Δεν μπορεί κανείς να αποτιμήσει τη συνάντηση του Έλληνα πρωθυπουργού με τον Τούρκο Πρόεδρο στη Νέα Υόρκη αν δεν εξετάσει τις διεθνείς και περιφερειακές συνθήκες στις οποίες λαμβάνει χώρα. Η Τουρκία έχει παγιώσει τη θέση της ως διαμεσολαβητικής δύναμης μεταξύ των εμπολέμων στην Ουκρανία αποκτώντας μεγάλα περιθώρια διπλωματικών ελιγμών και εκμετάλλευσης των ρωσικών κεφαλαίων και της ρωσικής ενέργειας χωρίς τον φόβο κυρώσεων από τη Δύση. Την ίδια στιγμή είναι σαφές, ιδιαίτερα μετά τη συνάντηση Ερντογάν-Νετανιάχου, ότι η Άγκυρα και το Τελ Αβίβ έχουν μπει για τα καλά σε έναν δρόμο όχι μόνο εξομάλυνσης αλλά και στενής συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Στον ίδιο δρόμο εξομάλυνσης έχουν εισέλθει και οι σχέσεις της Άγκυρας με το Κάιρο, διευκολύνοντας τα τουρκικά συμφέροντα στη Λιβύη και γενικά στην Ανατολική Μεσόγειο. Την ίδια περίοδο ο Ερντογάν έχει καταφέρει να επαναπροσεγγίσει τις χώρες του Κόλπου και ειδικά τη Σαουδική Αραβία, με αποτέλεσμα γενναία στήριξη σε συνάλλαγμα και επενδύσεις σε μια κρίσιμη στιγμή για την τουρκική οικονομία. Στα Βαλκάνια, η Άγκυρα έχει τα τελευταία χρόνια αυξήσει την επιρροή της στην Αλβανία, στη Βουλγαρία, ακόμη και στη Βόρεια Μακεδονία.
Η Τουρκία αντιμετωπίζει έντονα προβλήματα με την παρουσία της στη Συρία, αφού όλο και περισσότερο αυξάνονται οι πιέσεις από Ρωσία, Ιράν, με τον Άσαντ για αποχώρηση από τα συριακά εδάφη, και η κουρδική αυτονομία στη Βόρεια Συρία αποδεικνύεται πιο ανθεκτική από ό,τι ανέμεναν στην Άγκυρα. Το βασικότερο, όμως, πρόβλημα για την Άγκυρα είναι η σχέση της με τις ΗΠΑ και γενικότερα τη δυτική συμμαχία. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στην Ουάσιγκτον διαμορφώνονται δύο βασικές τάσεις σχετικά με την Τουρκία. Η μία, αυτής της κυβέρνησης Μπάιντεν και ιδιαίτερα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, που θέλει να κρατήσει πάση θυσία την Τουρκία εντός της συμμαχίας, και η άλλη ιδιαίτερα στο Κογκρέσο που επιθυμεί μια περισσότερο «τιμωρητική» γραμμή, που θα αναγκάσει την Τουρκία να ακολουθήσει τον ορθό «συμμαχικό» δρόμο μέσα από την αποστέρηση σημαντικών οπλικών συστημάτων.
Από την πλευρά της η Ελλάδα απολαμβάνει τη θέση ενός από τους πλέον αξιόπιστους και για αυτό απόλυτα προβλέψιμου συμμάχου των ΗΠΑ, με παραχώρηση σημαντικών στρατιωτικών διευκολύνσεων (Αλεξανδρούπολη κ.ά.) και με συμμετοχή στον πόλεμο της Ουκρανίας με την αποστολή στρατιωτικού υλικού. Έχει, επίσης, συνάψει συμμαχία με τη Γαλλία που αφορά απειλές στον χώρο του Αιγαίου. Την ίδια στιγμή όμως αποδυναμώνονται τα διάφορα στρατηγικά τρίγωνα με Ισραήλ, Κύπρο και Αίγυπτο, στα οποία είχαν στηριχθεί πολλές αυταπάτες για αποτροπή της τουρκικής επιθετικότητας. Παρατηρείται, μάλιστα, μια υφέρπουσα αλλά σταθερή τάση της Αθήνας να υποβαθμίσει την επίδραση του Κυπριακού ζητήματος στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Αν αυτή η τάση κυριαρχήσει, τότε σε μια φουτουριστική θέαση των ισορροπιών είναι πιο πιθανό η Κύπρος να αποτελέσει μέρος ενός τουρκοϊσραηλινού deal στην Ανατολική Μεσόγειο.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, αυτό που επιθυμεί ο Ερντογάν είναι να εφοδιάσει τους υποστηρικτές της άμεσης επανόδου της Τουρκίας στη συμμαχική κανονικότητα στην κυβέρνηση Μπάιντεν με τα αναγκαία επιχειρήματα για να υπερκεράσουν τα προσκόμματα που θέτει στο Κογκρέσο. Ο πολιτικός διάλογος με την Ελλάδα με πυκνές συναντήσεις στο υψηλότερο επίπεδο και οι κοινές δηλώσεις για ήρεμα νερά και αποκλιμάκωση της έντασης είναι το καλύτερο επιχείρημα για να καταρριφθεί η κατηγορία της «τιμωρητικής» γραμμής ότι η Τουρκία ακολουθεί επιθετική πολιτική απέναντι στην γείτονα και σύμμαχό της. Ο πολιτικός διάλογος δίνει στον Ερντογάν «στο πιάτο» το επιχείρημα που τόσο πολύ χρειάζεται χωρίς κανένα αντάλλαγμα, αφού δεν υπάρχουν προαπαιτούμενα, όροι ή πρόβλεψη για το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα (π.χ., προσφυγή στη Χάγη για Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη και υφαλοκρηπίδα). Αν, λοιπόν, τα καταφέρει και με τον πολιτικό διάλογο πάρει τελικά τα εκατό και πλέον αεροσκάφη F16, τότε θα μπορεί να κάνει άλλο ένα volte-face επιστρέφοντας στις νυχτερινές απειλές, ενώ εμείς θα αναμένουμε απροετοίμαστοι τη συμμαχική κατανόηση ως «μωραί παρθέναι».
Ο Σωτήρης Ρούσσος είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και υπεύθυνος του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών, www.cemmis.edu.gr
