Τον Φεβρουάριο 2015 με τους συνεργάτες στο υπουργείο Δικαιοσύνης βρεθήκαμε ενώπιον ενός ανθρωπιστικά δυσβάστακτου και εθνικά ταπεινωτικού φαινομένου: οι συνθήκες συνωστισμού στις φυλακές ήταν αφόρητες και βασανιστικές, οι καταδίκες της χώρας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο συνεχείς, ενώ είχε εκδοθεί εξαιτίας τους Δημόσια Πιστοποίηση του Συμβουλίου της Ευρώπης (Public Statement, σπάνια παρέμβαση) που διαβαζόταν από όλη τη Γη. Η λύση να χτιστούν νέες φυλακές αποκλειόταν, καθώς ήταν χρονοβόρα και πολυδάπανη. Ούτε καν μικρές κατασκευές αρκούσαν ή ήταν δυνατές με μηδενικό προϋπολογισμό επενδύσεων του υπουργείου.
Η λύση ήταν μονόδρομος. Αποσυμφόρηση, δοκιμασμένος θεσμός: από το 2008 κάθε χρόνο είχαμε και από έναν αποσυμφορητικό νόμο, με συντμήσεις των ήδη ισχυόντων χρονικών ορίων για απόλυση των κρατουμένων. Ήταν και ασφαλής η διέξοδος, αφού οι αυξήσεις διάρκειας των πρόσκαιρων ποινών δεν συνδέονται με αύξηση της υποτροπής. Ευνόητο, άλλωστε: αυτός που έτσι κι αλλιώς θα απολυθεί (όχι ισοβίτης) όσο περισσότερο μένει έγκλειστος τόσο αποσυνδέεται από δομές ένταξης, όπως η οικογένεια, η αγορά και η γειτονιά, ενώ από την άλλη εξοικειώνεται με τις συμμορίες.
Η συνέχεια ήταν όπως είχαμε προβλέψει και αισθανθήκαμε γι’ αυτό περήφανοι: οι ελληνικές φυλακές κάπως αποσυμφορήθηκαν. Οι καταδίκες της χώρας από το Διεθνές Δικαστήριο μειώθηκαν, η δημόσια δήλωση δεν επαναλήφθηκε, η βαριά εγκληματικότητα στην αντίστοιχη περίοδο δεν αυξήθηκε.
Είχαμε ωστόσο και συνέπειες τελείως απρόβλεπτες. Για πρώτη φορά στον κόσμο, απ’ όσο ξέρουμε, άρχισαν να χρεώνονται αιτιολογικά τα εγκλήματα σε (δήθεν) νομοθετικές αστοχίες. Εφημερίδες και ιστοσελίδες κατακλύστηκαν από τερατώδη στοιχεία. Ένα διέψευδες, εκατό εμφανίζονταν. Ο Μινχάουζεν εξελίχθηκε και εκσυγχρονίστηκε. Τα ψεύδη ήταν αυταπόδεικτα, κι όμως σκόρπιζαν παντού μισαλλοδοξία, πολλαπλασιάζονταν και διαιωνίζονταν. Όποιος τολμούσε να πει «μα δεν βγήκε ο τάδε με τον ‘εξ αποδώ’» ή «μα, και με τον ‘εξ αποδώ’ να έβγαινε, δεν θα άλλαζε κάτι» έβλεπε τους συνομιλητές καλόπιστους ή κακόπιστους να τον ακούν σαστισμένοι και με στόμα ανοιχτό.
Ποια ευαίσθητη κοσμική χορδή αγγίξαμε; Εκ των υστέρων έγινε φανερό: ήταν δίφωνη συγχορδία. Από τη μία η Ακροδεξιά: αμφισβητήσαμε τον μύθο ότι η άμετρη καταστολή αποτελεί πανάκεια, ότι ο εγκληματίας (συνήθως μελαψός) γεννιέται λόγω κακής φυλής και πάστας και δεν αλλάζει ποτέ, ότι επομένως μια φορά στη φυλακή για πάντα στη φυλακή και επομένως πάσα απόλυση ίσον σκάνδαλο κ.λπ. Και από την άλλη προσφέραμε πεδίο ασκήσεων στον τεχνολογικά προηγμένο νεοφιλελευθερισμό: στο σύστημα που θέλει να κηδεμονεύεται ο πολίτης από δίκτυα και να μην ασχολείται με επαληθεύσεις και αποδείξεις, παρά να καταπίνει αμάσητα. Να ζει άνετα σε ένα κλίμα όπου οι κατασκευαστές προπαγάνδας ονομάζονται «ομάδα αλήθειας», οι παραγωγοί fake news αυτοχαρακτηρίζονται παρατηρητήριο fake news και όπου την εγκληματοφοβία την καταγγέλλουν αυτοί ακριβώς που μανιωδώς την παράγουν. Που έχει στόχο να κυριαρχεί ένα σύστημα όπου ο ένας τροφοδοτεί με χορηγίες και διαφημίσεις και ο άλλος ανταποδίδει με ψεύδη, αποσιωπώντας την ανισότητα και γενικά τα κοινωνικά αίτια και χειραγωγώντας πολιτικά με τον φόβο.
Οι μπράβοι της μαύρης ιστορίας έχουν χαρεί που ο φασισμός έχει ξεχυθεί σε δίκτυα και δρόμους. Λάθος τους. Η κοινωνία είναι γι’ αυτούς γήπεδο εκτός έδρας και θα χάσουν τον αγώνα.
* Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ και πρώην υπουργός Δικαιοσύνης
