Πώς μπορεί μια δημόσια τηλεόραση να σπέρνει το μίσος; Πώς γίνεται όλα τα αντιπολιτευόμενα μέσα να δέχονται συνεχείς κυβερνοεπιθέσεις; Μπορεί σε μια ευρωπαϊκή χώρα να συλληφθεί δημοσιογράφος, να κρατηθεί και να ανακρίνεται στο αστυνομικό τμήμα επί ώρες επειδή έκανε τη δουλειά της; Πόσο κινδυνεύεις ως δημοσιογράφος στην Ευρώπη, όταν ερευνάς και γράφεις για το οργανωμένο έγκλημα; Όλοι γνωρίζουν, βέβαια, ότι μια κυβέρνηση, όπως η ελληνική του κ. Μητσοτάκη, μπορεί να παρακολουθεί δημοσιογράφους (και άλλους) με παράνομο λογισμικό, δήθεν για λόγους «εθνικής ασφαλείας», και αυτό να μην έχει καμία επίπτωση. Σε κανέναν.
Ιστορίες κυβερνητικών παρεμβάσεων στα ΜΜΕ, χειρισμών που καταπατούν την ελευθερία του Τύπου, κατάχρησης εξουσίας απέναντι σε δημοσιογράφους και αστυνομικής βίας, επιλεκτικής και αδιαφανούς χρηματοδότησης Μέσων Ενημέρωσης σε βάρος άλλων. Τα τελευταία χρόνια, ακόμα και οι δημοσιογράφοι που εργάζονται στις χώρες της Ευρώπης βρίσκονται όλο και συχνότερα στο στόχαστρο αυταρχικών κυβερνήσεων ή άλλων συμφερόντων και εμποδίζονται να κάνουν τη δουλειά τους. Ορισμένοι το έχουν πληρώσει με τη ζωή τους, όπως ο Γιώργος Καραϊβάζ στην Ελλάδα πριν από δύο χρόνια και η Δάφνη Καρουάνα Γκαλίτσια στη Μάλτα πριν από έξι χρόνια.
Προς τιμήν αυτής της γενναίας γυναίκας, που έχασε τη ζωή της στις 16 Οκτωβρίου 2017, όταν εξερράγη το αυτοκίνητό της έξω από το σπίτι της, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει θεσπίσει βραβείο στο όνομά της και το απονέμει κάθε χρόνο, στην επέτειο της δολοφονίας της. Η Δάφνη Καρουάνα Γκαλίτσια ερευνούσε υποθέσεις διαφθοράς της κυβέρνησης της Μάλτας και τη σύνδεσή της με τα Panama Papers, το οργανωμένο έγκλημα και το ξέπλυμα χρημάτων. Κάθε χρόνο δημοσιογράφοι από όλη την Ευρώπη μαζεύονται στο Στρασβούργο και λίγο πριν την απονομή του βραβείου λένε τις ιστορίες τους. Κάποιες από αυτές είναι οικείες, κάποιες άλλες προκαλούν εντύπωση, κάποιες και τα δύο.
Πρακτικές χειραγώγησης
* Όπως, για παράδειγμα, η κατάσταση που κυριαρχεί στην Πολωνία. Εκεί που τα τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά μέσα βρίσκονται σε συνεχή απειλή να χάσουν την άδεια εκπομπής. Αυτός είναι ένας τρόπος ώστε να ελέγχει η κυβέρνηση τι μεταδίδουν. Όπως περιγράφει η Kamila Ceran, Πολωνέζα δημοσιογράφος και αρχισυντάκτης στον ραδιοφωνικό σταθμό Tok FM, στη χώρα της οι ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθμοί χρειάζεται να ανανεώνουν την άδεια τους κάθε τόσο. Εάν η άδεια λήξει και ο σταθμός συνεχίσει να εκπέμπει, κινδυνεύει και με πρόστιμο και με άρνηση ανανέωσης της άδειας του. Το ίδιο και εάν κάποιος σταθμός κριθεί ότι βρίσκεται «ενάντια στο κράτος». Πολύ συχνά, αν και τα αιτήματα κατατίθενται εγκαίρως, οι άδειες καθυστερούν και αυτός είναι ένας τρόπος να χειραγωγούνται τα μέσα. Όσο για τη δημόσια τηλεόραση, όπως είπε, προωθεί τη ρητορική μίσους και αυτό κοστίζει 2 δισ. ευρώ τον χρόνο.
* Το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων δημοσιογράφων (και άλλων) στην Ελλάδα παρουσίασε η Ελίζα Τριανταφύλλου, δημοσιογράφος του Inside Story. Όπως εξήγησε, η έρευνα που έκανε για τις παρακολουθήσεις από κοινού με τον Τάσο Τέλλογλου, αφού είχαν επιβεβαιωθεί ως θύματα παρακολούθησης ο Θανάσης Κουκάκης και ο Σταύρος Μαλιχούδης, αποκάλυψε μεταξύ άλλων ότι το παράνομο λογισμικό Predator είχε λάβει άδεια εξαγωγής από την Ελλάδα στο Σουδάν.
Η Ελίζα Τριανταφύλλου υπογράμμισε με έμφαση ότι η δημοσιογραφική κοινότητα πρέπει με κάθε τρόπο να συνεχίσει να πιέζει έτσι ώστε να καταργηθεί η εξαίρεση των δημοσιογράφων από την προστασία για την παρακολούθηση με παράνομα λογισμικά (spyware) για λόγους «εθνικής ασφαλείας», όπως προβλέπει η πρόταση Media Freedom Act του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου προς την Κομισιόν. Η εμπειρία από την Ελλάδα δείχνει ότι η κυβέρνηση έκανε κατάχρηση της νόμιμης - νομότυπης παρακολούθησης με πρόσχημα την «εθνική ασφάλεια», έναν όρο που χωράει πολλά. Φανταστείτε, λέει η Ελίζα Τριανταφύλλου, μιλώντας σε συναδέλφους της από όλη την Ευρώπη και σε ευρωβουλευτές, όταν ήδη υπάρχει μια κυβέρνηση που δεν διστάζει να κάνει κατάχρηση των παράνομων λογισμικών, πού θα μπορούσε να φτάσει όταν αποκτήσει πρόσβαση σε λευκή επιταγή εναντίον των δημοσιογράφων από την Κομισιόν και από το Συμβούλιο της Ευρώπης.
* Ανάλογη ήταν η μαρτυρία της Γαλλίδας δημοσιογράφου Ariane Lavrilleux, η οποία συνελήφθη με την επίκληση του νόμου περί «εθνικής ασφαλείας» για σειρά δημοσιευμάτων στο μη κερδοσκοπικό μέσο ερευνητικής δημοσιογραφίας Disclose, σχετικά με την εμπλοκή της Γαλλίας σε εγκλήματα που διαπράχθηκαν από τη δικτατορία του Ελ Σίσι στην Αίγυπτο. Η δημοσιογράφος βρέθηκε υπό κράτηση για 39 ώρες στη Μασσαλία, όπου ανακρίθηκε για τη δουλειά της και επιχειρήθηκε να παραβιαστεί η εμπιστευτικότητα των πηγών της. «Η δημοσίευση πληροφοριών δεν μπορεί να θεωρείται έγκλημα», υποστήριξε η ίδια, ενώ υπογράμμισε ότι η σύλληψη και η ανάκρισή της έγιναν σύμφωνα με τους νόμους που ισχύουν σήμερα στη Γαλλία, οι οποίοι προβλέπουν έως 5 χρόνια φυλακή για δημοσιογράφους που εργάζονται πάνω σε ευαίσθητα ζητήματα. Από το 2007 ανακρίθηκαν στη Γαλλία 17 δημοσιογράφοι επειδή απλώς έκαναν τη δουλειά τους.
Η περιπέτεια της Ariane Lavrilleux δείχνει τον κίνδυνο που διατρέχει η ανεξάρτητη δημοσιογραφία εάν υιοθετηθεί η πρόταση (αρ. 4 της EMFA) για την εξαίρεση των δημοσιογράφων από την προστασία από την κατασκοπεία μέσω παράνομων λογισμικών τύπου Predator. Η ίδια κρούει τον κώδωνα ότι η υιοθέτηση μιας τέτοιας διάταξης θα μπορούσε να έχει το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που προσπαθεί να ρυθμίσει η Media Freedom Act, την ελευθερία και ανεξαρτησία των ΜΜΕ.
Ευρώπη περιορισμένων δυνατοτήτων
Νωρίτερα, η Βέρα Γιούροβα, αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις Αξίες και τη Διαφάνεια, αναγνώρισε ότι υπάρχει ανάγκη στην Ευρώπη να τονωθεί η ασφάλεια των δημοσιογράφων και η EMFA επιχειρεί να βάλει κανόνες: διαφάνεια στην ιδιοκτησία των ΜΜΕ, αμερόληπτα ΜΜΕ, όχι πιέσεις στους συντάκτες, όχι παρακολούθηση. Εξισορρόπηση δυνάμεων μεταξύ on line MME και συμβατικών ΜΜΕ. «Δεν μπορεί οι ψηφιακές πλατφόρμες να αποφασίζουν τι θα διαβάζει ο κόσμος». Η δικαιοδοσία μας όμως σταματά σε ορισμένο σημείο. Δεν μπορούμε να υιοθετήσουμε Οδηγίες, ενημερώνουμε όμως με τις Εκθέσεις μας για την κατάσταση σε κάθε χώρα.
