της Ντίνας Βαΐου*
Το παραπάνω είναι ο τίτλος ενός άρθρου στο περιοδικό Κάπα (Ιαν. 1987) της Ζώγιας Χρονάκη, που τη Δευτέρα 19 Μαρτίου 2018 έφυγε οριστικά από κοντά μας. “Έφυγε”, όπως συνηθίζεται να λέμε ξορκίζοντας τον θάνατο, μετά από μια μακριά πορεία σταδιακής αποχώρησης, της οποίας οι απαρχές μπορεί να βρίσκονται πολύ πριν, όταν δεν μπορούσαμε καν να το υποψιαστούμε...
Τι κάνουμε λοιπόν τώρα χωρίς τη Ζώγια με τον ενθουσιασμό και την επιμονή της, το παράδειγμα ζωής και λόγων που υπήρξαν για τόσο πολλά χρόνια στήριγμα πολλών από "εμάς"; Τι κάνουμε τώρα που τόσα "εμείς" έχουν διαρραγεί, αμφισβητηθεί ή χαθεί μέσα στα κύματα του φεμινισμού, τις διαψεύσεις της Αριστεράς, τις κοινωνικές ανατροπές που έφεραν οι μνημονιακές πολιτικές και οι προσωπικές αποσύρσεις;
Η Ζώγια ήταν αναμφισβήτητα μια από τις "μητέρες" του φεμινισμού της μεταπολίτευσης στην Ελλάδα, στις (ή παρά τις) διαφορετικές του εκδοχές. Είχε έναν μοναδικό τρόπο, ενσυναίσθηση, να επικοινωνεί με γυναίκες όλων των ηλικιών και των κοινωνικών προελεύσεων τις αγωνίες και τα ερωτήματα του φεμινισμού, όπως η ίδια τον κατανόησε και τον έκανε τρόπο ζωής, αναζητώντας ταυτόχρονα τις διασυνδέσεις του με την Αριστερά. Χωρίς το πάθος και τον ακτιβισμό της, μαζί με τη συνεχή προσπάθεια αναστοχασμού και συζήτησης, πολλά εγχειρήματα θα είχαν φυλλορροήσει μέσα στις αμφιβολίες και αναστολές που χαρακτήρισαν ένα κίνημα τόσο ποικιλόμορφο.
Δεν είναι η στιγμή για απολογισμούς μιας ζωής, ενώ οι ψιχάλες στα μάτια θολώνουν το βλέμμα. Σ’ αυτό το σύντομο "αντίο", θέλω μόνο να αντιγράψω ένα κομμάτι από το κείμενο της Ζώγιας που προανέφερα, καθώς θέτει με τον δικό της μοναδικό τρόπο, ατομικό και συλλογικό μαζί, θέματα που ακόμη εκκρεμούν:
“Αυτή τη στιγμή τίθενται λοιπόν ερωτήματα που ζητούν απάντηση από τις ίδιες εμάς τις φεμινίστριες, τις οργανωμένες με διάφορους τρόπους στο γυναικείο κίνημα. Ερωτήματα εύλογα και καλόπιστα μια και μας αφορούν όλες και μας ανησυχούν.
Πώς δρούμε; Τι στόχους έχουμε; Πώς ξεπερνούμε τις υπαρκτές εσωτερικές μας δυσκολίες; Παρεμβαίνουμε και με ποιον τρόπο στην πολιτική της εξουσίας; Τι χαρακτήρα δίνουμε στο γυναικείο κίνημα; Ή ακόμα: Μπορούμε να το προσδιορίσουμε χωρίς να το περιορίσουμε; Είναι υπαρκτό ή πλαστό το δίλημμα για τον μη μονοσήμαντα διεκδικητικό χαρακτήρα του φεμινιστικού κινήματος; Μπορεί να συνυπάρξει και μέσα από ποιες διαδικασίες η μαζικότητα με την αναγκαιότητα της εμβάθυνσης των θεμάτων που μας απασχολούν; Και πολλά άλλα”.
Η κουβέντα που επιδίωκε να ανοίξει το άρθρο δεν άνοιξε τότε (το 1987) ούτε ξαναβρέθηκαν τα πρόσωπα στα οποία απευθυνόταν. Και η Ζώγια δεν είναι πια μαζί μας για να επιμείνει...
* Η Ντίνα Βαΐου είναι καθηγήτρια στο ΕΜΠ
