Πήγαμε στη Σάμο και παρακολουθήσαμε το 1ο Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ «Μεσογειακοί διάλογοι». Μια διοργάνωση που ενθαρρύνει τη συνομιλία των δημιουργών της Μεσογείου και φέρνει στη συζήτηση τους προβληματισμούς και τις αγωνίες των λαών μέσω του ντοκιμαντέρ.
Η τουριστική σεζόν αφήνει πίσω της τα νησιά κουρασμένα, με νέα αποτυπώματα, νέους στόχους και τελικά λίγο ήσυχα. Τα μέσα του Σεπτεμβρίου βρίσκουν τους κατοίκους να επιστρέφουν στους κανονικούς ρυθμούς, σε δουλειές και ενασχολήσεις «χειμερινές». Πλέον σε υπηρεσίες κατά κύριο λόγο. Πολύ μακριά από τις εικόνες του ’60, όπως τις κατέγραψε στη Σάμο ο Δημήτρης Βαλής στο ντοκιμαντέρ «Σάμος-Το νησί των Μακάρων», όπου οι άνθρωποι του νησιού απολάμβαναν την απόλυτη αυτάρκεια μέσα από την πρωτογενή παραγωγή και το αίσθημα της κοινότητας. Τώρα οι «υπηρεσίες» έχουν καταπιεί και την περιφέρεια, ενώ οι κοινότητες, κατακερματισμένες, αναζητούν συγκολλητικές ουσίες.
Ενα φεστιβάλ-διάλογος των λαών της Μεσογείου
Μια συγκολλητική ουσία των κοινοτήτων είναι και το 1ο Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ «Μεσογειακοί διάλογοι», που πραγματοποιήθηκε στο Καρλόβασι της Σάμου από την Παρασκευή 15 Σεπτεμβρίου μέχρι τη Δευτέρα 18 Σεπτεμβρίου, με διοργανωτές τον Οργανισμό Συλλογικής Διαχείρισης των Δικαιωμάτων των Παραγωγών Κινηματογράφου «Ερμείας», τον Δήμο Δυτικής Σάμου και τη Σχολή Θετικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Αυτό που ζήσαμε όσοι βρεθήκαμε εκεί ήταν κάτι περισσότερο από την εμπειρία ενός φεστιβάλ με ενδιαφέρουσες επιλογές ταινιών. Συμμετείχαμε σε έναν ζωντανό διάλογο μεταξύ καλλιτεχνών, ακαδημαϊκών και κατοίκων του νησιού, που κεντρικά του θέματα ήταν η ταυτότητα, τα βιώματα, αλλά και οι προκλήσεις του 21ου αιώνα που μοιράζονται οι χώρες της Μεσογείου μέσα σε ένα νεοφιλελεύθερο πολιτικό πλαίσιο.
Το όραμα του Λάκη Παπαστάθη
Το φεστιβάλ δεν έχει διαγωνιστικό χαρακτήρα προκειμένου να διευκολυνθεί ο διάλογος, παρουσιάζοντας, πέραν των νέων παραγωγών, και αρχειακές ταινίες των οποίων οι προβληματισμοί αλλά και η αισθητική των δημιουργών τους συναντούν το σήμερα. Αυτό άλλωστε ήταν και το αρχικό όραμα του Βασίλη Βαφέα και του αείμνηστου Λάκη Παπαστάθη όταν το 1997 διοργάνωσαν στο Πυθαγόρειο της Σάμου το Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ.
Στη μνήμη του Λ. Παπαστάθη ήταν αφιερωμένοι οι «Μεσογειακοί διάλογοι». Την πρώτη μέρα, μάλιστα, παρακολουθήσαμε το ντοκιμαντέρ του «Ο Δράκος του Νίκου Κούνδουρου», που ο ίδιος είχε επιλέξει για το φεστιβάλ. Μια ταινία όπου Παπαστάθης και Κούνδουρος βλέπουν μαζί τον «Δράκο» και συζητούν για την έμπνευση του Καμπανέλλη, για τον Ηλιόπουλο που δεν πίστευε στην ταινία, για τις μεγαλειώδεις υποκριτικές στιγμές του παρ’ όλα αυτά, αλλά και για τον «Ιλισσό» του Χατζιδάκι, που ο Κούνδουρος θεωρούσε «κουταμάρα», ωστόσο παραδέχεται ότι ελάφρυνε αριστουργηματικά την ατμόσφαιρα.
Τραύματα, μνήμες, κοινά προβλήματα
Στο φεστιβάλ είδαμε σαράντα ταινίες από την Αίγυπτο, την Ελλάδα, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Κύπρο και την Τουρκία. Το πρόγραμμα περιλάμβανε ειδικά αφιερώματα στο Κυπριακό και στο τουρκικό ντοκιμαντέρ.
Ξεχωρίσαμε το «Ecumenopolıs» του Imre Azem, το οποίο μας αφηγείται την ιστορία των πόλεων που έχουν καταδικαστεί στην καταστροφή μέσα από πολιτικές ανάπτυξης που παραβιάζουν τους κανόνες προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, στοχοποιώντας παράλληλα φτωχές γειτονιές. Παρακολουθούμε τους εξαθλιωμένους κατοίκους μιας συνοικίας της Κωνσταντινούπολης να μένουν άστεγοι, αφού το κράτος αποφάσισε να τους γκρεμίσει τα σπίτια προκειμένου στη συνέχεια να έρθει μια ιδιωτική εταιρεία να τους χτίσει καινούργια και να τους τα πουλήσει με δάνειο στο οποίο δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν. Ένα ντοκιμαντέρ για τη στεγαστική αλλά και την κλιματική κρίση, για την ταξικότητα στη στέγαση και για το δικαίωμα σ’ αυτή. Ο Imre Azem αυτή την περίοδο γυρίζει ντοκιμαντέρ στην περιοχή της Νότιας Τουρκίας που επλήγη από τον σεισμό και καταγράφει την καθημερινότητα των κατοίκων, οι οποίοι στην πλειονότητά τους παραμένουν ανέστιοι.
Το ντοκιμαντέρ «Πράσινη Γραμμή-Τα δάκρυα της Αντιγόνης», σε σκηνοθεσία Διομήδη Νικήτα, καταγράφει τα συναισθήματα που δημιουργεί αυτή η γραμμή στην Κύπρο. Ένα βίαιο σύμβολο, που εμπόδισε για τρεις δεκαετίες τους Ελληνοκύπριους να επισκεφθούν τα σπίτια τους. Ο Νικήτας κάνει αυτό το ταξίδι μαζί με τους γονείς του τριάντα χρόνια μετά τον ξεριζωμό τους, σκιαγραφώντας μέσα από έντονα συναισθήματα το συλλογικό τραύμα.
Από τη Γαλλία με ευαισθησία
Ο θερινός κινηματογράφος στο Καρλόβασι γέμισε και ξαναζωντάνεψε με το φεστιβάλ. Δεν έβρισκες θέση να καθίσεις στην προβολή του ντοκιμαντέρ «Musicalement autre» του Νικολά Μισακίς. Ο Ζαν Πιερ Ντισέρ είναι αυτιστικός, σχιζοφρενής και ασύλληπτο ταλέντο στο πιάνο. Ο Γιώργος Νικολαΐδης είναι σπουδαίος φλαουτίστας. Στο «Μουσικά διαφορετικός» βλέπουμε την προσπάθεια του Νικολαΐδη να βγάλει τον Ζαν Πιερ από τα ψυχιατρεία, στα οποία βρίσκεται εγκλωβισμένος επί είκοσι επτά χρόνια, και να του ανοίξει μια πόρτα στη ζωή μέσω της μουσικής. Μια ταινία για τη δύναμη της τέχνης και ένα μήνυμα για μια κοινωνία συμπερίληψης, όπου η ψυχική νόσος δεν αντιμετωπίζεται ως ταμπού.
Η συνέπεια του Βαφέα
Μία από τις τελευταίες προβολές που παρακολούθησα στο θερινό ήταν το «Κοσμικό ανατομείο» του Βασίλη Βαφέα. Ένα σουρεαλιστικό έργο του 1993, όπου ο πρωτοποριακός εικαστικός και περφόρμερ Γρηγόρης Σεμιτέκολο παρουσιάζει ένα ακραίο εικαστικό δρώμενο στους ανθρώπους του νησιού. Ψαράδες, κτηνοτρόφοι, άνθρωποι του μόχθου βρέθηκαν ένα βράδυ του 1993 στο θερινό του Καρλοβάσου τρώγοντας πασατέμπο και βλέποντας τον Σεμιτέκολο να «σφάζει» τις κούκλες του. «Το ’πιασα» είπε ένας παππούς στο τέλος. Η τέχνη είχε συνομιλήσει με τον λαό επιτελώντας το ουσιαστικό έργο της.
Ο Βαφέας σε μια δύσκολη, όπως μας είπε, στιγμή για τον ίδιο, συνάντησε τον Σεμιτέκολο, που ασφυκτιούσε στο περιβάλλον των γκαλερί, και του πρότεινε να πάνε να παρουσιάσουν το δρώμενο στη Σάμο. Να συνομιλήσουν με την κοινωνία, η τέχνη να «ανοίξει». Το κατάφερε τότε, το κατάφερε και φέτος με το πρώτο Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ-«Μεσογειακοί διάλογοι», παρουσιάζοντας στο κοινό κρυφά διαμάντια, όπως η «Αναμονή» του Σφήκα μεταξύ άλλων, και ανοίγοντας μια βεντάλια θεμάτων προς συζήτηση.
