Ο σεξισμός στα ΜΜΕ είναι ένα θέμα που απασχολεί τον δημόσιο και επιστημονικό διάλογο εδώ και δεκαετίες. Πλέον, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελεί γενική παραδοχή το γεγονός ότι τα ΜΜΕ αναπαράγουν αλλά και διαμορφώνουν κοινωνικά στερεότυπα. Από τον μιντιακό ντετερμινισμό που αφορά την κοινωνική επιτέλεση των φύλων δεν γλιτώνει κανείς άνθρωπος· γυναίκες, άνδρες, τρανς non gender, non binary άτομα, όλα έχουν τη δική τους «φορεσιά».
Κάπως έτσι, τα ΜΜΕ συμβάλλουν καθοριστικά στην εικόνα που αποκτούμε τόσο για τους εαυτούς μας όσο και για τους «άλλους», θέτοντας κανόνες, νόρμες, προκαθορίζοντας το πλαίσιο-σύνορο της επικοινωνίας μας, των απαιτήσεων και της αντίληψής μας για τον άνθρωπο εν γένει. Συνεπώς, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι τα προϊόντα των ΜΜΕ αποτελούν μικρογραφία της κοινωνίας μας, αποτελώντας τον καθρέπτη της, αναλαμβάνοντας ταυτόχρονα και ρόλο καθοδηγητή του κοινωνικού γίγνεσθαι.
Ο δημόσιος διάλογος για τις έμφυλες διακρίσεις και τις στερεοτυπικές προσεγγίσεις των φύλων διαρκεί στο διηνεκές, καθώς το πρόβλημα παραμένει. Ένα πρόβλημα στο οποίο δεν δίνουμε όλοι οι άνθρωποι το ίδιο περιεχόμενο, ένα πρόβλημα εξαιρετικά δύσκολο να επιλυθεί, καθώς επιδεικνύει δεινότητα στο να επιβιώνει παρά τις νίκες που έχουν καταγραφεί στο ενεργητικό του κινήματος για την ισότητα των φύλων.
Ο κλάδος των ΜΜΕ αποτελεί έναν από τους πρωτοπόρους στη σεξιστική διαχείριση των φύλων και των σεξουαλικών προσανατολισμών. Κυρίαρχες και περσόνες κύρους της «σοβαρής» μιντιακής παραγωγής είναι σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα ετερόφυλα cisgender άτομα (η αντίληψή τους για το φύλο τους συμφωνεί με το φύλο που τους αποδόθηκε κατά τη γέννηση). Στη συντριπτική τους πλειονότητα, οι γυναίκες υπόκεινται σε πατρονάρισμα από τους άρρενες συνεργάτες τους (mansplaining), ενώ ανταποκρίνονται στα πρότυπα ομορφιάς που έχουν θεσπιστεί από τη διαφήμιση και τον χώρο της μόδας. Αρκεί να αναλογιστούμε πόσο συχνά βλέπουμε μια υπέρβαρη γυναίκα σε πρωταγωνιστικό ρόλο.
Στις εκπομπές και στήλες «μειωμένου κύρους», αντιθέτως, παρατηρούμε ότι αυξάνεται το ποσοστό εκπροσώπησης των γυναικών, καθώς και των μελών της LGBTQI κοινότητας. Η εκπροσώπησή τους όμως σε πρωινάδικα, εκπομπές κουτσομπολιού, κοσμικές στήλες, ριάλιτι, θεάματα κ.λπ. γίνεται και πάλι με τέτοιους όρους που να αντανακλά και να αναπαράγει στερεοτυπικές αντιλήψεις.
Στις 17 Απριλίου, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υιοθέτησε ψήφισμα με το οποίο καλούσε εθνικούς και ευρωπαϊκούς φορείς να υποστηρίξουν μέτρα για την ίση εκπροσώπηση γυναικών και ανδρών στον κλάδο των ΜΜΕ. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν, οι γυναίκες μπορεί να αποτελούν σχεδόν το 70% των αποφοίτων δημοσιογραφίας και επικοινωνίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά συνιστούν μόλις το 40% του εργατικού δυναμικού στα ΜΜΕ. Κατέχουν μόλις το 30% των διοικητικών θέσεων και το 37% των ειδησεογράφων και παρουσιαστών. Ιδιαιτέρως προβληματική είναι και η υποεκπροσώπησή τους στο πεδίο των εμπειρογνωμόνων και σχολιαστών, αγγίζοντας μόλις το 18%.
Οι διακρίσεις των ρόλων δεν περιορίζονται στην αισθητική, τον πολιτισμό και τον καταμερισμό αρμοδιοτήτων, έχουν και ταξική διάσταση, μια πτυχή του θέματος για το οποίο συζητάμε και που μόνο ακροθιγώς απασχολεί τον δημόσιο διάλογο. Στην Ευρώπη, το 2016, «για κάθε ευρώ που κέρδιζε μέσα σε μια ώρα ένας άνδρας, μια γυναίκα κέρδιζε κατά μέσο όρο 84 λεπτά», συνοψίζει η Eurostat σε πρόσφατη ανακοίνωση που εξέδωσε, δηλαδή οι Ευρωπαίες κερδίζουν 16% λιγότερα από τους άνδρες. Στο ίδιο μήκος κύματος και η χώρα μας, καθώς, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Eurostat το 2010, οι γυναίκες στη χώρα μας αμείβονται κατά μέσο όρο 15% λιγότερο από τους άνδρες.
Στον χώρο των ΜΜΕ, οι έμφυλες διακρίσεις αποκτούν αδιαμφισβήτητο ταξικό πρόσημο, με σοβαρές ανισότητες και διακριτική μεταχείριση. Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη στοχευμένη έρευνα στις μισθολογικές ανισότητες στα ΜΜΕ, που διεξήχθη από το Συμβούλιο Ισότητας Φύλων της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων, από το 2009 έως το 2011, οι γυναίκες δημοσιογράφοι πληρώνονται 19% λιγότερο από τους άνδρες συναδέλφους τους.
Επιπλέον, λαμβάνουν λιγότερα επιδόματα και οι περισσότερες απ’ αυτές εργάζονται υπό το καθεστώς της μερικής απασχόλησης. Διαπιστώθηκε δε ότι οι γυναίκες είναι τα πρώτα «θύματα» των μέτρων λιτότητας και αν και έχουν τα ίδια προσόντα, δεν προάγονται όσο οι άνδρες. Στη χώρα μας δε, οι δημοσιογράφοι φαίνεται να είναι οι πλέον κακοπληρωμένοι εργαζόμενοι, αφού, σύμφωνα με έρευνα του totallmoney.com, λαμβάνουν, κατά μέσο όρο, μόλις 6.976 ευρώ.
Ενδεικτική του μισθολογικού χάσματος είναι η περίπτωση της ανταποκρίτριας του BBC Carrie Gracie, που απασχόλησε έντονα τη δημοσιότητα στις αρχές του τρέχοντος έτους. Όταν η βρετανική κυβέρνηση απαίτησε από τον δημοσιογραφικό οργανισμό να αποκαλύψει τη μισθοδοσία του, η κ. Gracie ανακάλυψε ότι οι άνδρες συνάδελφοί της σε αντίστοιχες θέσεις ελάμβαναν μισθό κατά 50% υψηλότερο από τον δικό της(!).
Πλήθος ερευνών που ακολούθησαν για τα βρετανικά ΜΜΕ κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι ο κλάδος μαστίζεται από σοβαρές ανισότητες που αφορούν το φύλο, τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την εθνικότητα. Ο “Guardian” αποκάλυψε φέτος ότι το μισθολογικό χάσμα μεταξύ των δύο φύλων που εργάζονται για λογαριασμό του είναι «μόλις» 11,3%, ενώ στον “Telegraph” εκτοξεύεται στο 35%.
Συμπερασματικά, τα ΜΜΕ αποτελούν ζοφερό πεδίο ανισοτήτων, κατασκευής ειδώλων και ομογενοποίησης κοινωνικών ομάδων. Τα ΜΜΕ φιμώνουν τη διαφορετικότητα και όποτε την προβάλλουν, αναδεικνύουν πτυχές της που να αναπαράγουν στερεοτυπικές αντιλήψεις περί φύλου. Στη λογική των ΜΜΕ, ο ίδιος ο άνθρωπος είναι προϊόν, που οφείλει να πωληθεί κατά τρόπο βολικό και συμφέροντα. Είναι αυτά τα στερεότυπα που έρχονται να «δικαιώσουν» τον κοινωνικό κανιβαλισμό, αναπαράγοντας τις πατριαρχικές αντιλήψεις αναφορικά με τους ρόλους των φύλων.
Επειδή όμως πάει πολύς καιρός που «χιλιάδες κουτιά αναμμένα κρατούν χιλιάδες ανθρώπους σβηστούς», πρέπει να κάνουμε το απαραίτητο πέρασμα από τη θεωρία στην πράξη. Κινηματικά, συνδικαλιστικά και θεσμικά.
