Αν οι κρίσεις έχουν ένα θετικό επακόλουθο, είναι ότι μας φανερώνουν με ωμότητα τις ανισότητες που υπάρχουν μέσα σε μια κοινωνία. Αυτό συνέβη και με την πανδημία, μόνο που τώρα έχουμε μπροστά μας μια σειρά ανισοτήτων στον εμβολιασμό που λειτουργούν σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στα πλούσια κράτη της Δύσης, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, οι ομάδες που έχουν μεγαλύτερη έκθεση στον ιό είναι οι εργαζόμενοι που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, είτε ως γιατροί και νοσοκόμες, είτε ως ντελιβεράδες και οδηγοί λεωφορείων, όλοι αυτοί δηλαδή που η Συντηρητική κυβέρνηση απαξιώνει. Μην ξεχνάμε ότι οι βουλευτές του Μπόρις Τζόνσον αρνήθηκαν τον Ιούνιο του 2017 στη Βουλή μια πραγματική αύξηση των μισθών των δημοσίων υπάλληλων, συμπεριλαμβανομένων των νοσοκόμων. Άλλες ομάδες, όπως οι εθνικές μειονότητες και οι μετανάστες, έχουν πολύ λιγότερες πληροφορίες και ως επακόλουθο είναι πιο διστακτικοί στους εμβολιασμούς.
Ηθική παρακμή του δυτικού κόσμου
Η μεγαλύτερη όμως ανισότητα, που δηλώνει την ηθική παρακμή του δυτικού κόσμου, είναι η έλλειψη εμβολιασμών σε πολλά από τα πιο φτωχά κράτη του πλανήτη. Σε αυτές τις χώρες ο εμβολιασμός του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού θα καθυστερήσει μέχρι το 2023! Το να μιλάμε για απαρτχάιντ εμβολιασμών δεν είναι ούτε υπερβολή ούτε σχήμα λόγου. Είναι η ωμή πραγματικότητα.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, τα θύματα του κορωνοϊού έχουν ξεπεράσει πια τις 115.000 και είναι απορίας άξιο γιατί η κυβέρνηση του Μπόρις Τζόνσον εξακολουθεί να βρίσκεται μπροστά στις δημοσκοπήσεις. Ακολουθώντας το παράδειγμα πολλών λαϊκιστικών (ακρο)δεξιών κυβερνήσεων, όπως του πρώην Προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και του Βραζιλιάνου Ζαΐρ Μπολσονάρου, η Συντηρητική κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου αγνόησε αρχικά τις οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και, προκειμένου να μην σταματήσει η οικονομική δραστηριότητα της χώρας, άργησε να πάρει τα απαραίτητα μέτρα.
Ο ίδιος ο πρωθυπουργός, σχεδόν έναν χρόνο πριν, αστειευόταν κατά την επίσκεψή του σε νοσοκομείο και, χωρίς μάσκα, αντάλλασσε χειραψίες με τους παρευρισκόμενους. Εγκληματικές ενέργειες, που καθόρισαν την πορεία της χώρας τον τελευταίο χρόνο. Ακόμα και όταν ο ίδιος ο Τζόνσον ασθένησε από τον ιό, ο σχεδιασμός των μέτρων της κυβέρνησης ήταν όχι μόνο αλλοπρόσαλλος αλλά και αντίθετος με τις συμβουλές της επιτροπής επιδημιολόγων της κυβέρνησης.
Ένα χρόνο μετά, και παρά τους χιλιάδες νεκρούς, ο Τζόνσον βρίσκει επικοινωνιακές ευκαιρίες ώστε να παρουσιάσει τις πολιτικές του επιλογές ως success story. Η μεγαλύτερη επιτυχία που λανσάρει (και συμβάλλει στις θετικές δημοσκοπήσεις) είναι το πρόγραμμα εμβολιασμών, που μέχρι στιγμής έχει καταφέρει να παραχωρήσει την πρώτη δόση σε 15 εκατομμυρίων πολιτών. Εύσημα που όμως δεν αναλογούν στον πρωθυπουργό αλλά στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, στους κακοπληρωμένους εργαζομένους του και σε χιλιάδες εθελοντές. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ενώ για πολλούς πολίτες η πανδημία είναι εξωγενής παράγοντας και γι’ αυτό δεν χρεώνεται στην εκάστοτε κυβέρνηση, όσο καταστροφική και να ήταν η διαχείρισή της, το πρόγραμμα εμβολιασμών, αν είναι επιτυχές, θα δώσει άφεση σε πολλούς εγκληματικούς πρωθυπουργούς.
Μια άλλη ευκαιρία για τον Τζόνσον ήταν και η αντιπαράθεση μεταξύ Ε.Ε. και της φαρμακοβιομηχανίας Astraneca, όταν η τελευταία δήλωσε αδυναμία να παραδώσει τον συμφωνημένο αριθμό εμβολίων βάσει του συμβολαίου που είχε υπογράψει με την Ε.Ε. Το Ηνωμένο Βασίλειο, έχοντας υπογράψει συμβόλαιο με την εταιρεία τρεις μήνες νωρίτερα από την Ε.Ε., η οποία έδωσε έγκριση στο συγκεκριμένο εμβόλιο μόλις πριν από μερικές εδομάδες, θα προμηθευτεί πρώτο τα εμβόλια, σύμφωνα με την εταιρεία.
Γεγονός που, κατά τον Τζόνσον, δικαιολογεί την αποχώρηση από την Ε.Ε. και καταδεικνύει τα οφέλη που αποκόμισε η χώρα εκτός της. Αυτή την άποψη βοήθησε και η απειλή της Ε.Ε. να περιορίσει την εξαγωγή εμβολίων προς τη Βόρεια Ιρλανδία, απειλή που ναι μεν δεν πραγματοποιήθηκε, αλλά που κατέδειξε ότι και η Ε.Ε. έχει πρόβλημα με την ηθική της πυξίδα (και δεν είναι η πρώτη φορά).
Μόνη λύση η κατάργηση της πατέντας
Αυτά τα γεγονότα φανερώνουν ότι, αυτή τη στιγμή, η δυνατότητα παραγωγής εμβολίων είναι περιορισμένη και μόνο η κατάργηση των πατεντών θα επιτρέψει την αύξησή της. Ήδη από τον Οκτώβριο του 2020 η Νότια Αφρική και η Ινδία είχαν καταθέσει πρόταση με αυτό το αίτημα ώστε να επιτραπεί και σε αναπτυσσόμενες χώρες να βοηθήσουν στην παραγωγή. Παρά την υποστήριξη εκατό κρατών, όπως η Κένυα, το Πακιστάν, η Βενεζουέλα και η Βολιβία, η Ε.Ε., η ΗΠΑ, η Ιαπωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο εμπόδισαν αυτή την κίνηση με τη δικαιολογία ότι οι εμπορικές συμφωνίες που αφορούν δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (Trade - Related Aspects on Intellectual Property Rights) είναι πιο ελαστικές όταν πρόκειται για φάρμακα. Το αν αυτό είναι αλήθεια, το ξέρουν όσοι για χρόνια ασχολούνται με την αισχροκέρδεια των μεγάλων φαρμακοβιομηχανιών.
Ο Νικ Ντίρντεν, ο επικεφαλής της μη κυβερνητικής οργάνωσης Global Justice Now, υπογράμμισε, σχολιάζοντας θετικά, σε συνομιλία μας, την απόφαση Ευρωπαίων ηγετών να καταγγείλουν την πολιτική της Ε.Ε. για τις πατέντες, μεταξύ των οποίων και ο Αλέξης Τσίπρας, ότι «σήμερα πολύς κόσμος ανακαλύπτει πως το σύστημα έρευνας και παραγωγής φαρμάκων είναι τελείως σάπιο γιατί είναι στα χέρια ελάχιστων τεράστιων εταιρειών που τις ενδιαφέρει μόνο το να επιβάλουν τις πατέντες τους, και όχι το αν θα έχουν πρόσβαση σε αυτά τα φάρμακα όσοι τα χρειάζονται».
Τα κέρδη αυτών των εταιρειών λοιπόν θα καταδικάσουν τις αναπτυσσόμενες χώρες σε υγειονομικό αποκλεισμό, ενώ εάν καταργηθούν οι πατέντες, θα ωφεληθούν όχι μόνο οι πολίτες αυτών των χωρών αλλά και των ανεπτυγμένων. Μια πανδημία δεν έχει σύνορα, όσο και αν πασχίσει κανείς να τα περιφρουρήσει. Με άλλα λόγια, η επιβολή δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας στα εμβόλια και κυρίως όταν αυτά έχουν χρηματοδοτηθεί με δημόσιους πόρους δεν συνάδει ούτε επιδημιολογικά ούτε ηθικά. Είναι λοιπόν ανάγκη να σπάσουμε αυτές τις συνθήκες και να υποστηρίξουμε μια παγκόσμια καμπάνια, η οποία θα προσβλέπει στην άρση της (ουσιαστικά) ιδιωτικοποίησης (μέσω πατεντών) της τεχνολογίας και παραγωγής των εμβολίων.
* Η Μαρίνα Πρεντουλή είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Ανατολικής Αγγλίας.
