Με μια πρωτότυπη μέθοδο το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ κατάφερε να δώσει φωνή σε αυτούς που πασχίζουν απέναντι σε αλλεπάλληλα εμπόδια -γλωσσικά, κοινωνικά, στερεοτύπων, θεσμικού ρατσισμού- να βρουν την ελευθερία τους στη χώρα μας. Στο πλαίσιο της μελέτης «Κοινωνική συνοχή και ο αντίκτυπος των πολιτικών πρόνοιας στους μετανάστες», η φωτογράφος Μάρω Βερλή ζήτησε από πέντε ανθρώπους να αφηγηθούν την ιστορία τους μέσα και από τον φωτογραφικό φακό. Θυμάται χαρακτηριστικά ότι περπατούσε με τον A., 29χρονο πρόσφυγα, ο οποίος κοντοστάθηκε μπροστά σε ένα κλουβί που του θύμισε τον πρασινοκίτρινο παπαγάλο που είχε η μητέρα του. Ο A. αγόρασε αρκετές φορές πουλιά από pet shop για να τα ελευθερώσει στον Εθνικό Κήπο. «Καλύτερα κάποιος να είναι ελεύθερος και ας είναι γραφτό να ζήσει λιγότερο» λέει. Η Μ. Βερλή αναλογίστηκε πως η ελευθερία στην πόλη μας δεν είναι καθόλου αυτονόητη για τους πρόσφυγες και μετανάστες. Η λήξη του Εstia II έφερε σε απόγνωση χιλιάδες ανθρώπους, που στα ΜΜΕ αναφέρονται ως στεγνά αριθμητικά στοιχεία προσφυγικών κρίσεων και ροών.
«Ο Υ., που ήταν σε πρόγραμμα προστασίας ανηλίκων, μου περιέγραψε πώς τον πέταξαν έξω από τον ξενώνα την ημέρα που έκλεισε τα 18: “Χρόνια πολλά, δυστυχώς φεύγεις”...». Το Photovoice, ως μέθοδος έρευνας με ρίζες στην οπτική εθνογραφία, έχει χρησιμοποιηθεί για να δώσει φωνή σε περιθωριοποιημένους πληθυσμούς που αποκλείονται από τη δημόσια σφαίρα. Έτσι ξεπεράστηκαν οι γλωσσικοί φραγμοί -«κάποιες φορές ένιωθα κατά έναν μαγικό τρόπο ότι είναι περιττή η παρουσία του μεταφραστή» ανέφερε κατά την παρουσίαση η Μ. Βερλή. Οι συμμετέχοντες είχαν τη δυνατότητα να αποφασίσουν οι ίδιοι ποιο μήνυμα θα φέρουν στην επιφάνεια. Τα «κλικ» που οι ίδιοι επέλεξαν συγκρότησαν την αφήγηση της πρωτότυπης αυτής μελέτης.
Στο 85% η ανεργία προσφύγων και μεταναστών
Ο Λ., 65 χρόνων σήμερα, δραπέτευσε από το Αφγανιστάν και έφτασε μέσω Τουρκίας στην Ελλάδα, η οποία «αποδείχθηκε περισσότερο φιλόξενη» από όσο περίμενε. Μεταξύ των φωτογραφιών που συνοδεύουν την ιστορία του, ξεχωρίζει αυτή που ο ίδιος ανασύρει έναν παμπάλαιο υπολογιστή από τα σκουπίδια. «Είμαι δεινός χρήστης, αλλά νιώθω ότι οι γνώσεις μου έχουν παλιώσει, όπως αυτός ο υπολογιστής». Έτσι θέλησε να αναπαραστήσει την τεράστια δυσκολία πρόσβασης στην αγορά εργασίας για τους πρόσφυγες μεγαλύτερης ηλικίας, ενώ για τους νεότερους η Ελλάδα επιφυλάσσει αποκλειστικά σκληρές δουλειές στην αγροτική παραγωγή. Όπως και να έχει, η ανεργία στον πληθυσμό προσφύγων και μεταναστών φτάνει στο εξωφρενικό 85%. «Θέλω να γίνω ανεξάρτητος οικονομικά για να μπορέσω να δω την οικογένειά μου και να αγοράσω δώρα» είχε πει στη Μ. Βερλή, κατά τη διάρκεια του φωτο-περιπάτου (ενός εκ των σταδίων της έρευνας) στη στολισμένη, ενόψει των Χριστουγέννων του 2022, Κυψέλη.
Ο Μ. ευχαρίστησε κατά την παρουσίαση για τη στήριξη κάποιων αλληλέγγυων, χωρίς τους οποίους δεν θα κατάφερνε να βγάλει άκρη με το σύστημα Υγείας, όπου, παρότι έχρηζε διαρκούς παρακολούθησης, είχε πρόσβαση μόνο στα πολύωρης αναμονής Επείγοντα των εφημεριών. Διάλεξε φωτογραφίες από το πρώτο του «σπίτι» στην Ελλάδα, το Θησείο, όπου έζησε για αρκετό διάστημα ως άστεγος. Η δυσκολία να αποδείξουν νόμιμη διαμονή στην Ελλάδα επί 5 (για τους αναγνωρισμένους πρόσφυγες) ή 12 χρόνια αποκλείει την πλειονότητα προσφύγων και μεταναστών από το στεγαστικό επίδομα. Άνθρωποι όπως ο Μ., ενώ δικαιούνται κάποια από τα υπόλοιπα προνοιακά επιδόματα, λόγω της άγνοιας για τις διαδικασίες ή τη μη υποβολή φορολογικής δήλωσης δεν απολαμβάνουν τα στοιχειώδη δικαιώματα που έχουν οι Έλληνες πολίτες που βρίσκονται σε ανάλογα ευάλωτη κατάσταση.
Δαπανώνται ελάχιστα
Σε αντίθεση με την ακροδεξιάς κοπής ρητορική περί μεταναστών που ζουν μόνο από τα επιδόματα, η έρευνα δείχνει ότι η πρόσβαση των πληθυσμών αυτών στο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας της Ελλάδας παραμένει αρκετά περιορισμένη, ενώ οι πόροι που δαπανώνται είναι ελάχιστοι. Το ελληνικό σύστημα κοινωνικής πρόνοιας συνεχίζει να θεωρεί τους μετανάστες «εξωτερικούς» (κάτι που συνδέεται με τη στρατοπεδοποίηση της προσφυγικής πολιτικής), αυτοπεριορίζοντας την υποχρέωσή του να διανέμει τα ευρωπαϊκά κονδύλια υπό το πρίσμα μιας δίκαιης και αποτελεσματικής στρατηγικής για την ενσωμάτωση. «Οι πρόσφυγες, οι “ξένοι” γενικά, μαθαίνουν ότι πρέπει να παλέψουν για τα πάντα, για τα αυτονόητα, διότι όλα είναι δύσκολα, να βρεις σπίτι, δουλειά, περίθαλψη και μετά βρίσκεσαι να παλεύεις από την αρχή ξανά και ξανά», εξηγεί ο Α. Το 2019, από όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε., ο κίνδυνος φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού για τους μη Ευρωπαίους ήταν μεγαλύτερος στη Σουηδία και στην Ελλάδα (57%). Καθόλου παράξενο για μία χώρα όπου και οι ημεδαποί πολίτες κινδυνεύουν σε μεγάλο βαθμό (31%) να βρεθούν σε κατάσταση φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού.
