιέλ, για την οποία θεωρήθηκε υπεύθυνη η PLO, στιγμάτισε ανεπανόρθωτα εκείνη την ισραηλινή πολεμική εκστρατεία στη λιβανική επικράτεια.
Και ο δεύτερος πόλεμος του Λιβάνου το 2006 κατά της Χεζμπολάχ το μόνο που κατάφερε ήταν να κάνει τη σιιτική ένοπλη οργάνωση ακόμη πιο ισχυρή, στρατιωτικά και πολιτικά, πέραν του ότι ανέδειξε μερικές πολύ σοβαρές επιχειρησιακές αδυναμίες του ισραηλινού στρατού, αποκαλύπτοντας τα όρια των δυνατοτήτων του ως τακτικής δύναμης που εμπλέκεται σε ανορθόδοξο πόλεμο. Αλλά και οι πόλεμοι κατά της Χαμάς το 2008, το 2012 και το 2014, αφότου το Ισραήλ αποσύρθηκε από τη Γάζα το 2005 και την απομόνωσε από τον υπόλοιπο κόσμο, δεν κατόρθωσαν να αλλάξουν το στάτους των συγκρουσιακών φορτίων και να εξαλείψουν τις απειλές πολύ απλά διότι τα γενεσιουργά αίτια της κρίσης παρέμειναν και επιδεινώθηκαν, καθώς η πολιτική της σιδηράς πυγμής και του αποκλεισμού ανακύκλωνε το αδιέξοδο.
Αντικειμενική δυσκολία
Η αντικειμενική δυσκολία αυτού του πολέμου από την πλευρά του Ισραήλ δεν έγκειται στα επιμέρους χαρακτηριστικά του. Η Νο 1 πρόκληση είναι η ίδια η φύση της σύγκρουσης. Η Γάζα είναι κατοικημένη και πυκνοκατοικημένη, με τέτοια πληθυσμιακή πυκνότητα που σε πολλά τμήματα της πόλης βρίσκονται πάνω από 500 άτομα ανά 100 τετραγωνικά μέτρα. Άλλες περιοχές του θύλακα, όπως η Χαν Γιουνίς και ο προσφυγικός καταυλισμός Νουσεϊράτ, είναι επίσης πυκνοκατοικημένες, με πάνω από 250 κατοίκους ανά 100 τ.μ. η πρώτη και περισσότερους από 400 ο δεύτερος. Μέσα στους στενούς δρόμους και στην πυκνή δόμηση της περιοχής πολλά από τα πλεονεκτήματα του ισραηλινού στρατού, όπως η ταχύτητα κίνησης, οι επικοινωνίες, η κατόπτευση και η δύναμη πυρός μεγάλης εμβέλειας, ουσιαστικά ακυρώνονται. Θα χρειαστεί να μοιράσει τις δυνάμεις του σε μικρές ομάδες, οι οποίες όμως θα είναι ευάλωτες σε αντίστοιχες μικρές ομάδες μαχητών της Χαμάς. Τα συντρίμμια που προκαλούνται από τους βομβαρδισμούς προσφέρουν επίσης ευκαιρίες σε μικρές ομάδες μαχητών να βρουν κάλυψη, να δημιουργήσουν θέσεις ελεύθερου σκοπευτή και να τοποθετήσουν παγίδες.
Οι Αμερικανοί τα βρήκαν σκούρα στη Φαλούτζα του Ιράκ το 2004, αντιμετωπίζοντας την ιρακινή αντίσταση μέσα σε αστικό περιβάλλον, και οι μάχες που έδωσαν εναντίον της αποδείχθηκαν εξαιρετικά καταστροφικές. Πιθανόν η Γάζα να είναι ακόμη πιο δύσκολη περίπτωση επιχειρησιακά. Η Χαμάς ελέγχει την περιοχή από το 2007 και έχει πολεμήσει το Ισραήλ μέσα στο έδαφός της πολλές φορές από τότε, ενώ είναι βέβαιο ότι προετοιμαζόταν εδώ και καιρό για την τελευταία εισβολή. Η οργάνωση έχει αναπτύξει ένα τεράστιο δίκτυο σηράγγων που πιστεύεται ότι είναι μεγαλύτερο από το μετρό του Λονδίνου! Μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτές τις σήραγγες για να κρύψει προμήθειες και τα ηγετικά στελέχη της, καθώς και για επικοινωνία στη διάρκεια της σύγκρουσης. Οι μάχες σε τούνελ είναι ένα εφιαλτικό σενάριο. Ο Ντάνιελ Μπάιμαν, ανώτερος συνεργάτης στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών και καθηγητής στη Σχολή Εξωτερικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Τζορτζτάουν, σε άρθρο του στο Foreign Policy επικαλείται τον πρώην αρχηγό της Κεντρικής Διοίκησης των ΗΠΑ, στρατηγό Τζόζεφ Βότελ που, συγκρίνοντας ένα πολύ μικρότερο δίκτυο σηράγγων του Ισλαμικού Κράτους στη Μοσούλη του Ιράκ, προειδοποίησε πως οι μάχες με τη Χαμάς στη Γάζα θα είναι «βάναυσες και αιματηρές».
Ανορθόδοξος πόλεμος
Οι μαχητές της οργάνωσης μπορεί να χρησιμοποιήσουν τις σήραγγες για να βρεθούν πίσω από τις ισραηλινές γραμμές και να αιφνιδιάσουν, να στήσουν ενέδρες ή ακόμα και να συλλάβουν περισσότερους ομήρους από το στρατιωτικό προσωπικό. Το Ισραήλ προσπάθησε να βομβαρδίσει τις σήραγγες, αλλά είναι δύσκολο να τις ανακαλύψει και να τις καταστρέψει από τον αέρα. Επιδιώκει να εξαλείψει τη Χαμάς, που στην πράξη σημαίνει να σκοτώσει τους ηγέτες της, αλλά κι αυτό είναι ένας δύσκολος στόχος διότι είναι εξίσου δύσκολο να τους εντοπίσει. Μπορούν να κρυφτούν στις σήραγγες ή να ενωθούν με τον άμαχο πληθυσμό. Κάποιοι θα επιλέξουν να πολεμήσουν, αλλά η οργάνωση είναι καλά δομημένη ιεραρχικά και αναμφίβολα θα επιδιώξει να διατηρήσει μεγάλο μέρος του δυναμικού των ηγετικών στελεχών της ανέπαφο, συμπεριλαμβανομένων βασικών εξ αυτών, όπως ο στρατιωτικός διοικητής της Μοχάμεντ Ντέιφ.
Γίνεται ακόμη δυσκολότερη η θέση των Ισραηλινών όταν περισσότεροι από 200 όμηροι που έχει πιάσει η Χαμάς, στους οποίους περιλαμβάνονται πολλοί ξένοι υπήκοοι, ανάμεσά τους 54 Ταϊλανδοί εργάτες και περίπου 10 Αμερικανοί, περιμένουν να απελευθερωθούν. Είναι μια παράμετρος που θα περιπλέξει την «παρτίδα» όσο κι αν η ισραηλινή ηγεσία θέλει να κερδίσει με κάθε κόστος - ελπίζοντας ότι θα είναι η τελευταία. Σ’ ένα κτήριο όπου κρύβονται ηγέτες της Χαμάς μπορεί επίσης να υπάρχουν όμηροι, όπως και μια σήραγγα όπου φυλάσσονται προμήθειες. Η αποστολή στρατευμάτων για να επιτεθούν σε αυτές τις τοποθεσίες, πόσο μάλλον να τις ανατινάξουν, θα οδηγούσε αναπόφευκτα στον θάνατο των ομήρων. Αν δεν μπορούν να διασωθούν εκ των προτέρων, η έναρξη μιας τέτοιας επιχείρησης θα σήμαινε σχεδόν σίγουρα ότι θα εγκαταλείψουμε την ευκαιρία να διαπραγματευτούμε για την απελευθέρωσή τους, όπως γράφει ο Μπλέιζ Μιστζάλ, αντιπρόεδρος του Εβραϊκού Ινστιτούτου Εθνικής Ασφάλειας της Αμερικής, υπενθυμίζοντας μια κυνική δήλωση ενός πρώην συμβούλου εθνικής ασφάλειας της ισραηλινής κυβέρνησης, του υποστράτηγου Γιακόβ Αμιντρόρ: «Θα συνεχίσουμε την επιχείρηση […] σαν να μην είναι εκεί (οι όμηροι)». Αλλά αν η κυβέρνηση του Νετανιάχου μπορεί με κάποιον τρόπο να χειριστεί πολιτικά το θέμα των ομήρων και της πιθανής απώλειάς τους στο εσωτερικό, στο εξωτερικό η επικοινωνιακή διαχείριση του άγριου πολέμου που προκαλεί εκατόμβες θυμάτων μεταξύ των αμάχων και εξωθεί τον παλαιστινιακό λαό στα όρια της ύπαρξής του είναι πολύ πιο περίπλοκη και δύσκολη, ειδικά σε σχέση με την αμερικανική κοινή γνώμη.
Δύσκολη διαχείριση
Ο Μπάιντεν είναι αναγκασμένος να ισορροπεί σε τεντωμένο σχοινί, δείχνοντας εμπράκτως τη στήριξή του στο εβραϊκό κράτος με τα εκατομμύρια δολάρια στρατιωτική βοήθεια που ζητά από το Κογκρέσο να του χορηγηθούν, ενώ από την άλλη πρέπει να διαχειριστεί την αγωνία και την πίεση της κοινής γνώμης για την τύχη των Αμερικανών ομήρων. Και, φυσικά, την αβεβαιότητα μιας πιθανής διεύρυνσης και γενίκευσης της σύρραξης στη Μέση Ανατολή, που θα ήταν ό,τι χειρότερο για την αμερικανική εξωτερική πολιτική σ’ αυτή τη φάση που είναι ανοιχτό το μέτωπο της Ουκρανίας, όπου κι εκεί έχουν «επενδυθεί» κάποια δισ. δολάρια σε στρατιωτική και οικονομική στήριξη του Κιέβου. Παράλληλα, το αντιπολεμικό κίνημα στις ΗΠΑ φουντώνει και δυναμικές ακτιβιστικές ενέργειες ασυνήθιστης έντασης και επιπέδου έχουν αρχίσει να προβληματίζουν τον Λευκό Οίκο. Σε κάτι που δεν έχει ξαναγίνει, την Τρίτη αντιπολεμικοί διαδηλωτές μπήκαν στην αίθουσα όπου συνεδρίαζε η Επιτροπή Πιστώσεων της Γερουσίας, εξετάζοντας το αίτημα της κυβέρνησης για συμπληρωματική χρηματοδότηση 106 δισ. δολαρίων για τη στρατιωτική υποστήριξη του Ισραήλ και της Ουκρανίας, και σήκωσαν τις «ματωμένες» παλάμες τους πίσω από τον υπουργό Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν την ώρα που μιλούσε.
Ακόμη περισσότερο όταν το πολιτικό κλίμα στο εσωτερικό του Δημοκρατικού Κόμματος και των κοινοτήτων της εκλογικής βάσης του είναι άκρως ηλεκτρισμένο, με οργανώσεις Αμερικανών μουσουλμάνων αλλά και κομματικών ακτιβιστών να συντονίζονται για να σταματήσουν τη ροή πολιτικού χρήματος και τις κατά τόπους εκστρατείες υπέρ της επανεκλογής του Τζο Μπάιντεν το 2024. Το Εθνικό Μουσουλμανικό Δημοκρατικό Συμβούλιο, το οποίο περιλαμβάνει στους κόλπους του ηγετικά στελέχη των Δημοκρατικών σε πολιτείες που είναι πιθανό να κρίνουν το αποτέλεσμα των εκλογών, όπως το Μίσιγκαν, το Οχάιο και η Πενσυλβάνια, έστειλε την Τρίτη «τελεσίγραφο» στον Μπάιντεν, ζητώντας του να ασκήσει όλη την επιρροή του στο Ισραήλ για να δεχθεί κατάπαυση του πυρός. Η Αμερικανοπαλαιστίνια βουλευτής της Μινεσότα Ρασίντα Τλάιμπ ανέβασε τη Δευτέρα ένα βίντεο στην πλατφόρμα X (πρώην Twitter), καταγγέλλοντας την υποστήριξη της κυβέρνησης στην «εκστρατεία γενοκτονίας του Ισραήλ στην Παλαιστίνη», όπως τη χαρακτήρισε, και προειδοποίησε ξεκάθαρα: «Μην υπολογίζετε στην ψήφο μας το 2024». Ηγετικά στελέχη της μουσουλμανικής και της αραβικής κοινότητας των ΗΠΑ στέλνουν μήνυμα στον κομματικό μηχανισμό, επισείοντας την προσοχή στο γεγονός ότι οι ψήφοι των Αμερικανών μουσουλμάνων είναι δυνάμει κρίσιμες για την επανεκλογή του Δημοκρατικού Προέδρου το 2024. Υπενθυμίζουν πως περίπου το 70% των Αμερικανών μουσουλμάνων ψήφισε τον Μπάιντεν στις εκλογές του 2020.
Με την κοινή γνώμη στην Αμερική να αντιδρά όλο και πιο έντονα στην εν λευκώ υποστήριξη του Ισραήλ, απειλώντας μάλιστα ευθέως το πολιτικό μέλλον του Προέδρου, η πίεση της Ουάσιγκτον στον Νετανιάχου, κατά πάσα πιθανότητα εντελώς παρασκηνιακά, ενδέχεται να αυξηθεί και αυτό θα περιορίσει εκ των πραγμάτων το πεδίο των κινήσεών του για το αποφασιστικό πλήγμα που θέλει να καταφέρει στη Χαμάς.
Αβεβαιότητα για την επόμενη ημέρα
Ποια θα είναι η μεταπολεμική τάξη πραγμάτων στη Γάζα αφότου θα έχει επιτευχθεί ο Νο 1 ισραηλινός στόχος, το καίριο πλήγμα στη Χαμάς και η απομάκρυνσή της από την κυβερνητική εξουσία. Ακόμη και υπό την ισραηλινή οπτική, υπάρχει αδιέξοδο εδώ
Από την άλλη, υπάρχει ο αραβικός κόσμος με τον οποίο ο Ισραηλινός πρωθυπουργός επιδίωκε τελευταία να εξομαλύνει τις σχέσεις μαζί του και να συνεργαστούν, αποβλέποντας στη δημιουργία ενός τείχους ασφαλείας έναντι της απειλής του Ιράν και αφήνοντας ντε φάκτο απ’ έξω την όποια διευθέτηση της παλαιστινιακής υπόθεσης. Οι σαρωτικοί ισραηλινοί βομβαρδισμοί στη Γάζα, που σκοτώνουν αμάχους, έχουν ξεσηκώσει θύελλα διαμαρτυριών στις αραβικές χώρες, συμπεριλαμβανομένων του Μπαχρέιν και της Αιγύπτου που διατηρούν σχέσεις με το Ισραήλ. Ακόμη και η Σαουδική Αραβία, η οποία μέχρι το ξέσπασμα του πολέμου διαπραγματευόταν πυρετωδώς με τις Ηνωμένες Πολιτείες για μια συμφωνία ομαλοποίησης των σχέσεών της με το εβραϊκό κράτος, έχει καταδικάσει τις ενέργειές του στη Γάζα και έχει παγώσει τη διαπραγμάτευση.
Η μεγαλύτερη πρόκληση, ωστόσο, και το δυσκολότερο ερώτημα που έχει μπροστά του το ισραηλινό κατεστημένο δεν είναι άλλα από το «μετά»: Ποια θα είναι η μεταπολεμική τάξη πραγμάτων στη Γάζα αφότου θα έχει επιτευχθεί ο Νο 1 ισραηλινός στόχος, το καίριο πλήγμα στη Χαμάς και η απομάκρυνσή της από την κυβερνητική εξουσία. Ακόμη και υπό την ισραηλινή οπτική, υπάρχει αδιέξοδο εδώ. Ως τώρα άλλοι παράγοντες που θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν τη Χαμάς στη Γάζα δεν υπήρξαν, όπως, για παράδειγμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες που βασίστηκαν στις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις για να αναλάβουν τον έλεγχο μετά την εκκαθάριση του Ισλαμικού Κράτους από τη Ράκα στην Κεντρική Συρία, όπως επισημαίνει ο Μπλέιζ Μιστζάλ. «Η απλή εκκαθάριση της Γάζας και η υποχώρηση της Χαμάς δεν μπορεί να εγγυηθούν ότι η οργάνωση δεν θα ανασυσταθεί ή δεν θα εμφανιστεί άλλη που θα ανακαταλάβει την περιοχή όπως έκαναν οι Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν» συμπληρώνει ο ίδιος αναλυτής. Οι άλλες επιλογές είναι εξίσου παρακινδυνευμένες: «Μια νέα κατοχή της Γάζας θα μπορούσε να διακινδυνεύσει τη δημιουργία συνθηκών στις οποίες ο εξτρεμισμός θα φούντωνε και θα εξαπλωνόταν, όπως συνέβη στη Συρία. Το να στραφούμε στους κύριους ευεργέτες της Γάζας κατά το παρελθόν, το Κατάρ, την Τουρκία και τον ΟΗΕ, δεν είναι επίσης βιώσιμη λύση».
Παρόμοιες εκτιμήσεις κάνει και ο Μπάιμαν στο σχετικό άρθρο του στο FP. Το Ισραήλ, γράφει, «θα αντιμετωπίσει ακόμη πιο θεμελιώδεις προκλήσεις όταν επιδιώξει να τερματίσει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Η δυσκολία στην εκρίζωση της Χαμάς έχει να κάνει με το ερώτημα ποιος ή τι θα πάρει τη θέση της. Η Παλαιστινιακή Αρχή μόλις και μετά βίας επιβάλλεται στη Δυτική Όχθη και η ήδη αδύναμη αξιοπιστία της μεταξύ των Παλαιστινίων θα πληττόταν εάν συνεργαζόταν με το Ισραήλ για τη διακυβέρνηση της Γάζας μετά την εισβολή. Η Αίγυπτος και άλλα αραβικά κράτη είναι απρόθυμα να δεχθούν Παλαιστίνιους πρόσφυγες στα εδάφη τους, πόσο μάλλον να αναλάβουν το βρόμικο έργο της διακυβέρνησης. Αλλά αν το Ισραήλ απλώς χτυπήσει δυνατά και φύγει, η Χαμάς θα επιβληθεί εκ νέου, χωρίς κανένας να αμφισβητήσει τον έλεγχό της αυτή τη φορά. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι δεν είναι δημοφιλής, αλλά δείχνουν επίσης πως οι Παλαιστίνιοι πολιτικοί αντίπαλοί της είναι ακόμη λιγότερο. Και δεν έχουν τα στρατιωτικά μέσα και τα κοινωνικά και οικονομικά δίκτυα που διαθέτει η Χαμάς στη Γάζα».
