Δύο προσκλήσεις μέσα σε δύο μήνες έχει απευθύνει η ΕΣΗΕΑ στους δημοσιογράφους - μέλη της, αλλά και τους δημοσιογράφους όλης της χώρας, μελών άλλων Ενώσεων Συντακτών, να γίνουν μέλη στον «Ξενοφώντα», τον νέο Οργανισμό Συλλογικής Διαχείρισης για τα πνευματικά δικαιώματα των δημοσιογράφων: την «εύλογη αμοιβή» και μέρος από το «εκδοτικό δικαίωμα». «Δικαιούμαστε αμοιβή για τα έργα μας», ενημερώνει η ΕΣΗΕΑ, «ελάτε στον “Ξενοφώντα”».
Η ΑΥΓΗ μίλησε με τη Μάχη Νικολάρα, ειδική γραμματέα στο Δ.Σ. της ΕΣΗΕΑ, που έχει επωμιστεί για λογαριασμό της Ένωσης όλο το έργο της εξασφάλισης των δικαιωμάτων των δημοσιογράφων και των εσόδων που θα τους αποδοθούν. Ο σχεδιασμός μοιάζει με την οργάνωση και λειτουργία του ΕΔΟΕΑΠ και φιλοδοξεί να συγκεντρώσει στον «Ξενοφώντα» το σύνολο του δημοσιογραφικού κόσμου.
Γιατί και πώς έχουν δικαιώματα οι δημοσιογράφοι;
Οι δημοσιογράφοι είναι δημιουργοί έργων του λόγου. Στο εξωτερικό χρησιμοποιείται και ο όρος συγγραφέας αλλά στα ελληνικά δεν το συνηθίζουμε, κυρίως για να διαχωρίσουμε το λογοτεχνικό ή επιστημονικό έργο από το δημοσιογραφικό. Τα άρθρα, τα ρεπορτάζ, οι συνεντεύξεις, είτε τυπώνονται είτε αναρτώνται σε ιστοσελίδες είτε εκφέρονται από τους δημοσιογράφους στο ραδιόφωνο ή την τηλεόραση, είναι πνευματικά έργα που προστατεύονται από τη νομοθεσία. Στην περίπτωσή μας δεν προστατεύεται η είδηση, δηλαδή το γεγονός αυτό καθαυτό, αλλά ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο την παρουσιάζει ένας δημοσιογράφος.
Ποια είναι η διαφορά μεταξύ πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων;
Συγγενικά λέμε τα δικαιώματα που παράγονται δευτερογενώς. Αφορούν εκτελεστές πνευματικών έργων όπως οι τραγουδιστές ή οι ηθοποιοί και παραγωγούς όπως οι δισκογραφικές εταιρίες. Η Οδηγία 790/2019, η οποία ενσωματώθηκε στην ελληνική νομοθεσία τον Νοέμβριο του 2022, εισήγαγε ένα νέο συγγενικό δικαίωμα, αυτό των επιχειρήσεων ΜΜΕ κάθε μορφής (εφημερίδες, περιοδικά, ιστοσελίδες, ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθμοί) έναντι των ψηφιακών πλατφορμών (Google, Facebook, YouTube, Twitter, Amazon κ.ά.) για την αναπαραγωγή και τον διαμοιρασμό δημοσιευμάτων στο Διαδίκτυο. Ονομάζεται «εκδοτικό δικαίωμα» (Publisher’ s right), αφορά όμως όλους τους ιδιοκτήτες ΜΜΕ.
Ποια είναι η διεκδίκηση των δημοσιογράφων από τις πλατφόρμες του Διαδικτύου;
Οι δημοσιογράφοι είναι δημιουργοί και έχουν όλα τα πνευματικά δικαιώματα που απορρέουν από τη νομοθεσία. Γι’ αυτό πρέπει να είναι πάρα πολύ προσεκτικοί στις συμβάσεις που υπογράφουν με τους εργοδότες τους. Επιπλέον, η Οδηγία όρισε ότι πρέπει να λάβουν ένα δίκαιο μερίδιο από τα ποσά που θα εισπράξουν από τις πλατφόρμες οι επιχειρήσεις ΜΜΕ. Στην Ελλάδα, μετά από πολύχρονη και τεκμηριωμένη διεκδίκηση, η ΕΣΗΕΑ και οι δημοσιογραφικές ενώσεις όλης της χώρας καταφέραμε να έχουμε ένα συγκεκριμένο ποσοστό για τους δημοσιογράφους. Ο τελευταίος νόμος όρισε ότι οι εκδότες, ανάλογα με το αν απασχολούν δημοσιογράφους με Σύμβαση Εργασίας ή Έργου, θα καταβάλλουν αντίστοιχα το 15% ή το 25% των εσόδων τους από τις πλατφόρμες στον Οργανισμό που εκπροσωπεί τους δημοσιογράφους για να τους τα διανείμει. Η συλλογική διαχείριση των πνευματικών δικαιωμάτων είναι σε αρκετές περιπτώσεις υποχρεωτική και ενθαρρύνεται από τη νομοθεσία, γιατί είναι αδύνατον ο καθένας δημιουργός να τα διεκδικήσει μόνος του.
Γιατί η ΕΣΗΕΑ και οι άλλες δημοσιογραφικές ενώσεις δημιούργησαν τον «Ξενοφώντα»;
Ο «Ξενοφών» δημιουργήθηκε για να μας οδηγήσει στο μέλλον, ένα μέλλον όπου οι εξελίξεις στον Τύπο θα καθορίζονται όλο και περισσότερο από τους κανόνες της ενιαίας ψηφιακής αγοράς.
Πρέπει να είμαστε έτοιμοι και ισχυροί να διεκδικήσουμε από τους γίγαντες του Διαδικτύου (Google, Facebook κ.λπ.). Σε αυτό το νέο μεγάλο πεδίο, έχουμε κάνει τα πρώτα στέρεα βήματα. Σύντομα θα ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις με βάση τον κανονισμό που καταρτίζει η Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Δικτύων, η οποία θα ορίσει τα κριτήρια με τα οποία θα γίνει αυτή η διαπραγμάτευση με τις πλατφόρμες.
Πρέπει να είμαστε ισχυροί για να λάβουμε ό,τι μας αναλογεί από τις ήδη θεσμοθετημένες πηγές και κυρίως τη λεγόμενη «εύλογη αμοιβή», δηλαδή τα ποσά που είναι υποχρεωμένοι να τιμολογούν και να καταβάλλουν στους Οργανισμούς Συλλογικής Διαχείρισης οι εισαγωγείς μηχανημάτων ή συσκευών που χρησιμοποιούνται για την αναπαραγωγή πνευματικών έργων για ιδιωτική χρήση (σκάνερ, εκτυπωτές, υπολογιστές κάθε είδους, κινητά τηλέφωνα κ.λπ.)
Ποια είναι η εικόνα σήμερα, από ποιες πηγές έχουν λαμβάνειν οι δημοσιογράφοι;
Από τις διαφορετικές πηγές που ορίζονται στη νομοθεσία,
* Οι δημοσιογράφοι του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης δεν ελάμβαναν καμία αμοιβή, ενώ τη δικαιούνται. Σήμερα τους εκπροσωπεί ο «Ξενοφών».
* Ορισμένοι δημοσιογράφοι των εφημερίδων και μόλις πρόσφατα των ιστοσελίδων ελάμβαναν αμοιβές που αντιστοιχούν μόλις στο 1,8% των συνολικών εισπράξεων από την «εύλογη αμοιβή».
* Κανένας δημοσιογράφος δεν ελάμβανε αμοιβή από τη διόλου αμελητέα αγορά των αποδελτιώσεων Τύπου.
* Κανένας δημοσιογράφος δεν ελάμβανε αμοιβή από την αθρόα αναπαραγωγή αποσπασμάτων δελτίων ειδήσεων και εκπομπών της τηλεόρασης σε ιστοσελίδες, μέσω συμφωνιών με τρίτους παρόχους.
Ολα αυτά πρέπει να αλλάξουν. Γι’ αυτό δημιουργήθηκε ο «Ξενοφών» και γι' αυτό η ΕΣΗΕΑ και όλες οι δημοσιογραφικές ενώσεις, ΕΣΗΕΜ-Θ, ΕΣΗΕΠΗΝ, ΕΣΗΕΘΣΤΕ-Ε, ΕΣΠΗΤ, καλούν να μέλη τους να ενταχθούν και να συ-στρατευθούμε όλοι μαζί σε ένα ενιαίο ισχυρό μέτωπο για να διεκδικήσουμε επιτέλους τα πνευματικά μας δικαιώματα.
Ποιοι μπορούν να ενταχθούν στον «Ξενοφώντα»;
Οποιος δημοσιεύει δημοσιογραφικά έργα σε εφημερίδες, ενημερωτικές ιστοσελίδες, ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς, εργαζόμενος ή συνταξιούχος, μπορεί να αναθέσει στον «Ξενοφώντα» τη διαχείριση των πνευματικών του δικαιωμάτων. Δηλώνει τα έργα του μέσα στον χρόνο και η διανομή γίνεται μέσα στην επόμενη χρονιά, όπως προβλέπει ο νόμος και ο κανονισμός διανομής του Οργανισμού ο οποίος είναι διαθέσιμος στην ιστοσελίδα του.
Στο εξωτερικό, σε ποια φάση βρίσκονται οι συμφωνίες για τα δικαιώματα των δημοσιογράφων;
Στο εξωτερικό έχουν ήδη υπογραφεί συμφωνίες με τους γίγαντες του Διαδικτύου, Όμως εκεί απαντάται το φαινόμενο (π.χ. στην Αυστραλία) οι πλατφόρμες να επιδιώκουν και να πετυχαίνουν συμφωνίες με μεμονωμένους εκδότες στο πλαίσιο εμπορικών συμφωνιών, π.χ. για διαφήμιση ή για χορηγικά προγράμματα. Οι εμπορικές συμφωνίες δηλαδή περιλαμβάνουν συμφωνίες και για εκδοτικά δικαιώματα, χωρίς μάλιστα αυτό να αναφέρεται. Όμως οι συμφωνίες για τα δικαιώματα πρέπει να είναι ξεχωριστές και να μην συμψηφίζονται με εμπορικά συμβόλαια. Υπάρχουν υποθέσεις που βρίσκονται στα δικαστήρια, όπως π.χ. στη Γαλλία και στη Γερμανία. Η εμπειρία δείχνει επίσης πως δεν είναι προς όφελος των εκδοτών, γιατί με ένα τρόπο τέτοιου είδους συμφωνίες είναι εκβιαστικές. Οι πλατφόρμες εκβιάζουν μειώνοντας την ορατότητα των ΜΜΕ. Στην Ελλάδα τώρα, το μέγεθος είναι μικρό, γιατί η γλώσσα έχει περιορισμένη απεύθυνση και η κλίμακα γενικά είναι μικρή, όσο μεγάλος κι αν είναι εδώ ο εκδότης. Γι αυτό άλλωστε οι ενώσεις των εκδοτών έχουν ταχθεί ενάντια σε τέτοιου είδους συμφωνίες, όπως το είπαν ρητά και στην Ημερίδα που οργάνωσε η ΕΣΗΕΑ πριν από δύο μήνες.
