Η Πολωνία ξεκίνησε το 2021 με ένα κύμα μαζικών διαμαρτυριών κατά της απαγόρευσης των αμβλώσεων και το κλείνει με τον πληθωρισμό στα ύψη, την πανδημία εκτός ελέγχου, την ανεπίλυτη σύγκρουση με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τελικά την απαγόρευση των αμβλώσεων, που επιβλήθηκε με κάθε τρόπο.
Τον Ιανουάριο φάνηκε ότι η πολωνική εθνικιστική συντηρητική κυβέρνηση του Ματέους Μοραγιέφσκι θα μπορούσε να αναγκαστεί να εγκαταλείψει την ατζέντα της και να λάβει υπόψη της ότι οι γυναίκες πολίτες ήθελαν πλήρη δικαιώματα για τις γυναίκες, όπως στη δυτική Ευρώπη, και όχι να ζουν σύμφωνα με το καθολικό μοντέλο. Εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες διαδήλωσαν απαιτώντας αποφασιστικά από την κυβέρνηση να κάνει πίσω, αλλά αυτή έκανε ακριβώς το αντίθετο. Η κυβέρνηση έστειλε εναντίον τους την ολοένα και πιο ωμή αστυνομία και περίμενε έως ότου οι πολίτες, που δεν είχαν μια ηγεσία με στρατηγική σκέψη, να εγκαταλείψουν τελικά τις διαδηλώσεις. Έτσι οι γυναίκες επέστρεψαν στο σπίτι τους πικραμένες. Και η απαγόρευση των αμβλώσεων παρέμεινε σε ισχύ.
Η στρατηγική της κυβέρνησης σε κάθε περίσταση φαίνεται να εστιάζεται στο γεγονός ότι περιμένει ο κόσμος να χάσει τη δυναμική του. Οι εργαζόμενοι στον τομέα της Υγείας πραγματοποίησαν το φθινόπωρο μια μεγάλη διαμαρτυρία έξω από το γραφείο του πρωθυπουργού επισημαίνοντας ότι οι μισθοί τους ήταν εξαιρετικά χαμηλοί. Κανένας σημαντικός κυβερνητικός εκπρόσωπος δεν μπήκε στον κόπο να μιλήσει μαζί τους. Αμέσως μετά οι δικαστικοί και οι εισαγγελείς κατέβηκαν σε διαμαρτυρίες σε ένδειξη αλληλεγγύης. Δεν υπήρξε καμία σημαντική αντίδραση από την κυβέρνηση. Με τον ίδιο τρόπο η κυβέρνηση αντιμετώπισε και τις άλλες ομάδες που διαμαρτυρήθηκαν, υποστηρίζοντας ταυτόχρονα ότι η κυβέρνηση είναι «η πιο προσανατολισμένη κοινωνικά που κυβέρνησε την Πολωνία» μετά το 1989. Κατά ειρωνικό τρόπο, μεγάλο μέρος της κοινωνίας εξακολουθεί να το πιστεύει, γιατί θυμούνται πολύ καλά πώς η προηγούμενη, νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση ανέχθηκε ακραίες ανισότητες και μισθούς που δύσκολα επέτρεπαν στον κόσμο να επιβιώσει, ενώ οι εθνικιστές συντηρητικοί ξεκίνησαν τη διακυβέρνησή τους αυξάνοντας τον κατώτατο μισθό και πρόσφεραν κάθε μήνα στις οικογένειες με παιδιά 500 ζλότι, περίπου 100 ευρώ.
Οι πόροι για τις κοινωνικές δαπάνες, ωστόσο, μπορεί σύντομα να τελειώσουν, καθώς η Πολωνία πιθανότατα θα αποκλειστεί από το ευρωπαϊκό ταμείο ανάκαμψης λόγω της παραβίασης του κράτους δικαίου. Η Ευρωπαϊκή Ένωση σηματοδότησε αρκετά ξεκάθαρα ότι δεν θα δεχθεί τη δικαστική «μεταρρύθμιση» που εισήγαγε η κυβέρνηση καθώς έθετε τους δικαστές υπό πολιτική πίεση. Η πολωνική κυβέρνηση καυχιόταν την άνοιξη ότι θα πραγματοποιήσει τεράστιες επενδύσεις και ότι «θα φέρει τους Πολωνούς πολίτες στο ευρωπαϊκό επίπεδο διαβίωσης» χάρη στο ταμείο, αλλά μέχρι στιγμής δεν έφθασε και ούτε θα φθάσει στη Βαρσοβία ούτε 1 ευρώ, γιατί η κυβέρνηση δεν πρόκειται να παρατήσει τη «μεταρρύθμισή» της, ούτε την αντιευρωπαϊκή, συντηρητική και κατά των Βρυξελλών ρητορική. Το να κατηγορείς τις Βρυξέλλες για παρέμβαση και για την επιβολή ξένων αξιών με τη βία, όπως τον σεβασμό των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ, αποτελεί πιθανώς την αγαπημένη στρατηγική της κυβέρνησης για να κινητοποιεί τους ψηφοφόρους της.
Ωστόσο, κατά το δεύτερο εξάμηνο του έτους η προσοχή του κόσμου εστιάστηκε κυρίως στην προσφυγική κρίση στα σύνορα με τη Λευκορωσία, με την κυβέρνηση της Βαρσοβίας να σπεύδει να κατηγορεί μόνο τη κυβέρνηση της Λευκορωσίας, ξεχνώντας εύκολα τις βαθύτερες ρίζες της μετανάστευσης και τα κύματα προσφύγων που προέρχονταν από τη Μέση Ανατολή. Από τον Αύγουστο και μετά, ολόκληρη η Πολωνία παρακολουθεί πώς οι Πολωνοί συνοριοφύλακες σφραγίζουν τα σύνορα, αρνούνται να δεχτούν αιτήσεις για διεθνή προστασία ακόμη και εάν τη ζητήσουν σε έναν κανονικό συνοριακό σταθμό, ενώ απωθούν ανελέητα όλους όσους πιάστηκαν να περνούν παράνομα τα σύνορα. Γυναίκες, παιδιά και άρρωστοι, Αφγανοί, Ιρακινοί και Σύροι πολίτες στάλθηκαν πίσω στη Λευκορωσία κατά εκατοντάδες. Η κυβέρνηση εφάρμοσε πολεμική ρητορική ισχυριζόμενη πως προστατεύει τους Πολωνούς από την εισβολή τρομοκρατών και εγκληματιών και η κοινωνία χωρίστηκε σε δύο σχεδόν ίσα μέρη: αυτούς που πιστεύουν αυτή τη ρητορική και εκείνους που έτρεξαν στα σύνορα για να προσφέρουν ανθρωπιστική βοήθεια. Πιο συγκεκριμένα, η περιοχή 15 χιλιόμετρα από τα σύνορα χαρακτηρίστηκε ζώνη άμεσης κρίσης και έκλεισε για τις ανθρωπιστικές οργανώσεις και τους δημοσιογράφους. Από τις αρχές Δεκεμβρίου γνωρίζαμε με βεβαιότητα για 17 θανάτους στα σύνορα, με τους μετανάστες να αναφέρουν ακόμη πολλές φρικτές ιστορίες που είναι αδύνατο να επαληθευτούν, ενώ η κοινωνία ήταν βαθιά διχασμένη.
Ποιες είναι οι προοπτικές για το νέο έτος; Ο πληθωρισμός και η άνοδος των τιμών προκαλούν αυξανόμενη δυσαρέσκεια στους εργαζόμενους και οι διεκδικήσεις τους είναι θεμιτές. Παρ’ όλα αυτά, υπήρξαν τόσα πολλά κινήματα διαμαρτυρίας στην Πολωνία, που αγνοήθηκαν απλώς από τους πολιτικούς, με αποτέλεσμα ο κόσμος να αισθάνεται ότι δεν έχουν κάποιο νόημα οι διαδηλώσεις ή ακόμη και η οργάνωση σε συνδικαλιστικές οργανώσεις. Σε ό,τι αφορά τα συνδικάτα, παραμένουν αδύναμα και η εξαιρετικά αυστηρή νομοθεσία για τις συλλογικές κινητοποιήσεις δεν τα βοηθά να διαμαρτυρηθούν ή να προσελκύσουν μέλη. Η πανδημία έκανε επίσης τους Πολωνούς εργαζόμενους να ανησυχούν περισσότερο για το μέλλον και να μην θέλουν να αναζητήσουν καλύτερες συνθήκες εργασίας.
Το γεγονός ότι τα πολωνικά κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης είναι ξεκάθαρα χωρισμένα μεταξύ φιλοκυβερνητικών, εθνικιστών και συντηρητικών από τη μια πλευρά και των υπερνεοφιλελεύθερων από την άλλη δεν βοηθά τον κόσμο να αναζητήσει εναλλακτικές λύσεις πέρα από αυτό το δίδυμο. Η νεοφιλελεύθερη αντιπολίτευση, με ηγέτη τον πρώην επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ, επιμένει ότι η μόνη απάντηση στην παραβίαση του κράτους δικαίου και την επιβολή της συντηρητικής ατζέντας είναι η επιστροφή στη νεοφιλελεύθερη διακυβέρνηση. Οι αριστερές φωνές, που ζητούν ένα κράτος πρόνοιας και την πλήρη ανασυγκρότηση του πολωνικού κράτους, μόλις και μετά βίας ακούγονται, παρ’ όλο που είναι ακριβώς η εναλλακτική λύση που θα μπορούσε τελικά να ανακουφίσει τους Πολωνούς εργάτες και εργαζόμενους.
* Η Μαλγκορζάτα Κουλμπάκζεβσκα Φιγκάτ είναι αναπληρώτρια αρχισυντάκτρια του πολωνικού ιστοτόπου Strajk.eu, που συμμετέχει στο Κοινωνικό Φόρουμ Ανταλλαγής Σκέψης της Βαρσοβίας και μαζί με την ΑΥΓΗ στη συνεργασία των προοδευτικών μέσων ενημέρωσης Media Alliance
