Του Πάνου Σκουρολιάκου*
«Η χώρα των όμορφων αλόγων». Αυτό είναι το όνομα που έδωσαν οι Πέρσες στην Καππαδοκία. «Κατπατούκα» την έλεγαν. Πριν από τους Πέρσες, όμως, τη μνημονεύει ο Ηρόδοτος, μιας και οι πρώτοι κάτοικοι που εγκαταστάθηκαν εκεί περί το 1.600 π.Χ. ήταν οι Χεταίοι με πρωτεύουσα τη Χατούσα. Πολλοί λαοί και πλήθος πολέμων στη συνέχεια έφεραν σε αντιπαράθεση Σκύθες, Μήδους, Πέρσες, τους Μακεδόνες του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τους επίγονους της Ελληνιστικής εποχής και τους Ρωμαίους, έως τον 1ο μ.Χ. αιώνα. Αυτή την εποχή, το ελληνικό στοιχείο είναι ακμαίο (ακόμα και εβραϊκές κοινότητες μιλούν και γράφουν ελληνικά), ο χριστιανισμός εξαπλώνεται και η πόλη της Καισαρείας αναδεικνύεται σε κορυφαίο κέντρο παιδείας και φιλολογίας.
Με την επικράτηση των Σελτζούκων Τούρκων περί τον 11ο αι., οι χριστιανικοί πληθυσμοί μετακινούνται προς την Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη, την Αλεξάνδρεια και την Αμισό. Οι Ρωμιοί που έμειναν ήταν λίγοι σε σχέση με τους τουρκικούς πληθυσμούς. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την τεράστια απόσταση από τα κέντρα του Ελληνισμού μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, συνετέλεσε ώστε να κρατήσουν οι Ρωμιοί Καππαδόκες τη θρησκεία τους, να χάσουν, όμως, τη γλώσσα τους. Μιλούσαν, πια, είτε αποκλειστικά τουρκικά, είτε χρησιμοποιούσαν ένα καππαδοκικό ιδίωμα με ελληνικές λέξεις, ενσωματωμένες στον κορμό της τουρκικής γλώσσας που χρησιμοποιούσαν. Έτσι, ενώ στη Σμύρνη ή την Πόλη, έως και τις αρχές του 20ού αι., υπήρχαν Ρωμιοί που δεν έμαθαν ποτέ και δεν χρειάσθηκε ποτέ να χρησιμοποιήσουν τα τουρκικά, μιας και οι σχέσεις τους και οι ανάγκες τους εκαλύπτοντο στο πλαίσιο της ρωμαίικης κοινότητας, στην Καππαδοκία συνέβη το ακριβώς αντίθετο. Το μικρό πλήθος των Ρωμιών, μέσα σε μια θάλασσα τουρκικού πληθυσμού, τους ανάγκασε να ξεχάσουν τη μητρική γλώσσα και να υιοθετήσουν εκείνη του κατακτητή.
Οι Καππαδόκες που άφησαν τις πατρογονικές εστίες το 1922 ερχόμενοι στην Ελλάδα δημιούργησαν νέες εστίες, στις οποίες έδωσαν τα ονόματα των πόλεων και των χωριών της παλιάς και αλησμόνητης πατρίδας.
Τα τελευταία χρόνια, ο οικουμενικός πατριάρχης Βαρθολομαίος ταξιδεύει στην Καππαδοκία και λειτουργεί ερειπωμένους ναούς ύστερα από ενενήντα χρόνια, οι οποίοι είχαν γίνει αποθήκες, γυμναστήρια, φυλακές, στάβλοι. Νά, όμως, που η τεράστια τουριστική έκρηξη της Καππαδοκίας άλλαξε την κατάσταση. Κάθε χρόνο, έξι εκατομμύρια τουρίστες την επισκέπτονται για να θαυμάσουν τους υπέροχους γεωλογικούς σχηματισμούς, όπου υπάρχουν εκκλησίες, σπίτια και ασκηταριά λαξευμένα στον μαλακό ψαμμόλιθο που άφησαν πίσω τους ηφαιστειακές δραστηριότητες αιώνων. Σε αυτή την κατεύθυνση, το υπουργείο Πολιτισμού της Τουρκίας αναστηλώνει ναούς ώστε να καλύψει τις ανάγκες της τουριστικής αγοράς.
Σε ένα τέτοιο προσκυνηματικό ταξίδι βρέθηκα στην Καππαδοκία, εκπροσωπώντας τη Βουλή των Ελλήνων. Ονόματα πόλεων και χωριών γνωστά. Μείναμε στο Προκόπι. Οι παλιοί του κάτοικοι έχτισαν ένα άλλο Προκόπι, στην Εύβοια. Περάσαμε το Nev Sehir. Είναι η Νεάπολη, που ακμάζει πια ως δήμος στη Θεσσαλονίκη. Η Σινασός, η Νίγδη, η Αξός, και βέβαια η Καισάρεια.
Στον Ιερό Ναό Μεταμορφώσεως Σωτήρος Γούρδωνος (Hamamli) Νίγδης, τελέσθηκε Εσπερινός. Περί τους διακόσιους Καππαδόκες ταξιδιώτες από την Ελλάδα περίμεναν για τον σκοπό αυτόν τον πατριάρχη. Μαζί τους και ο Καϊμακάμης (έπαρχος) του χωριού. Αλλά και κάτοικοι με τα παιδιά τους που κοίταζαν απορημένοι. Μπήκαν μαζί στην εκκλησία και παρακολούθησαν τη λειτουργία. Τέσσερις μαυρισμένοι τοίχοι, με στοιχεία αρχιτεκτονικής που υποδήλωναν έναν λαμπρό πάλαι ποτέ ναό. Για πατριαρχικός θρόνος χρησιμοποιήθηκε μια πλαστική, άσπρη καρέκλα. Ο πατριάρχης την προσέφερε, όμως, για να καθίσει μια μουσουλμάνα, κάτοικος του χωριού, με το βρέφος που κρατούσε στην αγκαλιά της, η οποία παρακολουθούσε απορημένη τη λειτουργία.
Επιστρέφοντας, μετά τον Εσπερινό, στο Προκόπι μαζί με δύο φίλους, περάσαμε από το χωριό Μιστί, όπου αναστηλώνεται ο δισυπόστατος ναός των Αγίων Βασιλείου και Βλασίου. Ήταν αργά το βράδυ. Από το σπιτάκι του εργοταξίου, ακούγοντάς μας ήρθε προς το μέρος μας ένας εργάτης. Μας είπε πως τον έλεγαν Μαχμούτ και ότι κατάγεται από τον Πόντο. Συνεννοηθήκαμε μαζί του με δύο - τρεις φράσεις που γνωρίζαμε στα ποντιακά. Του εξηγήσαμε τι ήταν αυτό το κτίσμα. Πού ήταν οι εικόνες και τα στασίδια... Εδώ δυσκολευτήκαμε. Ο φίλος μας, όμως, ανέσυρε τη λέξη από τη μνήμη των προγόνων του. «Α, σκαμνία», μας είπε, σε άπταιστα ποντιακά. «Ρούμτζα» αποκαλούν την ποντιακή διάλεκτο οι μουσουλμάνοι Πόντιοι.
Το επόμενο πρωί παρακολουθήσαμε τη λειτουργία στον Ναό της Θεοτόκου, στο χωριό Ανακού (Kaymakli). Παρόντες ακόμη περισσότεροι Καππαδόκες, ο Έλληνας πρέσβης στην Άγκυρα και ο πρόξενος στην Κωνσταντινούπολη. Στο δημοτικό κατάστημα προσφέρθηκε γλυκό και κρύο νερό.
Την ώρα της επιστροφής, αφήνοντας τις απέραντες εκτάσεις της Καππαδοκίας με τις πλούσιες καλλιέργειες, το μοναδικό ανάγλυφο του εδάφους της και τη σπουδαία ιστορία της, αναλογιζόμουν τις ατέλειωτες στρατιές λαών, ενόπλων, φιλοσόφων, διανοουμένων, ιερέων διαφορετικών θρησκειών και πλήθους άλλων που ανακατεύτηκαν με τα χώματά της, τη διεκδίκησαν, την κατέκτησαν ή την εγκατέλειψαν για άλλους τόπους. Όλοι την αγαπούν. Το είδα στο βλέμμα και τη συγκίνηση των απογόνων όλων εκείνων των διωγμένων, κατά το 1922, που ήρθαν στο χωριό του πατέρα και του παππού. Έρχονται συχνά και αναζητούν, από μαρτυρίες και πρόχειρα σχεδιάσματα, το πατρογονικό σπίτι. Η Καππαδοκία είναι εκεί για όλους. Και τα βράδια, κοιτάζοντας τα περίτεχνα γλυπτά της γης της, είναι σαν να παρελαύνουν οι Χετταίοι αρχαίοι κάτοικοί της μαζί με τους Πέρσες, τον Μεγαλέξανδρο, τους Ρωμαίους και τους Σελτζούκους, ταπεινούς βοσκούς και ζάπλουτους εμπόρους.
Όταν οι εθνικισμοί υποχωρούν (έστω και για λόγους... τουριστικής ανάπτυξης), βρίσκει τρόπο να ανάβει ένα καντήλι, έστω, ανθρώπινης συνεννόησης και ειρηνικής συνύπαρξης.
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής της Περιφέρειας Αττικής
