Ουδεμία πρόοδο έχουν κάνει οι ελληνικές Αρχές, και κυρίως η κυβέρνηση Μητσοτάκη, εδώ και έναν χρόνο προκειμένου να διασφαλίσουν την ελευθερία του Τύπου και να βοηθήσουν να βελτιωθεί το κλίμα για ανεξάρτητη δημοσιογραφία. Σε μια χώρα που κατατάχθηκε και παραμένει στη θέση 107 της λίστας των χωρών για την ελευθερία του Τύπου, στον πάτο της Ευρώπης. Τουναντίον, προκειμένου να επιδείξουν «έργο» προς τους ευρωπαϊκούς θεσμούς -που παριστάνουν πως πείθονται-, οργανώνουν μια «φούσκα» για τους δημοσιογράφους, που την ονομάζουν task force, «αλλά στην πραγματικότητα υπάρχουν λίγα αποτελεσματικά μέτρα».
Οι εκπρόσωποι των ευρωπαϊκών και διεθνών οργανισμών για την ελευθερία του Τύπου και την ενίσχυση της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας επισκέφθηκαν τη χώρα μας την περασμένη εβδομάδα και οι διαπιστώσεις τους δεν είναι και τόσο ενθαρρυντικές. Η ελληνική δημοσιογραφία βρίσκεται υπό συνεχή απειλή, στην ίδια κατάσταση που βρισκόταν έναν χρόνο πριν, όπως αποτυπωνόταν στις εκθέσεις των ευρωπαϊκών και διεθνών οργανισμών: στον αντίκτυπο του σκανδάλου παρακολούθησης Predatorgate και χωρίς να προωθούνται οι έρευνες και η εκδίκαση της υπόθεσης, στην ανεξιχνίαστη δολοφονία του δημοσιογράφου Γιώργου Καραϊβάζ και στην ατιμωρησία των εκτελεστών του, στις καταχρηστικές αγωγές κατά δημοσιογράφων για εκφοβισμό και φίμωση και στις οικονομικές και πολιτικές πιέσεις που δέχονται όλο και περισσότερο οι δημοσιογράφοι όταν κάνουν ερευνητική δημοσιογραφία.
Εξι διεθνείς οργανισμοί, που επισκέφθηκαν την Αθήνα την περασμένη εβδομάδα, αφού είχαν επαφές με αξιωματούχους της κυβέρνησης, δημοσιογράφους και εκπροσώπους της Κοινωνίας των Πολιτών, καλούν την κυβέρνηση και τον πρωθυπουργό να λάβουν επειγόντως συγκεκριμένα μέτρα με στόχο τη βελτίωση του κλίματος για ανεξάρτητη δημοσιογραφία και τη διάσωση της ελευθερίας του Τύπου. Πρόκειται για τους οργανισμούς Ταχεία Αντίδραση για την Ελευθερία των Μέσων (MFRR), δηλαδή του Άρθρου 19 της Ευρώπης, Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ελευθερία του Τύπου και των Μέσων Ενημέρωσης (ECPMF), Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων (EFJ), Free Press Unlimited (FPU), Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου (IPI) και Osservatorio Balcani e Caucaso Transeuropa (OBCT), καθώς και εκπροσώπους της Επιτροπής Προστασίας των Δημοσιογράφων (CPJ) και των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα (RSF).
Οι εκπρόσωποι εντόπισαν τέσσερις σημαντικές συστημικές προκλήσεις για την ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα, οι οποίες, όταν συνδυάζονται, συμβάλλουν στη δυσπιστία μεταξύ των δημοσιογράφων και της κυβέρνησης και δημιουργούν ένα τοξικό και επικίνδυνο περιβάλλον για την κριτική και ανεξάρτητη αναφορά: αυθαίρετη παρακολούθηση, απειλές κατά της ασφάλειας των δημοσιογράφων, καταχρηστικές αγωγές καθώς και οικονομικές και πολιτικές πιέσεις. Προτείνουν, μάλιστα, συγκεκριμένα μέτρα και συμμόρφωση με τα ευρωπαϊκά πρότυπα.
1. Παροχή εγγυήσεων κατά της αυθαίρετης παρακολούθησης
Το διάστημα 2020-2022 αρκετοί δημοσιογράφοι και ιδιοκτήτες μέσων ενημέρωσης έπεσαν θύματα υποκλοπών από την ΕΥΠ και από το παράνομο σύστημα κατασκοπείας Predator με πρόσχημα την προστασία της εθνικής ασφάλειας. Παρόλο που κατατέθηκαν πολλές καταγγελίες, δεν έχει ακόμη αποδοθεί δικαιοσύνη για αυτές τις σοβαρές περιπτώσεις παραβίασης της ιδιωτικής ζωής και του απορρήτου των δημοσιογραφικών πηγών, που αποτελούν θεμέλιο της ελευθερίας του Τύπου.
Παρά τις προειδοποιήσεις και τις συγκεκριμένες προτάσεις, η νομοθεσία που ρυθμίζει την επιτήρηση έχει υποστεί μόνο αισθητικές αλλαγές ή αλλαγές που σχεδιάζονται για να απαλλάξουν την κυβέρνηση από ευθύνες. Η κυβέρνηση πρέπει να αλλάξει τον πρόσφατο νόμο: οι παρακολουθήσεις να αιτιολογούνται, να υπάρχει δικαστική εποπτεία και πρόσβαση στις πληροφορίες από τους παρακολουθούμενους. Οι δικαστικές Αρχές οφείλουν να προχωρήσουν γρήγορα στην εκδίκαση των καταγγελιών με ανεξαρτησία και διαφάνεια.
2. Λήψη άμεσων μέτρων κατά της ατιμωρησίας για εγκλήματα κατά δημοσιογράφων
Οι επιθέσεις κατά δημοσιογράφων στην Ελλάδα παραμένουν ατιμώρητες σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις, με κορυφαία τη δολοφονία του δημοσιογράφου Γ. Καραϊβάζ. Μολονότι έχουν συλληφθεί δύο ύποπτοι, οι έρευνες δεν έχουν προχωρήσει ώστε να τιμωρηθούν οι εκτελεστές του. Η ατιμωρησία για σοβαρές φυσικές επιθέσεις εναντίον δημοσιογράφων γίνεται ανεκτή. Οι πρόσφατες πράξεις βίας και εχθρότητας κατά των δημοσιογράφων Γιώργου Παπαχρήστου (Τα Νέα) και Κώστα Βαξεβάνη (Documento) υπογραμμίζουν την ανάγκη για άμεση δράση.
Η κυβέρνηση πρέπει να λάβει συγκεκριμένα μέτρα για την επιτάχυνση της δικαιοσύνης, ενώ για την εξιχνίαση της δολοφονίας του Γ. Καραϊβάζ πρέπει να ζητήσει βοήθεια από οργανισμούς όπως η Europol.
3. Μέτρα για την αντιμετώπιση των καταχρηστικών αγωγών (SLAPPs) σύμφωνα με τις συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
Καθώς βρίσκονται ήδη σε εκκρεμότητα καταχρηστικές αγωγές εναντίον δημοσιογράφων με στόχο τον εκφοβισμό και τη φίμωσή τους επειδή κατέκριναν ισχυρά επιχειρηματικά και πολιτικά συμφέροντα, η κυβέρνηση πρέπει να λάβει αποτελεσματικά μέτρα για την αντιμετώπιση των αβάσιμων και καταχρηστικών διαδικασιών. Οι Στρατηγικές Αγωγές κατά της Δημόσιας Συμμετοχής (SLAPPs) και άλλες καταχρηστικές νομικές ενέργειες από πολιτικούς και επιχειρηματίες κατηγορούν τους δημοσιογράφους για δήθεν συκοφαντία ή ακόμη και για παραβίαση των προσωπικών δεδομένων (π.χ., για δημοσιευμένες και τελεσίδικες αποφάσεις της Δικαιοσύνης). Η κυβέρνηση οφείλει να λάβει μέτρα για την προστασία των δημοσιογράφων σύμφωνα με τη Σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Απρίλιος 2022).
4. Ανεξαρτησία και πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης
Η παρατεταμένη οικονομική κρίση έχει αποδυναμώσει σοβαρά την αγορά των ΜΜΕ και έχει επιφέρει μακροχρόνιες συστημικές στρεβλώσεις, που επηρεάζουν αρνητικά το πεδίο της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας και την ελευθερία του Τύπου. Όπως για παράδειγμα, εμβάθυνε τον τοξικό δεσμό των ΜΜΕ με πολιτικά και επιχειρηματικά συμφέροντα.
* Δήθεν πλουραλισμός: Μολονότι η αγορά των ΜΜΕ είναι αναπτυγμένη, η πολιτική πόλωση έχει ενσωματωθεί βαθιά και η πολυφωνία των μέσων είναι αδύναμη.
* Αυτολογοκρισία: Η ιδιοκτησία των μεγάλων ΜΜΕ από μεγιστάνες του εφοπλισμού, πολλοί από τους οποίους έχουν πολιτικές συνδέσεις και συμφέροντα εξαρτημένα από κρατικές συμβάσεις, εκθέτει τα μέσα σε πιθανές συγκρούσεις συμφερόντων και αδυναμία επεξεργασίας ανεξάρτητων απόψεων. Ως αποτέλεσμα, αν και οι άμεσες πράξεις λογοκρισίας είναι σπάνιες, η αυτολογοκρισία είναι διαδεδομένη στο δημοσιογραφικό επάγγελμα και ορισμένα θέματα κρίνονται ευρέως ως απαγορευμένα.
* Επισφάλεια: Η οικονομική επισφάλεια των δημοσιογράφων στην Ελλάδα λόγω των χαμηλών μισθών και των αδυναμιών προστασίας του κλάδου αφήνει τους επαγγελματίες των μέσων περισσότερο ευάλωτους στις επιμέρους πιέσεις.
* Χρηματοδότηση: Η μεγαλύτερη διαφάνεια στην κατανομή της κρατικής χρηματοδότησης και της κρατικής διαφήμισης στα μέσα ενημέρωσης είναι επίσης ουσιώδης.
* Κρατικά ΜΜΕ υπό... τον πρωθυπουργό: Η άμεση επίβλεψη της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης (ΕΡΤ) και του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων (ΑΠΕ) από το γραφείο του πρωθυπουργού συνεχίζει να θέτει ερωτήματα σχετικά με την ανεξαρτησία και των δύο δημόσιων μέσων, παρά τις επίσημες εγγυήσεις. Η ανεξαρτησία και η ικανότητα του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ) παραμένει υπό αμφισβήτηση.
