Η τεσσαρακονταετία 1780-1820 ονομάζεται, ως γνωστόν, περίοδος της «Βιομηχανικής Επανάστασης». Η ανακάλυψη νέων ενεργειακών ατραπών, μέσω των επινοήσεων του νερόμυλου και της ατμομηχανής, θεμελιώνει το συγκεντρωτικό «κάθετο» μοντέλο παραγωγής. Δύο νέες «τάξεις» υπηκόων αναδύονται στις κοινωνίες των ευρωπαϊκών βασιλείων, οι «αστοί - καπιταλιστές» -οι κεφαλαιούχοι κάτοχοι μέσων παραγωγής και απασχόλησης- και οι εξηρτημένοι μισθολογικά από αυτούς εργαζόμενοι, χειρώνακτες εργάτες και υπάλληλοι γραφείων. Οι τάξεις αυτές έρχονται για να μείνουν και για να αλλάξουν τη δομή της κοινωνίας στα όρια του ριζοσπαστισμού.
Οι δύο τάξεις ως «κοινωνική συμμαχία» προβαίνουν σε επαναστατική δράση, εν έτει 1779 στη Νέα Αγγλία της Βορείου Αμερικής και εν έτει 1789 στη Γαλλία, στην «καρδιά» της Ευρώπης, όπου κατορθώνουν να αποτινάξουν τον μοναρχικό ζυγό και να θεμελιώσουν τον κατά τόπον κοινοβουλευτισμό διά του οποίου νομοθετούν την «πρώτη γενιά» δικαιωμάτων, τις πολιτικές ελευθερίες του ανθρώπου. Οι επαναστάσεις αυτές ιδρύουν επί της ουσίας την ιδιότητα του πολίτη και συνεπαγόμενα διαμορφώνουν την κουλτούρα της σχέσης κράτους - πολίτη. Δημιουργούνται δε στα κοινοβούλια οι δύο αντίπαλες πτέρυγες, η Δεξιά, των εκφραστών της «συντήρησης» του παλαιού παραγωγικού μοντέλου της μεγάλης γαιοκτησίας, και η Αριστερά, των εκφραστών των δικαιωμάτων και των πολιτικών ελευθεριών που επάγονται του νέου modus vivendi στο άστυ, στο οποίο πυκνώνει ο πληθυσμός λόγω της εγκατάστασης νέων δομών παραγωγής.
Μετά την αποτίναξη της μοναρχίας στις δεκατρείς αποικίες τής Νέας Αγγλίας και στη Γαλλία, εν έτει 1821 ξεσπά στις υπερπόντιες κτήσεις της Ισπανίας στην κεντρική και τη νότια Αμερική η συντονισμένη και υπό τον Σιμόν Μπολιβάρ καθοδηγούμενη επανάσταση κατά του ισπανικού στέμματος. Οι μικρομεσαίοι ιδιοκτήτες αγροτικών κλήρων, γνωστοί ως hidalgos, ενώνουν δυνάμεις με τους ακτήμονες και καταργούν την αντιβασιλεία της Νέας Ισπανίας και τη γαιοκτήμονα ολιγαρχία των Dons που την υποστηρίζει. Τα νέα κράτη τα οποία ιδρύονται παρακολουθούν την οργανωτική δομή τής «Χάρτας Μονρόε», ομοσπονδιακά κράτη με αποκεντρωμένη νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική εξουσία στα πρότυπα της θεσμικής οργάνωσης των «φιλελεύθερων» ΗΠΑ.
Η πεντηκονταετία 1820-1870 ονομάζεται περίοδος της «Πεφωτισμένης Δεσποτείας». Είναι η εποχή κατά την οποία τα ανακτοβούλια της Ευρώπης, εν είδει προδραστικής πολιτικής, προβαίνουν στην υλοποίηση ταχέων μεταρρυθμίσεων, εμφορούμενων από το αξιακό πρόκριμα του Διαφωτισμού, προς αποφυγήν νέων επαναστάσεων. Οι μοναρχίες υιοθετούν σύνταγμα, ιδρύονται δομές τοπικής διοίκησης, προάγεται η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού και θεμελιώνεται το γνωστό σε όλους μας «κράτος πρόνοιας». Ένα κράτος το οποίο θα «προνοεί» για τον πολίτη, τυπικά ακόμα υπήκοο, για να μην του δίνει αφορμές για να επαναστατεί. Η πολιτική κουλτούρα τού «πατερναλισμού» διασφαλίζει την αέναη γαλήνη στο «κοντσέρτο» της Ευρώπης και ο μονάρχης παίζει τον ρόλο του ισορροπιστή των αντικρουόμενων κοινωνικών συμφερόντων, του «καταλύτη» της ταξικής πάλης.
Η δική μας Επανάσταση
Μέσα σε αυτό το πολιτικό γίγνεσθαι ξεσπά η δική μας Επανάσταση, εν έτει 1821. Μετά την ήττα του Ναπολέοντα, εν έτει 1815, τα ανακτοβούλια της Ευρώπης σφυρηλατούν το moratorium, το οποίο διαρκεί έως το έτος 1820, διά του οποίου συμφωνείται η καταπολέμηση όποιου επαναστατικού κινήματος ήθελε προκύψει. Συμφωνείται δηλαδή επί της ουσίας η συντονισμένη πολιτική κατευνασμού τού Σουλτάνου, που διατηρεί σύνορα με την Αυστρία και φιλοδοξίες εδραίωσης θέσεως της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη Βόρεια Αφρική και στη Μέση Ανατολή καθώς επίσης και επέκτασης της τελευταίας στην Ευρασία.
Όπως κάθε πολιτική κατευνασμού όμως, και αυτό το moratorium αποδεικνύεται ημίμετρο των πλέον καταστρεπτικών προοπτικών. Η δική μας Επανάσταση εμφανίζεται ως «μεταμφιεσμένη ευλογία» για τις Μεγάλες Δυνάμεις, ως «κοινωνικά ωφελιμιστική» για το ευρωπαϊκό περιβάλλον κατά την επιχειρηματολογία του φιλελεύθερου φιλοσόφου του Δικαίου της «σχολής σκέψεως του Κοινωνικού Ωφελιμισμού» Τζέρεμι Μπένθαμ (Jeremy Bentham).
Οι διακεκριμένοι επιχειρηματικά Έλληνες της διασποράς διαχέουν το μήνυμα αναγκαιότητας στήριξης του ελληνικού σκοπού, διακεκριμένοι διανοούμενοι από την Αγγλία, τη Γαλλία και την Ιταλία μέσω των γραφίδων τους ασκούν πιέσεις στα ανακτοβούλια για δράση στη Μεσόγειο, την οποία ο Σουλτάνος προσπαθεί να μετατρέψει σε οθωμανική λίμνη. Η Μεσόγειος είναι ο δίαυλος προς τις πηγές πλούτου της Ανατολής και προς τις αποικίες της Δύσης.
Η Επανάστασή μας πλέον λαμβάνει διαστάσεις ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος. Οι τράπεζες δανείζουν τις πρώτες επαναστατικές κυβερνήσεις, τα Εκτελεστικά, για να προμηθευτούν οπλισμό και πολεμική εκπαίδευση από Ευρωπαίους ειδικούς, για να οργανώσουν την εν γένει επιμελητεία του Αγώνα, σώματα εθελοντών Φιλελλήνων ιδρύονται για να συνδράμουν τον ένοπλο αγώνα, συμμαχικοί πολεμικοί στόλοι πλαισιώνουν τους δικούς μας έως τότε εμπορικούς που έχουν αυτοοργανωθεί για εμπλοκή. Η καθοριστική Ναυμαχία του Ναυαρίνου ήταν αδιαμφισβήτητα ένα κολοσσιαίας γεωπολιτικής σημασίας ευρωπαϊκό πολεμικό εγχείρημα. Η δε εξέγερση της Μάνης για την απελευθέρωση του Μοριά εξυμνείται ως καθοριστικό για όλη την Ευρώπη ιστορικό γεγονός και από τον Αλεξίς ντε Τοκβίλ (Alexis De Toqueville).
Το 1821 λοιπόν δεν είναι τυχαία χρονολογία. Είναι το έτος των επαναστάσεων που έχουν διττό χαρακτήρα, την ανεξαρτησία για τη δημιουργία εθνικού κράτους με δυνατότητα θέσπισης δικαιωμάτων. Στη δική μας Επανάσταση συνέπραξαν οι διαφορετικές «τάξεις» της Ρωμιοσύνης, προεστοί, έμποροι, πλοιοκτήτες, ιερείς, ακτήμονες οπλαρχηγοί, εργάτες γης και γυναίκες που ανέλαβαν την αλυσίδα τροφοδοσίας τού Αγώνα στα δύσβατα όρη όπου η κλεφτουριά είχε το στρατηγικό πλεονέκτημα.
Αέναη πολιτική διεργασία
Καμιά επανάσταση όμως δεν ολοκληρώνεται όταν σιγούν τα όπλα αφότου έχει αποτιναχθεί ο ζυγός. Από εκείνο το σημείο και μετά η επανάσταση συνεχίζεται πλέον ως αέναη πολιτική διεργασία. Η κοινωνία δεν τελειώνει ποτέ, ομοίως και οι ανάγκες της, οι οποίες μοιραία δημιουργούν συγκρούσεις συμφερόντων. Ούτε στη Λατινική Αμερική παλινορθώθηκε ποτέ το ισπανικό στέμμα ούτε στην Ελλάδα το σουλτανικό. Παλινορθώθηκε όμως η ταξική πάλη, παραμονή τής λεγόμενης 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης. Οι «νέου» τύπου ολιγαρχίες των business λειτουργούν με «κλασικού» τύπου μεθοδεύσεις εμπνευσμένες από τους Dons και τους Προεστούς.
Κατά τον Σαίξπηρ, όλος ο κόσμος είναι μια σκηνή. Το σενάριο του έργου είναι περίπου το ίδιο, τα σκηνικά και τα κοστούμια έχουν «εκσυγχρονιστεί». Η δε επανάσταση συνεχίζεται!
* Ο Δημήτρης Π. Κυριακαράκος είναι δικηγόρος, κάτοχος ΜΔΕ «Ευρωπαϊκό Δίκαιο και Πολιτική» Παντείου Πανεπιστημίου
