Το 1981 ήταν η χρονιά της ανατροπής της κυριαρχίας της δεξιάς παράταξης, της ανόδου της Κεντροαριστεράς, καθώς και η αρχή μιας νέας πολιτικής ισορροπίας με εναλλαγή στην εξουσία Κεντροαριστεράς και Δεξιάς, ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ.. Η κρίση και τα Μνημόνια έφεραν ανατροπές στο δικομματικό σκηνικό, με τη δυναμική είσοδο του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του 2012 και τη νίκη του στις διπλές εκλογές του 2015. Η Ριζοσπαστική Αριστερά έγινε κυβερνώσα Αριστερά και αναμετρήθηκε με τα δύσκολα θέματα που θέτει πάντα η διακυβέρνηση μιας χώρας, πολύ περισσότερο όταν βρίσκεται κάτω από μνημονιακή εποπτεία. Ακόμα και όταν έχασε τις εκλογές του 2019, οι πολίτες ανέδειξαν τον ΣΥΡΙΖΑ στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης και στον αδιαμφισβήτητο κορμό της προοδευτικής παράταξης. Έκτοτε, μεγάλη ήταν η κουβέντα και στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και ευρύτερα, για τα αίτια της ήττας το 2019 και τις προοπτικές ανάκαμψής του. Την αναζήτηση αυτή τη διαχειρίστηκαν, ωστόσο, σε μεγάλο βαθμό τα στελέχη που είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο στη διακυβέρνηση της χώρας. Και άφησαν την εντύπωση ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν κατάλαβε ποτέ πόσα και ποια χαρτιά έκαψε την περίοδο που κυβερνούσε, χαρτιά που, αν και καμένα, τα ανέσυρε από το 2019 και εξής, φέρνοντας ασυνείδητα στην επιφάνεια διαρκώς τα δικά του κυβερνητικά λάθη και εμπεδώνοντας την άποψη ότι άλλα κάνει όταν κυβερνά και άλλα υποστηρίζει όταν αντιπολιτεύεται. Η αντιπολίτευση που άσκησε ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ενσωμάτωσε την κυβερνητική του εμπειρία και, αντί αυτή να είναι προγραμματική και προοδευτική, ήταν σε μεγάλο βαθμό καταγγελτική και σπασμωδική α λα παλαιά. Συγκροτητικό της στοιχείο ήταν μια μαύρη Ελλάδα με έναν ακροδεξιό πρωθυπουργό, που όμως δεν υπήρχε. Ο ΣΥΡΙΖΑ συνέχιζε όλα αυτά τα χρόνια να διαβάζει με τα ασπρόμαυρα γυαλιά της Μεταπολίτευσης μια κοινωνική πραγματικότητα που άλλαζε γρήγορα, αν και χρειαζόταν νέους τρόπους για να την διαβάσει. Ο μετασχηματισμός του έμεινε στον τίτλο του, ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία, και σε κινήσεις μεταγραφής στελεχών από τον χώρο του ΠΑΣΟΚ. Όλα αναγκαία, αλλά όχι επαρκή.
Το 2023, με τις διπλές εκλογές του, έλαβε χώρα η πλήρης ανατροπή του πολιτικού σκηνικού που εγκαινίασε το 1981. Παρά τα έργα και τις ημέρες του Κυριάκου Μητσοτάκη, η Ν.Δ. όχι μόνο κέρδισε τις εκλογές, αλλά υπερακόντισε κατά δέκα μονάδες και πλέον το άθροισμα των δυο κομμάτων, ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ, που διεκδικούν την Αριστερά και την Κεντροαριστερά. Ταυτόχρονα, τρία ακροδεξιά κόμματα διαφορετικής κοπής κατάφεραν να κερδίσουν την είσοδο τους στη Βουλή, γέρνοντας ακόμα περισσότερο την ισορροπία της νέας Βουλής προς τα δεξιά και τροφοδοτώντας από θέση ισχύος τις αντίπαλες προς την Αριστερά ιδέες και πολιτικές. Αυτή θα είναι η νέα αντιπολίτευση στον Μητσοτάκη, που θα ισοζυγιάζει την από τα αριστερά αντιπολίτευση. Και ο Μητσοτάκης θα είναι το νέο Κέντρο.
Οι ερμηνείες για το εκλογικό αποτέλεσμα είναι προφανώς πολλές και σε ό,τι αφορά τους υποκειμενικούς λόγους της δικής μας κομματικής συλλογικότητας σχετίζονται με την ιδεολογική και πολιτική θέση από την οποία εκπορεύονται, καθώς και με την προοπτική μέσα από την οποία οι φορείς της βλέπουν το μέλλον του κόμματος. Σχηματικά ενδεχομένως, θα έλεγα ότι οι υπέρμαχοι της διατήρησης της ριζοσπαστικής αριστερής φυσιογνωμίας του κόμματος έχουν την τάση να αποδίδουν την εκλογική πανωλεθρία στην εγκατάλειψη των αρχών και των θέσεων της Αριστεράς και στο άνοιγμα του ΣΥΡΙΖΑ στο προοδευτικό Κέντρο. Και τούμπαλιν. Όσοι και όσες θεωρούν ότι το άνοιγμα του ΣΥΡΙΖΑ στην Κεντροαριστερά ήταν επιφανειακό συγκεντρώνουν τα πυρά τους στις εμμονές για ιδεολογική καθαρότητα του κόμματος και στην τάση επιστροφής του στα ασφαλή ποσοστά της προμνημονιακής εποχής. Προφανώς, οι δυο αυτές βασικές θέσεις συμπληρώνονται από κοινά αποδεκτές ορίζουσες, όπως είναι η μιντιακή υπεροπλία της Ν.Δ., καθώς και η γενικότερη συντηρητική στροφή που σημειώνεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. χρεώνεται, επίσης, σε μεγάλο βαθμό και την υπεράσπιση της απλής αναλογικής. Είναι βέβαιο ότι όλα έπαιξαν τον ρόλο τους. Το εκλογικό αποτέλεσμα είναι πολυπαραγοντικό, αλλά και πιο υπόγειο από τις προφανείς εξηγήσεις.
Και τώρα τι κάνουμε; Πώς θα προχωρήσουμε μπροστά με ορίζοντα τις ευρωπαϊκές εκλογές του 2024 και την τετραετία που έρχεται; Πώς θα χειριστούμε το εκλογικό αποτέλεσμα, για να το μετατρέψουμε σε πρόκληση για την πολιτική μας ανάκαμψη; Για να απαντήσουμε στα παραπάνω ερωτήματα που τίθενται πια πιεστικά, χρειάζεται να απαντήσουμε σε ένα θέμα που διαρκώς το αναβάλλουμε, διότι είναι επώδυνο πολιτικά και κομματικά. Αφορά στην ταυτότητα του κόμματος. Ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. είναι πια ένα κόμμα χωρίς ταυτότητα. Επιθυμώντας να κρατήσει την ενότητά του και ένα όσο γίνεται ευρύ ακροατήριο, πράγμα απόλυτα κατανοητό, βυθίστηκε στη θολότητα. Επικαλούμενο τη συνέχεια της αριστερής με τη σοσιαλδημοκρατική φυσιογνωμία, ακουμπούσε σε δυο βάρκες και έμπαζε νερά και από τις δυο πάντες. Ήταν και με τον φράχτη και κατά του φράχτη. Και με το Λιμενικό και με τους μετανάστες που πνίγονταν στο Αιγαίο. Και με την ελληνοτουρκική συνεννόηση και με την καταγγελία της όποιας συμβιβαστικής πρότασης. Και με τους εξοπλισμούς και εναντίον τους. Και με το περιβάλλον και με τις εταιρείες. Και με την ασφάλεια και με το μπάχαλο.
Για να προχωρήσουμε, είναι αναγκαίο να αποσαφηνίσουμε τη φυσιογνωμία του κόμματος. Θέλουμε ένα κόμμα της Ανανεωτικής και Ριζοσπαστικής Αριστεράς, ιδεολογικής συνοχής και ενότητας, που μάχεται για τις ιδέες του, χωρίς να υπολογίζει το πολιτικό κόστος; Ένα κόμμα που είναι διατεθειμένο να παραμείνει ακόμα και στην ελάσσονα αντιπολίτευση, αναμένοντας μια γενικότερη αλλαγή του συσχετισμού των δυνάμεων; Κάτι σαν το ΚΚΕ της ανανέωσης, όπως είχαμε παλιά το ΚΚΕ εσωτερικού; Ή αργότερα τον Συνασπισμό, που έμπαινε - δεν έμπαινε στη Βουλή; Ένα κόμμα αδιαμφισβήτητα χρήσιμο, για το οποίο θα είμαστε περήφανοι και περήφανες; Ή ένα μεγάλο προοδευτικό κόμμα πολιτικής κυρίως ενότητας, ένα κόμμα της Κεντροαριστεράς, εκλεκτικά συγγενές με την ευρωπαϊκή αριστερή Σοσιαλδημοκρατία, αυτή που διδάχθηκε από τον εναγκαλισμό της με τη Χριστιανοδημοκρατία, ένα κόμμα κυβερνητικό που διεκδικεί τα κυβερνητικά έδρανα με τους αναγκαίους συμβιβασμούς ανάμεσα στο επιθυμητό και στο εφικτό και τις δέουσες συμμαχίες με το προοδευτικό Κέντρο; Φάνηκε ότι και τα δύο δεν μπορούμε να τα έχουμε.
Φοβάμαι ότι ήρθε η ώρα να αποφασίσουμε συλλογικά. Και να σεβαστούμε τις κοινές αποφάσεις μας. Και στη βάση αυτή να επισκεφθούμε ξανά τις γενέθλιες αρχές μας με τα μάτια της εποχής μας. Τιμώντας τις παραδόσεις μας, αλλά και κάνοντας ένα βήμα μπροστά. Για να προετοιμάσουμε στη βάση αυτή τη διαμόρφωση μιας εναλλακτικής προοδευτικής ρεαλιστικής κυβερνητικής πρότασης. Και πιθανότατα όχι μόνοι μας. Με συμμαχίες κορυφής και βάσης. Μόνο έτσι πιστεύω ότι μπορούμε να πείσουμε τους πολίτες ότι διδαχθήκαμε από τα λάθη μας και ότι αυτή η παράταξη αξίζει μια νέα ευκαιρία.
* Η Μαρία Ρεπούση είναι ιστορικός/ΑΠΘ, μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία
