«Ὅμως τό ζήτημα δέν εἶναι τί ἐπιδιώκουν οἱ Ἀλβανοί. Τό ζήτημα εἶναι τί κάνουμε ἐμεῖς. Ἀνατρέχοντας στήν ἱστοσελίδα τῆς ἑλληνικῆς πρεσβείας στά Τίρανα, διαβάζουμε ὅτι ἀπό τίς 23 ἕως τίς 29 Μαΐου ἐπραγματοποιήθη “Ἑβδομάδα Ἑλληνικοῦ Πολιτισμοῦ” στά Τίρανα. Σέ ὑπαίθρια μάλιστα παρουσίαση ἐπεδείχθησαν πιάτα ἑλληνικῆς γαστρονομίας. Δηλαδή ὁ Φρέντη Μπελέρης, ὁ ὁμογενής μας, ὁ δήμαρχος Χειμάρρας, ἦταν ἤδη 11 ἡμέρες στήν φυλακή καί ἡ ἑλληνική πρεσβεία, ἀντί νά πολιορκεῖ μέ καθημερινά διαβήματα (τουλάχιστον) τό ἀλβανικό ὑπουργεῖο Ἐξωτερικῶν, ὀργάνωνε “Ἑβδομάδα Ἑλληνικοῦ Πολιτισμοῦ”. Μά ἔχουμε τόσο πολύ ἀλλοτριωθεῖ…». Εξανίσταται η υπερσυντηρητική εφημερίδα Εστία (3.6.23), σε άπταιστο… πολυτονικό, που εν μέσω κρίσης στις σχέσεις Ελλάδας-Αλβανίας, λόγω της προφυλάκισης του νεοεκλεγέντος δημάρχου Χειμάρρας, το ελληνικό κράτος «τόλμησε» να διοργανώσει την (ήδη προγραμματισμένη) Εβδομάδα Ελληνικού Πολιτισμού. Κι αν δεν περιμέναμε διαφορετική στάση από την Εστία, είναι γεγονός ότι τα περισσότερα ΜΜΕ αποσιώπησαν την εν λόγω διοργάνωση, εναρμονισμένα με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα «έντασης».
«Είμαστε σε μια ομάδα στο facebook εκατοντάδες άνθρωποι δεύτερης γενιάς από την Αλβανία, όλοι εξαγριωμένοι που κανείς δεν το προβάλλει, ούτε καν τα προοδευτικά ΜΜΕ» είναι το ειλικρινές παράπονο φίλου στα social media. Η εχθροπάθεια -«έξις δευτέρα φύσις» για τα δελτία των 8- πουλάει περισσότερο στα λεγόμενα εθνικά θέματα. Η ΑΥΓΗ της Κυριακής απευθύνθηκε στον Ένκε Φεζολλάρι, που έζησε από μέσα την Εβδομάδα Ελληνικού Πολιτισμού: «Αυτό που εγώ εισέπραξα στην Αλβανία αυτές τις ημέρες ήταν ότι το κλίμα που βλέπεις στα ΜΜΕ δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Ο κόσμος αγκάλιασε όλες τις πρωτοβουλίες, τις παραστάσεις, τις συναυλίες, όπου χιλιάδες θεατές κρέμονταν σαν τα τσαμπιά. Οι άνθρωποι ήρθαν πιο κοντά, παραγωγοί μελιού από την Ελλάδα βρέθηκαν στα Τίρανα, άκουγες παντού ελληνικές μουσικές, χωρίς καμία αντιπαλότητα».
Πέρα από το πώς επηρεάζονται οι διπλωματικές σχέσεις από την υπόθεση Μπελέρη, «ο κόσμος αγκάλιασε τις εκδηλώσεις και αυτή η πολύχρωμη παλέτα στην κουλτούρα, στη γεύση, στις συνήθειες είναι η μόνη διέξοδος στην -όποια- ένταση». Ο ενθουσιασμός των Αλβανών δεν ξενίζει τον Ένκε Φεζολλάρι: «Οι άνθρωποι αγαπάνε την Ελλάδα, καθώς ο 1 στους 5 έχει έναν μετανάστη στο σπίτι του, τα ελληνικά hits ακούγονται παντού στη διαπασών, η ελληνική γλώσσα ακούγεται όπου βρεθείς. Αν μπεις σε ένα οποιοδήποτε μαγαζί με live μουσική, μόλις ακούσουν ότι ήρθες από την Ελλάδα, αυτόματα σχεδόν θα σου τραγουδήσουν το “Σ’ αγαπώ γιατί είσαι ωραία”!». Φαντάσου έναν Αλβανό να έμπαινε στην Αθήνα και αμέσως να του έπαιζαν ένα αλβανικό τραγούδι!».
Ο Ευριπίδης στη Σκόδρα
Μετανάστης και ο ίδιος, έκανε το 1993 τη συνηθισμένη διαδρομή των Αλβανών προς την Ελλάδα και ακολούθως έναν κοπιώδη αγώνα ένταξης. Αλλά κάθε φορά που επιστρέφει στην πατρίδα του, αφουγκράζεται «μια μεγάλη αγάπη για την Ελλάδα, μια μεγάλη δίψα για τον ελληνικό πολιτισμό». Σκηνοθέτησε φέτος για πρώτη φορά στα αλβανικά την «Εκάβη» -«ένα σοκαριστικά επίκαιρο έργο»-, γειωμένη στα βιώματα των ανθρώπων του αλβανικού Βορρά.
«Ο λόγος του Ευριπίδη πήρε σάρκα και οστά μέσα από τη δική τους (μου) κουλτούρα. Προηγήθηκε μεγάλη λαογραφική έρευνα -χωρίς όμως να καταλήξουμε φολκλόρ-, αξιοποιήσαμε τις τελετουργίες και τους κώδικες του αλβανικού Βορρά, έθιμα και κοστούμια. Έτσι συναντήθηκαν η Ιστορία με τα ερωτήματα του σήμερα για την απονομή δικαιοσύνης. Στο τέλος της παράστασης μεταφερόμαστε στο καθεστώς του Χότζα, καθώς η πόλη της Σκόδρας, όπου παρουσιάσαμε την “Εκάβη”, αποτέλεσε προπύργιο της αντίστασης κατά του καθεστώτος και βάφτηκε στο αίμα από τις μαζικές εκτελέσεις χιλιάδων ανθρώπων. Μιλάμε επίσης για τη μετανάστευση, καθώς η Αλβανία είναι μια χώρα που συνεχίζει να γεννάει μετανάστες».
Τι έχει άραγε να πει το αρχαίο δράμα στη σημερινή Αλβανία, όπου δίπλα στη μεγάλη φτώχεια βλέπεις άναρχη ανάπτυξη; «Ένα τέτοιο έργο είναι τόσο δυνατό, που δεν χρειάζεται να το επικαιροποιήσουμε εμείς. Ο Ευριπίδης το γράφει στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, σε έναν κόσμο όπου υπάρχει ασυδοσία, η σφαγή στους Μυτιληνιούς. Αυτό που μου άρεσε ξαναδιαβάζοντάς το, γιατί το είχα σκηνοθετήσει το 2013 σε τελείως άλλο concept, είναι ότι η εν λόγω τραγωδία συνδέεται με έναν τελείως ανήθικο κόσμο, όπου χάνεται η ιδέα της δικαιοσύνης. Τα τελευταία χρόνια και σε εμάς η απονομή δικαιοσύνης είναι υπό αίρεση. Οι Αχαιοί αποφασίζουν τη μοίρα των Τρώων. Οι Τρώες, καταπατημένοι, βλέπουν, όπως λέει και το ποίημα του Καβάφη, ότι “πάντα κάποιος Αχιλλέας θα βγαίνει μπροστά και με φωνές θα μας τρομάζει και πικρά θα κλαίνε για μας ο Πρίαμος και η Εκάβη”».
«Υπάρχουν οι μέρες που ορθώνουμε ανάστημα στον εχθρό - ας πούμε η κάθοδος της παράταξης Μαζί στις δημοτικές εκλογές στα Τίρανα ή το κίνημα των καλλιτεχνών στην Ελλάδα ενάντια στο Προεδρικό Διάταγμα. Αλλά υπάρχουν και μέρες που χάνεται το θάρρος να πας παρακάτω. Το λέω ποιητικά, γιατί δεν βρίσκω άλλο καταφύγιο πέραν της Τέχνης» μας λέει ο Έ. Φεζολλάρι. Άλλωστε, το πιο συναρπαστικό που μπορεί να κάνει η Τέχνη δεν είναι να γεμίσει ένα θέατρο (εν προκειμένω η «Εκάβη» το κατάφερε στο ιστορικό Migjeni), αλλά να συγκινήσει και να παρακινήσει τον θεατή. Και καταλήγει ο σκηνοθέτης: «Βλέποντας την τόλμη των νέων καλλιτεχνών στην Ελλάδα, πιστεύω βαθιά ότι η νέα γενιά θα αλλάξει τα πράγματα με όπλο τον δρόμο και τη συσπείρωση. Μπορεί να ακούγεται κλισέ, αλλά το μόνο που έχουμε είναι ο ένας τον άλλον».
