Στην ταινία «Ad astra» (Στα άστρα) ένας πάρα πολύ ωραίος και πολύ ταλαντούχος Μπραντ Πιτ φεύγει από τη Γη για να πάει στον Άρη, ή και λίγο πιο βαθιά στο διαστημικό άπειρο, για να βρει τον πατέρα του, ή κάτι τέτοιο. Προκειμένου να φτάσει τόσο μακριά, κάνει μια στάση στη Σελήνη, όπου οι άνθρωποι έχουν φτιάξει σταθμούς μετεπιβίβασης, όμως παραμένει μια terra incognita, στην οποία διάφοροι πειρατές και εθνικοί στρατοί κυνηγιούνται μεταξύ τους με Moon Rovers.
Η ταινία είναι καλή, να τη δείτε, αλλά δεν είναι το θέμα μας αυτό. Το θέμα μας είναι ότι, όπως πλέον έχουμε εμπεδώσει πολλάκις, η «επιστημονική φαντασία» του κινηματογράφου είναι μεν επιστημονική, καθόλου φαντασία όμως· απλώς προαναγγέλλει όσα θα γίνουν. Σε δύο έως τέσσερις ημέρες από σήμερα που δημοσιεύεται αυτό το κείμενο η μη επανδρωμένη ρωσική αποστολή Luna-25 θα επιχειρήσει κάτι πάρα πολύ δύσκολο: να προσγειωθεί στον Νότιο Πόλο. Όχι της Γης, αλλά -όπως λέει και το όνομα της αποστολής- της Σελήνης. Το παράδοξο στην όλη υπόθεση είναι ότι αν αυτό γινόταν πριν από 50 χρόνια, δεν θα αποτελούσε καν είδηση. Τότε κόσμος πηγαινοερχόταν στη Σελήνη τόσο συχνά, που από ένα σημείο και μετά κανείς δεν ασχολιόταν. Κι επειδή ακριβώς κανείς δεν ασχολιόταν, αλλά κυρίως επειδή δεν βρήκαμε κάτι άξιο λόγου και εκμετάλλευσης εκεί πάνω, σύντομα εγκαταλείψαμε το φεγγάρι στην ησυχία του και στις ρομαντικές βραδιές που μας χαρίζει.
Σήμερα, όμως, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Η Ρωσία αποφάσισε να δώσει δισεκατομμύρια, εν μέσω του πολέμου στην Ουκρανία, για να στείλει μια αποστολή στο φεγγάρι μετά από 47 χρόνια. Η αποστολή προσώρας τα πάει περίφημα, μας στέλνει και πολύ καθαρές φωτογραφίες, αλλά δεν ήταν ακριβώς ο ρομαντισμός που έστειλε τους Ρώσους στον δορυφόρο της Γης. Τουναντίον, είναι πολύ πρακτικοί οι λόγοι και εστιάζονται στο ότι πράγματι θέλουν να φτιάξουν τον πρώτο σεληνιακό σταθμό ως βάση για τις εξορμήσεις μας στον Άρη και ακόμη παραπέρα.
Ενα παλιό σχέδιο
Δεν είναι, φυσικά, καινούργιο το σχέδιο, αλλά, όπως όλα δείχνουν, ήρθε η ώρα να γίνει πραγματικότητα. Το μόνο μικρό πρόβλημα είναι ότι οι Ρώσοι δεν έχουν την αποκλειστικότητα στα σχέδια αυτά. Την ίδια ώρα που το Luna 25 κάνει τροχιές γύρω από τη Σελήνη, την πλησιάζει και μια άλλη αποστολή, η Chandrayaan-3, που ανήκει στην Ινδική Διαστημική Υπηρεσία. Η Chandrayaan-3 έφυγε από τη Γη στις 14 Ιουλίου και μπήκε σε σεληνιακή τροχιά τρεις εβδομάδες αργότερα, καθώς ακολούθησε μια πορεία που θα έκαιγε τα λιγότερα δυνατά καύσιμα. Θα επιχειρήσει να προσεληνωθεί στις 23 Αυγούστου, σχεδόν μαζί με τους Ρώσους δηλαδή, οι οποίοι απογειώθηκαν στις 10 Αυγούστου και ακολούθησαν -ως συνήθως- την πιο ευθεία πορεία, με όποιο κόστος κι αν είχε αυτό.
Τι έχει συμβεί και η Σελήνη ξαφνικά έχει περισσότερη κίνηση και από την Κηφισίας; Έχει συμβεί ότι σε αυτήν, και συγκεκριμένα στον Νότιο Πόλο της, ξέρουμε πλέον ότι υπάρχει νερό, με τη μορφή πάγου, είτε κάτω από την επιφάνεια είτε σε κρατήρες που δεν τους βλέπει ποτέ ο ήλιος. Οι Ρώσοι και οι Ινδοί σκοπεύουν να προσεληνωθούν σε απόσταση περίπου 600 χιλιομέτρων από τον πόλο, προκειμένου ακριβώς να ερευνήσουν τα αποθέματα ύδατος της Σελήνης και να διαπιστώσουν εάν είναι εκμεταλλεύσιμα. Η αλήθεια είναι ότι μέχρι σήμερα δεν έχουμε την παραμικρή ιδέα από πού προήλθε το νερό αυτό, αλλά επειδή τα αποθέματα νερού στη Γη διατηρούν «αρχεία» των γεωλογικών γεγονότων ελπίζουμε ότι συμβαίνει το ίδιο και με τα σεληνιακά, και άρα σύντομα θα μάθουμε. Εάν πράγματι υπάρχουν ικανά αποθέματα ύδατος, αυτά θα αποτελέσουν μια υπερπολύτιμη πηγή οξυγόνου, νερού και καυσίμου για μελλοντική χρήση, συγκεκριμένα για να μπορέσουμε να χτίσουμε τις βάσεις μας χωρίς να πρέπει να τα κουβαλάμε όλα αυτά από τη Γη.
Σε περίπτωση που αναρωτιέστε τόση ώρα πού είναι οι Αμερικανοί, αυτοί ετοιμάζονται να πάνε ακριβώς στο ίδιο σημείο τον Νοέμβριο και να προσεληνωθούν στις όχθες του κρατήρα Μάλαπερτ, που είναι ακόμη πιο κοντά στον Νότιο Πόλο από εκεί όπου θα προσεληνωθούν οι Ινδοί και οι Ρώσοι. Κι αν αναρωτιέστε πού είναι οι Κινέζοι, αυτοί είναι μαζί με τους Ρώσους. Δεν είναι βέβαιο ότι η ρωσική αποστολή θα πετύχει· η αλήθεια είναι ότι μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης η Ρωσία δεν έχει κάνει ούτε μία επιτυχημένη αποστολή στο Διάστημα. Τώρα, όμως, η Roscomos, η Ρωσική Διαστημική Υπηρεσία, δείχνει μεγάλη αυτοπεποίθηση. Εκπρόσωπός της είπε ότι η αποστολή Luna 25 έχει 70% πιθανότητες να προσεληνωθεί επιτυχώς. Οι Ινδοί είναι εξίσου αισιόδοξοι, παρά το γεγονός ότι τον Σεπτέμβριο του 2019 η αποστολή Chandrayaan-2 εξερράγη μόλις 2 χιλιόμετρα από την επιφάνεια της Σελήνης. Εάν πετύχουν οι δύο αποστολές, η Ινδία θα είναι μόλις η τέταρτη χώρα (μετά τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και την Κίνα) που θα έχει καταφέρει να προσεληνωθεί. Μικρή, αλλά σημαντική λεπτομέρεια: απ’ όλες αυτές τις χώρες μόνο οι Αμερικανοί έχουν πατήσει στο φεγγάρι.
Το πλάνο των Ρώσων -σε συνεργασία με τους Κινέζους- είναι να έχει ολοκληρωθεί ο πρώτος σεληνιακός σταθμός έως το 2030. Κι αν το Luna-25 καταφέρει να προσεληνωθεί και τελικά βρει εκμεταλλεύσιμα αποθέματα νερού, αυτό δεν είναι καθόλου απίθανο. Για τους Ρώσους, η αποστολή είναι τεράστιας σημασίας κυρίως όσον αφορά τη σχέση τους με την Κίνα. Μπορεί οι δύο χώρες να έχουν υπογράψει συμφωνία για τη δημιουργία της βάσης, αλλά για προφανείς λόγους μέχρι σήμερα ηγείται του εγχειρήματος η Κίνα. Κυρίως διότι η Ρωσία έχει άλλα πιο πιεστικά ζητήματα. Το πρόβλημα, λοιπόν, είναι να μην σκοτωθούν εκεί πάνω, διεκδικώντας αμφότεροι την πρωτοκαθεδρία. Και για να μην συμβεί αυτό, η Ρωσία πρέπει να αποδείξει ότι είναι ισάξιος συνέταιρος.
Ενα τόλμημα χωρίς κανόνες
Η προσελήνωση στον Νότιο Πόλο της Σελήνης δεν είναι καθόλου απλή υπόθεση. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά δύσκολο, ορεινό τερέν, το οποίο κανείς δεν έχει καταφέρει να προσεγγίσει έως σήμερα. Και έχουν προσπαθήσει πολλοί. Πέρα από τους Ινδούς, και οι Ιάπωνες αλλά και οι Ισραηλινοί είδαν τις αποστολές τους να συντρίβονται πριν κατορθώσουν να πατήσουν στην επιφάνεια της Σελήνης.
Ο Νότιος Πόλος της Σελήνης είναι γεμάτος κρατήρες και για να γίνει επιτυχής προσελήνωση εκεί χρειάζεται ακρίβεια στόχου στα 100 μέτρα. Είναι λίαν αμφίβολο αν το Luna-25 έχει την τεχνολογία να το πετύχει αυτό, παρά τη βοήθεια που έχουν πάρει οι Ρώσοι από τους Κινέζους. Θα μπορούσαν, βέβαια, να έχουν την τεχνολογία, εάν δεν είχαν εισβάλει στην Ουκρανία και δεν τους είχε κόψει τη βοήθεια η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία, η οποία διέκοψε όλα τα πρωτόκολλα συνεργασίας πριν από ενάμιση χρόνο. Ίσως γι’ αυτό δεν βιάζονται οι Αμερικανοί. Περιμένουν να δουν τι θα κάνουν οι Ρώσοι και οι Ινδοί και σχεδιάζουν τις δικές τους αποστολές, πρώτα τη μη επανδρωμένη του φθινοπώρου και μετά μια επανδρωμένη έως το τέλος της δεκαετίας. Οι Αμερικανοί αστροναύτες θα πάνε στο φεγγάρι ως μέρος του προγράμματος «Άρτεμις», το οποίο αποτελεί συνεργασία της NASA με τους Καναδούς και τους Ευρωπαίους. Θα καταφέρουν να τους προλάβουν οι Ρώσοι, στέλνοντας κοσμοναύτες για πρώτη φορά στη Σελήνη; Η NASA πιστεύει ότι αποκλείεται.
Πολύ ωραία όλα αυτά, αλλά τι θα γίνει αν συγκρουστούν οι Ρώσοι με τους Ινδούς; Η Roscosmos που ρωτήθηκε είπε ότι δεν υπάρχει περίπτωση να συμβεί αυτό, αλλά δεν είναι και τόσο βέβαιο. Δεν υπάρχει καμία συνθήκη ή κανονισμοί που να καθορίζουν τι μπορεί και τι δεν μπορεί να κάνει κάποιος στα ουράνια σώματα, όπως η Σελήνη, γεγονός που σημαίνει πολύ απλά ότι καθένας μπορεί να κάνει ό,τι θέλει. Έτσι κάθε χώρα σχεδιάζει τις αποστολές της με τους δικούς της κανόνες. Η απουσία κανόνων έχει και μια άλλη συνέπεια. Όποιος φτάσει πρώτος στο νερό του Νότιου Πόλου θα μπορεί να το κάνει επίσης ό,τι θέλει. Θα θεσπίσει τους δικούς του κανονισμούς και πιθανώς θα απαιτήσει από τους επόμενους να τους ακολουθήσουν. Έτσι κι αλλιώς, είναι πολύ απίθανο να περιμένουν οι χώρες τα παγκόσμια όργανα να καταλήξουν σε κανόνες διακυβέρνησης της Σελήνης και δεν θα έχουν άδικο, αφού μετά δυσκολίας τα καταφέρνουν για τη Γη. Η Ουάσιγκτον έχει ήδη προτείνει τη δημιουργία κάποιου τύπου Ζωνών Αποκλειστικής Εμπορικής Εκμετάλλευσης γύρω από τη βάση κάθε χώρας, μια πρόταση που έχουν αποδεχθεί οι 29 χώρες που έχουν συνυπογράψει το πρόγραμμα «Άρτεμις».
Η Κίνα, η Ρωσία και άλλες χώρες (πιθανώς και η Ινδία) αποκλείεται να δεχθούν κάτι τέτοιο με τους όρους των Αμερικανών και δεν υπάρχει καμία περίπτωση να ενταχθούν στο πρόγραμμα. Και τι θα γίνει τώρα; Θα δούμε. Αν το Luna-25 καταφέρει να προσεληνωθεί, θα μείνει στο φεγγάρι για έναν χρόνο μελετώντας τα αποθέματα νερού και τη μορφολογία του Νότιου Πόλου, λαμβάνοντας πολύτιμες πληροφορίες. Θα τις μοιραστεί με τον υπόλοιπο κόσμο; Μερικώς και αναγκαστικά. Και αν τα καταφέρουν και οι Ινδοί; Θα κάνουν κι εκείνοι το ίδιο. Κι αν πάνε και οι Αμερικανοί το φθινόπωρο; Κι εκείνοι από κοντά. Κι όλα αυτά χωρίς «τροχονόμο».
Είμαστε πάρα πολύ μακριά από μια διαμάχη για τα πολύτιμα υδάτινα αποθέματα της Σελήνης; Καθόλου. Και δεν είμαστε καθόλου πιο κοντά στη σύναψη διεθνών συνθηκών που να διέπουν τη δραστηριότητά μας στον δορυφόρο μας· αυτό είναι το βασικό πρόβλημα. Το μόνο βέβαιο είναι ότι έως το τέλος της δεκαετίας οι άνθρωποι θα κάνουν πάλι εκείνο το «μικρό για τον άνθρωπο, τεράστιο για την ανθρωπότητα» βήμα, πολύ καλύτερα εξοπλισμένοι και πάρα πολύ πιο αποφασισμένοι. Εάν η NASA έχει άδικο και οι Ρώσοι είναι επίσης έτοιμοι να στείλουν κοσμοναύτες στη Σελήνη -με τη συνεργασία και τη συμμετοχή των Κινέζων-, ο νέος ανταγωνισμός για το Διάστημα θα πάρει μια πολύ ενδιαφέρουσα και ας ελπίσουμε όχι καταστροφική τροπή.
