Πλατεία στη συμβολή Ηπείρου και Ακακιών στο κέντρο της Αθήνας. Κατ’ ευφημισμόν πλατεία… Η μοναδική στην περιοχή, η οποία από το καλοκαίρι δεν αποτελεί ελεύθερο δημόσιο χώρο, δεν υπάρχει παιδική χαρά, δεν ακούγονται παιδικές φωνές, δεν ξεκουράζονται στα παγκάκια ούτε μητέρες ούτε περίοικοι, αν και κυκλώνεται στην κυριολεξία από σχολεία, φροντιστήρια, σχολές θεάτρου και την πολωνική καθολική εκκλησία.
Μια απέραντη χωματερή, που έχει «καταληφθεί» από εμπόρους και χρήστες ναρκωτικών ουσιών. Εκεί γίνεται το εμπόριο -σε δημόσια θέα, χωρίς καμία παρενόχληση από τις Αρχές-, εκεί γίνεται η χρήση, μπροστά στα έντρομα μάτια μαθητών Νηπιαγωγείου και Δημοτικού σχολείου, εκεί είναι πεταμένες κουβέρτες και αυτοσχέδια καταλύματα από βρόμικες χαρτόκουτες, πιάτα, κατσαρολικά, αποκαΐδια από φωτιές, σύριγγες χρησιμοποιημένες και αχρησιμοποίητες, αναποδογυρισμένοι κάδοι, με τα σκουπίδια να «διακτινίζονται» στην πλατεία όταν αναζητούν σε κατάσταση κρίσης οι χρήστες τη δόση τους, που πολλές φορές είναι κρυμμένη από τους εμπόρους μέσα στους κάδους. Εκεί τα κόπρανα και τα περιττώματα των άρρωστων αυτών ανθρώπων, που περιφέρουν τα σκελετωμένα τους κορμιά και τα απλανή τους βλέμματα όλη τη μέρα στην πλατεία, χωρίς να βλέπουν τις περισσότερες φορές ότι περνούν από μπροστά τους έντρομες και φοβισμένες μητέρες, τρέχοντας και κρατώντας σφιχτά από το χέρι τα μικρά τους παιδιά. Η δυσοσμία -αυτή των δημόσιων ουρητηρίων- πνίγει τους διερχόμενους, ψάχνουν πού να περπατήσουν για να μην μολυνθούν από ξυραφάκια πεταμένα παντού και σκεπάζουν τα μάτια των παιδιών τους για να μην δουν τα «κοκαλωμένα ανθρώπινα πτώματα» που συναντούν στο διάβα τους.
Αναρμόδια αστυνομία
Η είσοδος της πολυκατοικίας επί της οδού Ακακιών είναι χώρος «κατάκλυσης» των ναρκομανών, αν και κάθε απόγευμα δεκάδες μικροί μαθητές από τη Γεωργία αναγκάζονται με φόβο να τη διαβούν γιατί εκεί στεγάζεται ο χώρος «Armazi», χώρος δημιουργικής απασχόλησης για τα παιδιά που οι μητέρες τους είναι εργαζόμενες μετανάστριες. Στο επόμενο τετράγωνο, επί της Μιχαήλ Βόδα, είναι η μία είσοδος των συστεγαζόμενων Νηπιαγωγείων (35ο και 106ο) και του 54ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών. Ανήσυχοι δάσκαλοι, γονείς και μαθητές, γιατί η διαμαρτυρία τους και ο φόβος τους για την ασφάλεια των παιδιών τους «πέφτει» σε τοίχο. Η αστυνομία -όποτε την καλούν- δηλώνει αναρμόδια, ενώ η μέχρι πρότινος δημοτική Αρχή του Κώστα Μπακογιάννη καθάριζε ενίοτε την πλατεία, χωρίς να στέκεται όμως στο πραγματικό πρόβλημα και των χρηστών, που είναι άρρωστοι, άλλα και των κατοίκων, που δικαίως αναρωτιούνται: «Μα δεν υπάρχει νομοθετική πρόβλεψη για ασφαλή απόσταση από σχολικές μονάδες της χρήσης και των χρηστών;».
«Μετακυλίουν» τους χρήστες
Η Νίκη, σχολική φύλακας στο 54ο Δημοτικό Σχολείο, δύο φορές τα πρωινά βρήκε να κοιμούνται μέσα στον προαύλιο χώρο του σχολείου «κοκαλωμένοι» χρήστες. Επίσης, «πτώματα» πεσμένα στο πεζοδρόμιο του σχολείου. Ο φόβος των γονιών φτάνει στα δικά της αυτιά, αλλά δεν προχωράει προς τα έξω, γιατί οι περισσότεροι γονείς είναι αλλοδαποί, πρόσφυγες και μετανάστες, οι οποίοι έχουν ενσωματώσει τον φόβο και δεν τον μετατρέπουν σε διαμαρτυρία. Οι γονείς των Ελλήνων μαθητών είναι και κάτοικοι της περιοχής, οι οποίοι έχουν παρατηρήσει ότι οι Αρχές «μετακυλίουν» τους χρήστες σε στέκια λες και είναι εμπορεύματα: τους έδιωξαν από την πίσω πλευρά του Εθνικού Θεάτρου προς στην πλατεία Βάθη, τους εξαφάνισαν από τον περιβάλλοντα χώρο των νεόδμητων ξενοδοχείων, μετά τους «έστειλαν» στην οδό Σουρμελή, όπου δημιούργησαν χώρο ελεγχόμενης χρήσης. Όμως η χρήση εξαπλώνεται ανεξέλεγκτα στη γύρω περιοχή, πολλαπλασιάζοντας το πρόβλημα αντί να το περιορίσει.
Περιοχή του κέντρου υποβαθμισμένη, με τους γηγενείς να έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους. Χώρος κατοικίας -μόνιμης ή προσωρινής- για μετανάστες, δομές με ασυνόδευτους ανήλικους πρόσφυγες και ξενοδοχεία φθηνού τουρισμού. Ο φόβος των κατοίκων ενισχύεται και από κάποιες παραβατικές συμπεριφορές των τοξικοεξαρτημένων, γιατί η αναζήτηση της δόσης των ναρκωτικών με τη ληστεία ή την απόπειρα κλοπής είναι συνοδοί. «Βρέθηκα αντιμέτωπη στο μπαλκόνι μου με χρήστη που επιχειρούσε να μπει για ληστεία. Βρήκα στα σκαλοπάτια του σπιτιού μου “τελειωμένους” να κοιμούνται όταν επέστρεφα με το παιδί μου από το σχολείο το μεσημέρι. Στην αρχή ο γιος μου -μαθητής στο 54ο Δημοτικό- με ρωτούσε καθημερινά γιατί αυτοί οι άνθρωποι κοιμούνται στον δρόμο, γιατί τρώνε από τα σκουπίδια, γιατί δεν τους φροντίζει κανείς αφού είναι άρρωστοι. Τώρα πια τραβιέται στην αγκαλιά μου από τον φόβο» είναι η αγωνία της Αλεξάνδρας, η οποία στέκεται με ενσυναίσθηση απέναντι στους χρήστες, αλλά καταλαβαίνει ότι η εγκατάλειψη, ο δρόμος και η πλατεία σημαίνουν θάνατο και γι’ αυτούς. Δεν είδε καμία οργανωμένη παρέμβαση της Πολιτείας για να τους σώσει αλλά και καμία ανησυχία για την καθημερινότητα των περίοικων.
Μπαλάκι ευθυνών
«Ένας φαύλος κύκλος. Είναι άρρωστοι, καλούμε την αστυνομία, μας παραπέμπουν στον δήμο, καλούμε τον δήμο, μας παραπέμπουν στο υπουργείο Υγείας, καλούμε το υπουργείο Υγείας, μας παραπέμπει στον ΟΚΑΝΑ και τελικά κανείς δεν ασχολείται ούτε με τους χρήστες ούτε και με εμάς» μας λέει με αγανάκτηση η Ευγενία Βρεττάκου, δασκάλα στο 54ο Δημοτικό Σχολείο και κάτοικος της περιοχής. Οι εκπαιδευτικοί διαμαρτύρονται γιατί τους αφορά η ασφάλεια των μαθητών τους και ζητούν τη βοήθεια της Πολιτείας. Νιώθουν ανυπεράσπιστοι. «Δεν στοχοποιούμε κανέναν. Όλοι έχουν το δικαίωμα να ζουν στην πόλη. Όμως πρέπει να είμαστε ασφαλείς. Δεν μπορούν οι μικροί μαθητές να βλέπουν κατάματα αυτή την κοινότητα των χρηστών να γιγαντώνεται. Χρειαζόμαστε και εμείς αλλά και αυτοί την κρατική αρωγή» είναι η επισήμανση του Δημήτρη Κρητικού, διευθυντή του 54ου Δημοτικού Σχολείου.
Ας αναζητηθούν λύσεις
Γονείς, μαθητές, δάσκαλοι και κάτοικοι της περιοχής στέκονται με ενσυναίσθηση απέναντι στο πρόβλημα όσων έχουν εμπλακεί στο αδιέξοδο της χρήσης των ναρκωτικών ουσιών. Η λύση που ζητούν δεν είναι να τους «κρύψουμε», «να τους μετακομίσουμε». Η λύση δεν είναι καταστολή, αλλά πώς, «απελευθερώνοντας» τον μοναδικό δημόσιο χώρο της πλατείας στην περιοχή, να αντιμετωπιστούν το εμπόριο, η χρήση, οι χρήστες και η ασφάλεια των μαθητών και των κατοίκων. Η Πολιτεία και οι επιστημονικοί φορείς που ασχολούνται με τη χρήση των ουσιών πρέπει να παρέμβουν, γιατί και εδώ επαφίενται στην ατομική ευθύνη των γονιών και των δασκάλων. Αν υπάρχουν διεθνή πρότυπα για τις σχολικές μονάδες, ας τα αναζητήσουν κι ας τα εφαρμόσουν.
Aστεγοι τοξικοεξαρτημένοι, ένας φαύλος κύκλος κοινωνικού αποκλεισμού
Του Ανδρέα Κρεμμύδα
Οι άστεγοι τοξικοεξαρτημένοι ζουν σε μεγάλη ανασφάλεια και βιώνουν έντονα στιγματισμό και κοινωνικό ρατσισμό, που εντείνονται όσο η εξαθλίωσή τους αυξάνεται. Θεωρούνται από την επιστημονική κοινότητα τα πιο ευάλωτα και κοινωνικά αποκλεισμένα άτομα, συνεπώς η ανάγκη για συνεχή και πολυεπίπεδη βοήθεια αποτελεί προτεραιότητα.
Η εξασφάλιση στέγης και κατοικίας (όχι ξενώνων και ιδρυματικών δομών, που στην πραγματικότητα λειτουργούν αποκομμένες και αποσπασματικά), η αξιοπρεπής διαβίωση και η εφαρμογή ενεργητικών πολιτικών για τη μείωση των κοινωνικών συνεπειών από την εξάρτηση (περιθωριοποίηση, στιγματισμός, ανεργία, αστεγία κ.λπ.) είναι προϋποθέσεις για την υποστήριξη των εξαρτημένων.
Σήμερα στη χώρα λειτουργούν δομές για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που σχετίζονται με την κατάχρηση ψυχοδραστικών ουσιών (Κέντρα Ημέρας, Υπηρεσίες Βραχείας Φιλοξενίας, Υπνωτήρια, Στέκια κ.λπ.). Η δημιουργία, ωστόσο, αυτών των δομών, ανεξαρτήτως του πόσο αναγκαία είναι, συχνά προκαλεί προβλήματα στην κοινότητα, κυρίως λόγω της γραφειοκρατικής λειτουργίας των οργανισμών και της προχειρότητας του σχεδιασμού τους.
Η σπουδή απορρόφησης και αξιοποίησης χρηματοδότησης από ευρωπαϊκά κονδύλια με προγράμματα ΕΣΠΑ καταλήγει σε δημιουργία δομών με χρονικό ορίζοντα λειτουργίας για 2 ή 3 χρόνια που χωροθετούνται βιαστικά και με βάση την ευκολία της διαθεσιμότητας κτηριακών εγκαταστάσεων, ανεξάρτητα από την καταλληλότητα της περιοχής. Ο σχεδιασμός πραγματοποιείται κεντρικά, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη ούτε οι δυνατότητες και οι δυσκολίες του προσωπικού που θα τις λειτουργήσουν ούτε οι ανάγκες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής. Αυτή η βιασύνη και η αδιαφορία για τις επιπτώσεις λειτουργίας δομών απαιτούν πολύ προσεκτικό και ολιστικό (όχι αποσπασματικό) σχεδιασμό, που είναι καταδικασμένος να αποτύχει αφού εγείρονται αντιδράσεις από τους κατοίκους και τελικά λειτουργούν σε αφιλόξενο περιβάλλον, παράγοντας εντέλει αρνητικά αποτελέσματα. Πρόσφατα δημοσιεύτηκαν από τους ίδιους τους εργαζόμενους των συγκεκριμένων δομών καταγγελίες για περιστατικά ωμής βίας, ξυλοδαρμό και απειλές, με αποτέλεσμα εργαζόμενοι να εξωθούνται σε παραίτηση λόγω των συνθηκών εργασίας, αφού έχουν αφεθεί χωρίς μέριμνα για στήριξη και εκπαίδευση.
Εδώ βρίσκουν χώρο και εκφράζονται οι κοινωνικές προκαταλήψεις για τους χρήστες και προκαλούνται αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας που βιώνει μια «βίαιη εισβολή». Ο φόβος αλλαγής χρήσης του δημόσιου χώρου (πλατείες, πεζοδρόμια, είσοδοι πολυκατοικιών, πάρκα κ.λπ.) και δημιουργίας πιάτσας με χρήση και διακίνηση πολλές φορές διαμορφώνει εχθρική στάση, πυροδοτεί αντιδράσεις, διαμαρτυρίες και σύγκρουση τόσο απέναντι στις δομές, αλλά πιθανώς και στην εξυπηρετούμενη ομάδα.
Ο σχεδιασμός οφείλει να λαμβάνει σοβαρά υπόψη τα κεντρικά χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής, να στοχεύει στη σύνδεση με την τοπική κοινότητα και την ανάπτυξη συμμαχιών που μπορούν να μεγιστοποιήσουν την αποτελεσματικότητα της παρέμβασης, αφήνοντας θετικό κοινωνικό αποτύπωμα. Το παράδειγμα στα Μανιάτικα ανέδειξε ακριβώς όλα αυτά τα στοιχεία που οφείλουν να αποφεύγονται. Πρόχειρος σχεδιασμός ερήμην των κατοίκων της περιοχής και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, παραβίαση βασικών όρων της διακήρυξης για τη χωροθέτηση της δομής. Όταν μια πρώτη αντίδραση εκδηλώθηκε, η προσπάθεια εξευμενισμού περιλάμβανε στοιχεία εξαπάτησης τόσο από τον οργανισμό υλοποίησης (στη συγκεκριμένη περίπτωση τον ΟΚΑΝΑ), τους τοπικούς κυβερνητικούς βουλευτές αλλά και την πλειοψηφία της δημοτικής Αρχής. Εν συνεχεία, η σοβαρή και τεκμηριωμένη στάση των κατοίκων, που χαρακτηρίζεται από σεβασμό στις ανάγκες των άστεγων τοξικοεξαρτημένων αλλά και απαίτηση για τήρηση των όρων λειτουργίας της δομής, σοβαρότητα και δικαίωμα λόγου για να μην αλλοιωθεί ο χαρακτήρας της γειτονιάς τους, προκάλεσαν τελικά τη συστράτευση όλων των παρατάξεων α’ και β’ βαθμού Αυτοδιοίκησης στο πλευρό των κατοίκων.
Κάπως αλλιώς οφείλουν να λειτουργούν οι αρμόδιοι, γιατί στο τέλος την πληρώνουν οι πιο ευάλωτοι, εκείνοι που υποτίθεται ότι όλοι θέλουμε να βοηθήσουμε: οι άστεγοι εξαρτημένοι. Η ολική επανεξέταση του σχεδιασμού της δομής από τον ΟΚΑΝΑ, λαμβάνοντας υπόψη την τοπική κοινωνία και την αξιοποίησή της, φαίνεται να είναι η κατάλληλη λύση χωρίς να παρουσιάζονται οι κάτοικοι ως «εγκαλούμενοι». Ο χώρος που στεγάζεται η συγκεκριμένη δομή θα μπορούσε να αξιοποιηθεί με τη δημιουργία ενός Κέντρου Πρόληψης των εξαρτήσεων και προαγωγής Υγείας. Ο Πειραιάς είναι η μοναδική μεγάλη πόλη που δεν διαθέτει τέτοιου είδους Κέντρο. Παράλληλα να γίνει ο ενδεδειγμένος σχεδιασμός και εκ νέου χωροθέτηση της δομής του ΟΚΑΝΑ (Κέντρο Ημέρας - Υπηρεσίες Βραχείας Φιλοξενίας με Ξενώνα Ύπνου) ώστε να εξασφαλιστούν οι βέλτιστες συνθήκες ανάπτυξης των δραστηριοτήτων του για το μέγιστο όφελος των ατόμων στα οποία απευθύνεται.
Ο Ανδρέας Κρεμμύδας είναι υπεύθυνος του Κέντρου Κοινωνικής Επανένταξης και Μονάδας Απεξάρτησης από το Αλκοόλ και τις «νόμιμες» Εξαρτήσεις ΚΕΘΕΑ Νόστος
