Εάν κάποιος σε παλιότερες εποχές ήθελε να συνδέσει τις έννοιες υγεία, κλίμα, χρήμα και φύση, θα έδινε διάφορες εκδοχές. Σήμερα μπορεί κάλλιστα να τις συνδέσει με τη λέξη «κρίση». Δυστυχώς, πρωτόγνωρη και επικίνδυνη διαπίστωση. Πολλοί άνθρωποι -τώρα πια παγκόσμια- κατανοούν αυτές τις σχέσεις, αλλά είναι λίγοι αυτοί που δραστηριοποιούνται για να αποτραπεί η κρίση που δημιουργείται από αυτές.
Μια φευγαλέα ματιά δεν θα συνέδεε άρρηκτα την ανθρώπινη υγεία με τη δραματική καταστροφή των οικοσυστημάτων και την αλλαγή του κλίματος, αλλά μια πιο προσεκτική θα τα έδενε όλα σε μια γροθιά. Από το 1950 ο πληθυσμός της Γης τριπλασιάστηκε, ενώ η οικονομική παραγωγή δωδεκαπλασιάστηκε κατασπαταλώντας τους φυσικούς πόρους όπως τη γη, το νερό, την ξυλεία, τα ορυκτά και τους ενεργειακούς πόρους. Ήδη καταναλώνουμε το τριπλάσιο από αυτό που μπορεί να παρέχει ο πλανήτης μας, ενώ η ζήτηση για υλικούς πόρους αναμένεται να διπλασιαστεί μέχρι το 2060 και η ετήσια παραγωγή αποβλήτων να αυξηθεί κατά 70% μέχρι το 2050. Η συνεχιζόμενη καύση ορυκτών καυσίμων, οι αλλαγές χρήσης της γης και η αποδάσωση απελευθερώνουν αέρια του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα προκαλώντας έντονη κλιματική αλλαγή. Το 75% του χερσαίου περιβάλλοντος και το 40% του θαλάσσιου έχουν υποστεί σοβαρές αλλαγές.
Συνέπεια των ανωτέρω είναι ο καταλυτικός επηρεασμός της ανθρώπινης υγείας. Οι έντονες ξηρασίες, οι ερημοποιήσεις, οι αποδασώσεις και τα ακραία φυσικά φαινόμενα μειώνουν την παραγωγή και την ποιότητα των τροφίμων, αυξάνουν την πείνα, τις ασθένειες και τους θανάτους, αυξάνουν την εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών, όπως η ελονοσία, η χολέρα και η Covid-19, ενώ επιβαρύνονται τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης παγκόσμια. Μια ιδιαίτερη και πρωτόγνωρη κατάσταση που αντιμετωπίζει πλέον ο άνθρωπος είναι το λεγόμενο κλιματικό άγχος που εκδηλώνεται μέσω αρνητικών συναισθημάτων, όπως ο φόβος, η θλίψη, η ανησυχία, η απόγνωση, οι τύψεις και ο θυμός, τα οποία δημιουργούνται λόγω της κλιματικής αλλαγής. Έρευνα σε παγκόσμιο επίπεδο από το Πανεπιστήμιο του Μπαθ δίνει σπουδαία στοιχεία, με τα πιο εντυπωσιακά να επικεντρώνονται στην παγκοσμιότητα του φαινομένου και στον δραματικό επηρεασμό κυρίως των νέων ανθρώπων: 8 στους 10 νέους αγωνιούν για την κλιματική αλλαγή, 2 στους 3 πιστεύουν ότι το μέλλον "είναι τρομακτικό", 4 στους 10 διστάζουν να αποκτήσουν παιδί, ενώ οι 5 στους 10 θεωρούν ότι η ανθρωπότητα είναι καταδικασμένη. Μια πρόσφατη έκθεση στο παγκόσμιας εγκυρότητας ιατρικό περιοδικό The Lancet αναλύει το γιατί χτυπάει καμπανάκι για την υγεία των ανθρώπων λόγω των τρεχουσών κλιματικών τάσεων επιβεβαιώνοντας ουσιαστικά τα ανωτέρω.
Ο άνθρωπος έτρεξε πολύ για να αποκτήσει υλικά αγαθά. Η εξέλιξη αυτή, που ξεκίνησε από τη Βιομηχανική Επανάσταση και που τις τελευταίες δεκαετίες εξελίχθηκε στη λεγόμενη Μεγάλη Επιτάχυνση, έβγαλε μεν από τη φτώχεια εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους -δίνοντας όμως απίστευτο πλούτο σε λίγους-, υποθήκευσε δε το μέλλον της ανθρωπότητας. Σήμερα η επιτάχυνση πρέπει να γίνει επιβράδυνση ακολουθώντας τις κατευθύνσεις της επιστημονικής σκέψης και του φιλολαϊκού προσανατολισμού. Αυτές οι κατευθύνσεις εστιάζουν στην προστασία των φυσικών οικοσυστημάτων και την αντιμετώπιση των κοινωνικών ανισοτήτων. Οι συγκεκριμένοι στόχοι προϋποθέτουν ριζικές αλλαγές στα υπάρχοντα συστήματα παραγωγής και κατανάλωσης των αγαθών. Πώς θα μειώσουμε, για παράδειγμα, την αγορά ρούχων που πλεονάζουν εάν δεν περιορίσουμε την εξάρτηση από τη μόδα και, εάν το πετύχουμε αυτό, πού θα στραφεί η οικονομική δραστηριότητα της παραγωγής τους; Με δυο λόγια, για να γίνουν τέτοιου είδους και μεγέθους αλλαγές σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, απαιτείται διεθνής συνειδητοποίηση και κινητοποίηση. Εδώ ο ρόλος των κινημάτων είναι πολύ σπουδαίος, γιατί φέρνει στο προσκήνιο το πρόβλημα και κινητοποιεί το ορμητικό κομμάτι της κοινωνίας, τους νέους.
Κινήματα με παγκόσμια εμβέλεια, όπως το Avaaz, που αριθμεί περισσότερα από 1 εκατομμύριο μέλη, είναι ευλογία. Δεν αρκούν όμως. Επειδή τις αποφάσεις τις παίρνουν οι κυβερνήσεις, το καθοριστικό στοιχείο είναι η ψήφος του κόσμου για κυβερνήσεις με βαθιά συνείδηση, έντιμες και έτοιμες να συγκρουστούν με τεράστια συμφέροντα. Οι κυβερνήσεις που στηρίζονται στο οικονομικό μοντέλο του νεοφιλελευθερισμού όχι μόνο δεν μπορούν, αλλά είναι και αυτές που κατά βάση διόγκωσαν το πρόβλημα, με ακραίο παράδειγμα την κυβέρνηση Μπολσονάρου στη Βραζιλία με τη συνεχιζόμενη καταστροφή του Αμαζονίου. Οι κυβερνήσεις που πρωτοστατούν στη Δύση για το περιβάλλον -και συνεπώς για την ανθρώπινη υγεία- είναι αυτές που έχουν αριστερό και οικολογικό προσανατολισμό. Ακόμα κι αυτό όμως αρκεί; Ο καθένας από εμάς οφείλει να κάνει πράγματα στο περιβάλλον του που να έχουν οικολογική γνώση και συνείδηση.
Με δυο λόγια, εάν θέλουμε να αντιστρέψουμε αυτή τη διαφαινόμενη καταστροφή της ανθρωπότητας, χρειάζονται τρεις κατευθύνσεις: ατομική ευθύνη, συμμετοχή στα εθνικά και διεθνή κινήματα, στήριξη των κυβερνήσεων που επιθυμούν αυτές τις αλλαγές. Και γρήγορα.
* Ο Δημήτρης Σωφρονάς είναι μέλος του Δ.Σ του Ιατρικού Συλλόγου Μεσσηνίας και εκλέκτορας στον Πανελλήνιο Ιατρικό Σύλλογο
