Η Παλιά Περίθεια στην Κέρκυρα, εγκαταλελειμμένη από τη δεκαετία του 1960, είχε τα τελευταία χρόνια ζωντανέψει απότομα αλλά προσεκτικά: Καρφωμένη σε μια πλαγιά του όρους Παντοκράτορα, σε μεγάλο υψόμετρο, για να προστατεύεται από τις επιδρομές των πειρατών τον 14ο αιώνα, «αποδέχθηκε» μια ηπιότερη εκδοχή (τουριστικών) επιδρομών, χωρίς να χάσει τον χαρακτήρα της, σε αντίθεση με τα «φορτωμένα» άναρχα με τσιμέντο παραλιακά θέρετρα. Τα αναπαλαιωμένα χτίσματα, μεταξύ αυτών και 5-6 παραδοσιακές ταβέρνες, εξέπεμπαν μια αύρα αυθεντικότητας, παράδοξο για ένα νησί αλωμένο από τον τουρισμό εδώ και δεκαετίες. Ανηφορίζοντας, περικυκλωμένος από πυκνό πράσινο, αναγκαζόσουν να σταματήσεις για να χαζέψεις τη θέα στο Ιόνιο, μέχρι τις ακτές της Αλβανίας.
Την περασμένη Τρίτη, 10 μέρες μετά το ξέσπασμα της πυρκαγιάς, η ίδια διαδρομή σε αποκαρδίωνε: αποκαΐδια και πεσμένες κολώνες, ατμόσφαιρα ακόμα βαριά από την έντονη μυρωδιά της στάχτης. Συνεργεία του ΔΕΔΔΗΕ πασχίζουν να επαναφέρουν το ρεύμα και τα μαγαζιά άνοιξαν χρησιμοποιώντας μια γεννήτρια του δήμου. Δειλά - δειλά εμφανίζονται λιγοστοί τουρίστες. «Θα ανακάμψουμε, αφού στεκόμαστε εδώ, όρθιοι», προσπαθεί να παραμείνει αισιόδοξη η Ντίνα, που, μερικά 24ωρα πριν, είδε τις φλόγες να γλείφουν την ταβέρνα της. Έμεινε στο χωριό παρά την οδηγία για εκκένωση και με τέσσερα ακόμα άτομα το προστάτεψε από τη φωτιά - μαζί με δύο μόνο πυροσβέστες, ελάχιστους γιατί ταυτόχρονα καίγονταν οι Λούτσες. «Κι εγώ εκεί μένω, το σπίτι μου σώθηκε αλλά έχασα 600 περίπου ελιές. Μην γράψεις όμως μόνο για εικόνες καταστροφής. Η Παλιά Περίθεια σώθηκε και κοιτάμε την επόμενη μέρα». Κερνάει σπιτική λεμονάδα, λειτουργεί κάπως σαν καταπραϋντικό μετά την «περιήγηση» στο μαύρο. Το οποίο ίσως αποτρέψει τους πολυαναμενόμενους επισκέπτες του Αυγούστου να ανέβουν -το έκαναν κατά εκατοντάδες καθημερινά- στην περιοχή.
Συνολικά στη βόρεια Κέρκυρα αντιστοιχεί το 30% του τουρισμού του νησιού και τα πλάνα στα διεθνή ΜΜΕ με τις εκκενώσεις έχουν προκαλέσει «πάγωμα» των κρατήσεων και τρόμο στους επαγγελματίες. «Ελάτε να σας φιλοξενήσουμε, να δείτε με τα μάτια σας», ο πηχυαίος τίτλος τοπικής εφημερίδας, παράκληση προς τους ξένους ανταποκριτές να δείξουν ότι το νησί παραμένει ασφαλής προορισμός. Ωστόσο, ενώ συνεχίζω παραλιακά προς τα δυτικά, το τρομακτικό βουητό του ελικοπτέρου Ericson κρατάει ενεργή την ανησυχία. «Μικρές αναζωπυρώσεις, αλλά η κατάσταση παραμένει υπό έλεγχο», καθησυχάζει αρμόδια πηγή.
Στον Απραό, η φωτιά έσβησε στη θάλασσα, ευτυχώς χωρίς να καταστρέψει σπίτια. Οι μόνες κατοικίες που κάηκαν στο νησί είναι δύο, στις Λούτσες. «Δεν είναι, όμως, περιουσία οι 250 ελιές που έχασα εκεί και μάλιστα σε καθαρισμένο χωράφι;» αναρωτιέται η Μαρία που διατηρεί κατάστημα με ρούχα στην Κασσιόπη, επόμενο σταθμό της ΑΥΓΗΣ. «Δεν είναι τα δάση, τα ζώα, ο τόπος μας;». Για ελάχιστα δευτερόλεπτα αφαιρεί το... ευδιάθετο προσωπείο εξυπηρέτησης των τουριστών: «αν δεν υπήρχαν οι εθελοντές, όλος αυτός ο κόσμος, θα είχαμε καεί».
Μερικά μέτρα παρακάτω, στο λιμανάκι της Κασσιόπης, εκεί που τη νύχτα της Κυριακής 23.7 είχαν συγκεντρωθεί τρομαγμένοι ντόπιοι και τουρίστες, περιμένοντας οδηγίες από τις Αρχές, η φωτιά είναι πλέον μια κακή ανάμνηση. Εστιατόρια γεμάτα, ζωηρή κίνηση, όπως κάθε χρόνο τέτοια εποχή, ενώ η θέα προς τη θάλασσα δεσμεύει το βλέμμα μακριά από τα καμένα στους, μέχρι πρότινος κατάφυτους, γύρω λόφους.
Με πενιχρά μέσα και αυτοθυσία έσωσαν τα χωριά τους
Εκεί η ΑΥΓΗ συνάντησε, άυπνους σχεδόν, κάποιους από τους πρωταγωνιστές των προηγούμενων ημερών, προέδρους τοπικών συλλόγων και εθελοντές που μέχρι πέρυσι συντονίζονταν κυρίως για την προστασία του Ερημίτη από την τσιμεντοποίηση. Πριν από ακριβώς δύο εβδομάδες, όταν η φωτιά πρωτο-απείλησε την ορεινή συνοικία του Μέγκουλα, η συνομιλία τους στο viber μετατράπηκε σε άτυπο συντονιστικό. Την πρώτη νύχτα έσπευσαν μερικοί με κλαδιά, όπως - όπως, για να βοηθήσουν.
Εκεί βρέθηκε και ο Πέτρος Πετρόπουλος: «Η σημαντική προσφορά μας είναι ότι γνωρίζουμε την περιοχή σαν την παλάμη μας, ενώ ένας πυροσβέστης από την πόλη δεν ξέρει πού να κόψει τη φωτιά. Ζητήσαμε, για παράδειγμα, ένα πυροσβεστικό στο αλώνι του Μέγκουλα, ευτυχώς εισακουστήκαμε και γλιτώσαμε σπίτια. Μετά είπαμε ότι η φωτιά πρέπει να κοπεί στον δρόμο προς τη Σάντα και παρέταξαν εκεί τα οχήματα. Στον Ρου, επίσης, έγινε ένας άθλος. Οι εθελοντές απλώσαμε τεράστια εγκατάσταση σχεδόν χιλιομέτρου με μάνικες μέσα στα μονοπάτια. Με ένα μόνο, παμπάλαιο πυροσβεστικό -ούτε υδραυλικό τιμόνι δεν είχε!-, το οποίο όμως διέθετε καλή αντλία, και μία υδροφόρα σώσαμε τον οικισμό».
Οταν κινδύνευσε το σχολείο της Κασσιόπης, συντόνισαν μια ομάδα 20 κατοίκων, οι οποίοι έκαναν αλυσίδα και καθάρισαν τον περιβάλλοντα χώρο από την καύσιμη ύλη. Μια μικρή νίκη που τους έδωσε θάρρος να συνεχίσουν. Άλλες, δύσκολες εστίες καταπολεμήθηκαν χάρη στα μονοπάτια που είχε διανοίξει τον χειμώνα η αθλητική ομάδα του «Κάσσιου Δία». «Έχουμε δημιουργήσει δίκτυο μονοπατιών 80 χιλιομέτρων, το οποίο συνδέει την παράκτια βορειοανατολική ζώνη με τα ορεινά χωριά, περιμετρικά του Παντοκράτορα», εξηγεί ο Βασίλης Κουτσούρης. «Στη Σάντα, την πρώτη μέρα της φωτιάς, δεν είχαν οι πυροσβεστικοί κρουνοί νερό. Φταίει η έλλειψη νερού στο νησί, το διαχρονικό μας πρόβλημα. Η επίσημη απάντηση είναι “δεν υπάρχει δίκτυο”. Δεν πρέπει κάποια στιγμή να το φτιάξουμε;». Ο Χαρίλαος Κατσαρός βοήθησε με το σκάφος του στην εκκένωση του οικισμού Νησάκι. Τις επόμενες μέρες πάλευε στα μέτωπα. «Κάποια στιγμή η φλόγα πέρασε πάνω από ένα πυροσβεστικό όχημα και ρίξαμε νερό ο ένας στον άλλο για να σωθούμε. Απερίγραπτες σκηνές».
Εξαντλημένοι στις περιπολίες, συγκινημένοι από την αλληλεγγύη
Τη συζήτηση με τους κατοίκους διακόπτει ένα μήνυμα στο κινητό του Πετρόπουλου: «Καλησπέρα, ομάδα, μας ζητήθηκε από τον κυνηγετικό σύλλογο βοήθεια για την κάλυψη της βάρδιας στην είσοδο του πάρκου Παντοκράτορα, μέχρι τις 12». Είναι η ομάδα «Περιπολίες Κέρκυρας 2023» (για τον κίνδυνο εμπρησμών) που γίνονται από τη δύση μέχρι την ανατολή, βασικό καθήκον στην πρωτόγνωρη αυτόοργανωμένη δράση των δύο τελευταίων εβδομάδων.
«Σε μια περιπολία στον Ρου, ξημερώματα Πέμπτης, κάποιος έσβησε με πυροσβεστήρα μια μικρή αναζωπύρωση. Άνθρωποι μετά από 10 και 12 ώρες δουλειά κάνουν εξοντωμένοι περιπολίες», μας λέει η Σοφία από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Κασσιόπης. Άνοιξε «αυθόρμητα, μαζί με άλλες γυναίκες» το κοινοτικό γραφείο, όπου συνέλεγαν -«ποσότητες τεράστιες!»- νερά, χυμούς τρόφιμα, τροφή για ζώα, τα οποία μετέφεραν στο «μέτωπο».
Δέχτηκαν επίσης διαθεσιμότητες για σπίτια και καταλύματα, με αποτέλεσμα «όλοι όσοι εκκένωσαν να έχουν ένα κρεβάτι να κοιμηθούν». Η ανταπόκριση του κόσμου ήταν συγκινητική. «Την τρίτη ημέρα, που κινδύνευσε η Ημερολιά και το Σύκι, ήταν απίστευτα πολύς ο κόσμος που ήρθε από την Χώρα, τη Λευκίμμη, όλο το νησί. Δεν το έχω ξαναδεί αυτό το πράγμα. Κατηγορούσα άδικα τους Κερκυραίους ότι είναι μόνο στο πληκτρολόγιο», δηλώνει εντυπωσιασμένος ο Β. Κουτσούρης.
Οσο όμως οι εθελοντές μάχονταν, οι δικοί τους αγωνιούσαν, αφού σε όλη την περιοχή το τηλεφωνικό σήμα είναι ασθενές και οι ντόπιοι δικαιολογημένα απηυδισμένοι με τις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας. Ενώ οι παρεμβολές του σήματος παρόχων της Αλβανίας επέτειναν το πρόβλημα σε μια τόσο κρίσιμη συνθήκη.
Ανύπαρκτος ο συντονισμός
Κοινή διαπίστωση, η έλλειψη συντονισμού όσων επιχειρούσαν στην κατάσβεση, αλλά και όσων έσπευσαν μαζικά να βοηθήσουν. Οι κάτοικοι καταγγέλλουν ότι η αστυνομία έδιωχνε ακόμα και εθελοντές με υδροφόρες και δεν έκανε καμία διάκριση μεταξύ των «μάχιμων» και όσων απλά ήθελαν να... φωτογραφίσουν τη φλεγόμενη κορυφογραμμή (υπάρχουν και τέτοιοι στην εποχή του συνδρόμου «FOMO»).
Η εκκένωση των παραθαλάσσιων οικισμών, υποστηρίζουν, έγινε κάπως βιαστικά και ανοργάνωτα, ενώ η φωτιά ήταν ακόμα μακριά. Οι Αρχές το πρώτο βράδυ έστελναν πολύ κόσμο προς τον Ύψο, με αποτέλεσμα να καθυστερήσουν τα πυροσβεστικά οχήματα που έρχονταν από την πόλη της Κέρκυρας προς τα πύρινα μέτωπα.
«Η αλόγιστη χρήση του 112 θα καταντήσει κάποια στιγμή σαν τον μύθο του ψεύτη βοσκού. Άσε το πλήγμα στον τουρισμό. Από την άλλη, τα εγχώρια ΜΜΕ δεν πρόβαλαν σχεδόν καθόλου την πυρκαγιά στην Κέρκυρα, το έθαψαν», αναφέρει ο Π. Πετρόπουλος. Αυτό που βιώσαμε, προσθέτει ο Β. Κουτσούρης, πρέπει να αποτελέσει ευκαιρία για καλύτερο συντονισμό της Πυροσβεστικής και του Δήμου Βόρειας Κέρκυρας με τους κατοίκους. «Να γίνεται την άνοιξη μια σάρωση της περιοχής εκ των προτέρων ώστε στις πρώτες κρίσιμες ώρες κάθε επιχείρησης να ξέρουν οι δυνάμεις πού να πάνε, να μην κάθονται να παρακολουθούν».
Ελάχιστες οι δυνάμεις, εκκωφαντική η απουσία πρόληψης
Τα δυσκολότερα εμπόδια για επίγειες δυνάμεις και εθελοντές ήταν η εγκατάλειψη των δασικών και των αγροτικών δρόμων, η απουσία αντιπυρικών ζωνών και η στενότητα του επαρχιακού δικτύου. «Λίγα 24ωρα πριν από τη φωτιά, είχα περάσει για πεζοπορία από κομβικό δασικό δρόμο, στρατηγικό σημείο για να ελέγξεις όλη την περιοχή. Έχει καταντήσει μονοπάτι, σπρώχναμε βάτα για να περάσουμε, έχει χρόνια να περάσει καταστροφέας. Άλλος κάτοικος πήγε τις μέρες της φωτιάς με αγροτικό και παραλίγο να εγκλωβιστεί», φέρνει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Β. Κουτσούρης.
O Κώστας Ρεβενιώτης, πρόεδρος του Τοπικού Συμβουλίου Σινιών, μου δείχνει επίμονα ένα έγγραφο της κοινότητας, από το 2021, προς τη Δασική Υπηρεσία και το Τμήμα Πολιτικής Προστασίας του Δήμου Βόρειας Κέρκυρας, το οποίο προειδοποιούσε πως οι δρόμοι «χρήζουν διάνοιξης», καθώς «σε περίπτωση πυρκαγιάς θα είναι αδύνατη η πρόσβαση». Αυτό ακριβώς που αντιμετώπισαν φέτος.
«Σε όλο το νησί υπηρετούν τρεις δασολόγοι και τρεις δασοπόνοι (ο ένας βαίνει προς συνταξιοδότηση), δώδεκα εργαζόμενοι στη δασοφύλαξη και καθόλου διοικητικό προσωπικό, ενώ θα έπρεπε να είμαστε πολύ περισσότεροι», μας λέει σε τηλεφωνική επικοινωνία η Ζαΐρα Κρητικού, προϊσταμένη της Διεύθυνσης Δασών Κέρκυρας, αποκαλύπτοντας την τραγική υποστελέχωση. Υπογραμμίζει την ιδιαιτερότητα στα νησιά του Ιονίου, όπου το Ελληνικό Δημόσιο δεν έχει δικαιώματα κυριότητας, αλλά και τη διαχρονική εγκατάλειψη της διαχείρισης των δασών. Εκτιμά ότι το τοπίο στην Παλιά Περίθεια θα χρειαστεί μια εικοσαετία για να ξαναπάρει τη μορφή που είχε μέχρι πρόσφατα.
Ο δήμαρχος Βόρειας Κέρκυρας Γιώργος Μαχειμάρης, απαντώντας στην ΑΥΓΗ για την πρόληψη, επικαλέστηκε τους πενιχρούς πόρους: «Με τα λίγα λεφτά που έχουμε καθαρίζουμε τους αγροτικούς δρόμους αλλά είμαστε νεοσύστατος δήμος. Θα μπορούσαν να γίνουν περισσότερα αν είχαμε βοηθηθεί από την Πολιτεία. Έχουμε ζητήσει χρήματα για μηχανήματα από το 2020». Επιρρίπτει ευθύνες στο κράτος για την εγκατάλειψη των δασικών δρόμων και επαναλαμβάνει τις υπόνοιες περί εμπρησμών («την πρώτη μέρα είχαμε επτά ταυτόχρονες εστίες»), τους οποίους συνδέει «ενδεχομένως» με «τα σχέδια δύο εταιρειών, από το 2008, να εγκαταστήσουν ανεμογεννήτριες στην περιοχή του πρώην Δήμου Θιναλίων». Μέχρι στιγμής δεν έχουν βρεθεί εμπρηστικοί μηχανισμοί ούτε έχει γίνει κάποια σύλληψη. Στηλιτεύει την καθυστέρηση στην αποστολή εναέριων μέσων αλλά και την εκκένωση, χωρίς τη συναίνεση του δήμου, του οικισμού Νησάκι.
«Μέχρι το 2010 που ήμουν δήμαρχος, κάναμε αγροτική οδοποιία και στις παρυφές των δασικών δρόμων. Τα δασαρχεία πράγματι έχουν διαλυθεί αλλά ο δήμος θα μπορούσε τα τελευταία χρόνια να συντηρήσει τους αγροτικούς δρόμους και δεν το έκανε. Δεν απορρόφησε 3.000.000 ευρώ για αγροτική οδοποιία», καταγγέλλει, από την πλευρά του, ο Σπύρος Βάρελης, εκ νέου υποψήφιος για τη δημαρχία της Βόρειας Κέρκυρας. Δήμο «με μεγάλη εμπειρία», καθώς «πάνω από το 70% των πυρκαγιών του νησιού μπαίνουν σε αυτό το κομμάτι και ειδικά στην περιοχή του Θιναλίου. Δεν λείπουν τα μέσα από τον δήμο μας». Επιβεβαιώνει την έλλειψη επαρκών πυροσβεστικών δυνάμεων κατά την πυρκαγιά και επαναλαμβάνει ότι δεν δικαιολογείται τέτοια καταστροφή (σ.σ.: κάηκαν σχεδόν 22.000 στρέμματα) «σε μέρες με άπνοια, κατά κύριο λόγο».
