Εδώ και μερικές μέρες μετράμε μία λιγότερη. Η 27χρονη Αναστάζια ήρθε από την Πολωνία να εργαστεί σε ξενοδοχείο στην Κω και βρήκε μαρτυρικό -όπως έδειξε το ιατροδικαστικό πόρισμα- θάνατο. Βρέθηκε δολοφονημένη, πνιγμένη, με σημάδια πάλης στο σώμα της, από τουλάχιστον έναν άντρα, ίσως και περισσότερους. Η υπόθεση αυτή αναπόφευκτα φέρνει στον νου προηγούμενες, όπως της Ελένης στη Ρόδο, της Καρολάιν στα Γλυκά Νερά, της Γαρυφαλλιάς στη Φολέγανδρο και πολλές άλλες. Και αυτό γιατί οι υποθέσεις αυτές έχουν το εξής κοινό: Είναι γυναικοκτονίες.
Πες τη με το όνομά της
Γυναικοκτονίες, όχι ανθρωποκτονίες. Κι αυτό όχι επειδή οι γυναίκες δεν είναι άνθρωποι, όπως απλουστευτικά και πονηρά ισχυρίζονται πολέμιοι του όρου γυναικοκτονία, αλλά επειδή οι γυναίκες δολοφονούνται λόγω του φύλου τους, επειδή είναι θύματα της πιο ακραίας μορφής έμφυλης βίας. Επειδή οι γυναικοκτονίες είναι εγκλήματα που καθορίζονται από το στερεότυπο της ανδρικής κυριαρχίας στο γυναικείο σώμα. Αν δεν αναγνωρίσουμε αυτά τα εγκλήματα ως τέτοια, πώς θα αναγνωρίσουμε ότι η πατριαρχία σκοτώνει; Και αν δεν κάνουμε αυτή την παραδοχή, πώς θα καταστεί σαφές ότι η αντιμετώπιση των έμφυλων διακρίσεων και της έμφυλης βίας απαιτεί μέτρα και πολιτικές σε αυτή την κατεύθυνση ώστε να μην μετράμε δολοφονημένες γυναίκες;
Από το 2018, μετά και τη δολοφονία και τον βιασμό της Ελένης Τοπαλούδη στη Ρόδο, φαίνεται ότι ο όρος χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο στον δημόσιο διάλογο, ενώ τον έχουν υιοθετήσει ακόμα και συστημικά μέσα ενημέρωσης. Ωστόσο κάποιοι -ανάμεσά τους και η Πολιτεία- εξακολουθούν να τον αποφεύγουν. Στην Ελλάδα το κράτος δεν τηρεί καμία επίσημη καταγραφή του φαινομένου της γυναικοκτονίας. Ούτε η ΕΛ.ΑΣ. αλλά ούτε η Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων καταγράφει τέτοια περιστατικά, καθώς η γυναικοκτονία δεν ορίζεται στον Ποινικό Κώδικα. Δεν αναγνωρίζεται καν ως υποπερίπτωση του αδικήματος της ανθρωποκτονίας στην έμφυλη διάστασή του.
Εμφυλη βία και στερεότυπα
Μπορεί οι... αρμόδιοι να αποφεύγουν τη λέξη γυναικοκτονία, όμως το έγκλημα υπάρχει και μάλιστα η χώρα μας καταγράφει και θλιβερή πρωτιά στο συγκεκριμένο. Από τη διασυνοριακή έρευνα δεδομένων που οργάνωσε το Μεσογειακό Ινστιτούτο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (MIIR.gr - Mediterranean Institute for Investigative Reporting) στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Δικτύου Δημοσιογραφίας Δεδομένων (EDJNet - European Data Journalism Network) και διεξήχθη από τον Οκτώβριο του 2022 έως τον Φεβρουάριο του 2023 προκύπτει αύξηση των γυναικοκτονιών και της έμφυλης βίας πανευρωπαϊκά την περίοδο της πανδημίας, με την Ελλάδα να καταγράφει την υψηλότερη αύξηση, 187,5%, στις γυναικοκτονίες το 2021.
Η τελευταία έκθεση του δείκτη έμφυλων στερεοτύπων (GSNI), που κυκλοφόρησε από το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη (UNDP), αποκάλυψε ότι την τελευταία δεκαετία δεν υπήρξε καμία βελτίωση στις προκαταλήψεις κατά των γυναικών, με σχεδόν 9 στους 10 άνδρες και γυναίκες παγκοσμίως να εξακολουθούν να διατηρούν έμφυλα στερεότυπα. Μέχρι σήμερα οι μισοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πιστεύουν ότι οι άνδρες είναι καλύτεροι πολιτικοί ηγέτες από τις γυναίκες και περισσότερο από το 40% πιστεύει ότι οι άνδρες είναι καλύτερα στελέχη επιχειρήσεων από τις γυναίκες. Ένα σοκαριστικό 25% των ανθρώπων πιστεύει ότι είναι δικαιολογημένο ένας άνδρας να χτυπά τη σύζυγό του.
Victim blaming
Οι δολοφονημές γυναίκες δεν ξεφεύγουν ούτε μετά θάνατον από τα έμφυλα στερεότυπα και τον σεξιστικό λόγο. Η γυναικοκτονία της Αναστάζια είναι ακόμα μία υπόθεση στην οποία διάφοροι επιχειρούν να επιρρίψουν ευθύνες στο ίδιο το θύμα. Ο διαβόητος «ειδικός αστυνομικός αναλυτής» -όπως τον αποκαλούν πλέον στα τηλεοπτικά πάνελ όπου φιλοξενείται συστηματικά- Σταύρος Μπαλάσκας έσπευσε να ενημερώσει το ευρύ κοινό ότι στο κινητό του θύματος βρέθηκε «προφίλ γνωριμιών», με την παρουσιάστρια της εκπομπής να ρωτά αν ο σύντροφος του θύματος ήξερε για το προφίλ αυτό. Λες και ένα προφίλ γνωριμιών καθιστά μία δολοφονία λιγότερο άγρια, έναν θύτη λιγότερο εγκληματία ή ένα θύμα υπεύθυνο για τον θάνατό του. Είναι απορίας άξιο γιατί εξακολουθούν τηλεοπτικοί σταθμοί να καλούν τον Μπαλάσκα να μιλήσει για γυναικοκτονίες μετά και τη δήλωσή του για τον δολοφόνο της Καρολάιν, τον πιλότο Μπάμπη Αναγνωστόπουλο: «Εκείνη τη στιγμή, αν ήταν ατυχές γεγονός μέσα στον θυμό του και μέσα στο “τα ’χασε και τρελάθηκε”, εάν έπαιρνε τηλέφωνο την αστυνομία, δεν θα πήγαινε ούτε τέσσερα χρόνια φυλακή. Είναι νέο παιδί» (!). Και στη γυναικοκτονία στα Γλυκά Νερά η νεκρή Καρολάιν βρέθηκε να ενοχοποιείται μέσα από τίτλους δημοσιευμάτων που έγραφαν «Τον απειλούσε με διαζύγιο» και άλλα παρόμοια. Αντίστοιχα, η Γαρυφαλλιά «τσακώθηκε πολύ» και η Ελένη «βρέθηκε με δύο αγόρια σε ένα σπίτι». Το victim blaming που φορτώνει ευθύνες στις δολοφονημένες γυναίκες και ξεπλένει τους γυναικοκτόνους καλά κρατεί.
«Βολικό» προφίλ γυναικοκτόνου
Τη γυναικοκτονία της Κω θεώρησαν ως ευκαιρία ρατσιστές και εθνικιστές για να χύσουν ακροδεξιό δηλητήριο. Με αφορμή την εθνικότητα του φερόμενου (μέχρι την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές) ως γυναικοκτόνου, εμφανίστηκαν δήθεν υπέρμαχοι των δικαιωμάτων των γυναικών προκειμένου να προωθήσουν την αντιμεταναστευτική ατζέντα. Ο γυναικοκτόνος είναι αλλοδαπός, άρα οι αλλοδαποί είναι εγκληματίες και οι γυναίκες κινδυνεύουν από τους αλλοδαπούς. Με αυτό το επιχείρημα αποπειράθηκαν να εργαλειοποιήσουν τις γυναικοκτονίες εκείνοι που αδιαφορούν για τις φεμινιστικές διεκδικήσεις και συχνά στοχοποιούν τις φεμινίστριες. Και να παρακάμψουν σκόπιμα αυτό που οι γυναίκες ξέρουμε από το συλλογικό μας βίωμα: ότι η έμφυλη βία δεν έχει τάξη, φυλή ή θρήσκευμα. Ότι γυναικοκτόνος μπορεί να είναι ο «ωραίος πιλότος», ο Ροδίτης, ο Μπανγκλαντεσιανός, το παιδί που δεν είχε δώσει δικαιώματα. Σύμφωνα με το femicide.gr, το παράρτημα του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Γυναικοκτονία στην Ελλάδα, τα ποσοτικά δεδομένα που συλλέχθηκαν για το 2022 έδειξαν πως «στη μεγάλη πλειονότητά τους τα θύματα και οι δράστες των γυναικοκτονιών ήταν ελληνικής καταγωγής, 22 θύματα και 19 δράστες εκ των οποίων οι 6 ήταν αλλοδαποί».
Άραγε, οι επιλεκτικά ευαίσθητοι, που επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν μία γυναικοκτονία για να υπερασπιστούν παράνομες επαναπροωθήσεις και πνιγμούς μεταναστών και προσφύγων, αλήθεια βρήκαν να πουν μία κουβέντα για τις δεκάδες γυναίκες στο αμπάρι του αλιευτικού στον πάτο της θάλασσας;
Η Αναστάζια δεν είναι πια εδώ
Της
Μαρίας Γκασούκα*
Η Αναστάζια δεν είναι πια εδώ. Προστέθηκε στη σειρά των δολοφονημένων γυναικών του τελευταίου μήνα, πέντε στον αριθμό (συν μία απόπειρα με δεκατέσσερις μαχαιριές), μεσούσης της προεκλογικής περιόδου. Πέντε δολοφονημένες γυναίκες εξαιτίας του φύλου τους και το γεγονός δεν φάνηκε να απασχολεί τον προεκλογικό λόγο, με την παρήγορη εξέλιξη, λίγων είναι η αλήθεια, βουλευτριών του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., που ήταν και το μόνο κόμμα που έβγαλε ένα, έστω άχρωμο και άοσμο, δελτίο Τύπου.
Η δολοφονία της Αναστάζια διαθέτει χαρακτηριστικά με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Θα εστιάσω όμως στον τρόπο που παρουσιάστηκε από τα ΜΜΕ, καθώς μας ενημέρωσαν όχι μόνο για ένα φριχτό, σεξιστικό, σεξουαλικό έγκλημα, αλλά μας επέτρεψαν να διακρίνουμε και τον τρόπο που ο ρατσισμός και ο σεξισμός εμπλέκονται σε ανάλογα περιστατικά. Εκείνη ήταν μια εργαζόμενη σκληρά, αφού όλες/οι γνωρίζουμε τους όρους υπό τους οποίους εργάζονται οι αλλοδαπές/οί στα ελληνικά ξενοδοχεία. Ωστόσο, δεν ήταν λίγα τα μέσα τα οποία έσπευσαν, με βάση τις νεανικές φωτογραφίες και τον τρόπο που ντυνόταν, να αφήσουν αιχμές περί μειωμένης ηθικής της. Έφτασαν μάλιστα στο σημείο να αφήσουν υπαινιγμούς για πιθανή ένταξή της σε οίκο ανοχής, οι οποίοι οδηγούν στην επαναθυματοποίηση της νεκρής και στο γνωστό και επαναλαμβανόμενο «τέτοια που ήταν, τα ήθελε και τα έπαθε». Από την άλλη, ο θύτης, όχι ένας άντρας της πατριαρχίας, ανεξαρτήτως καταγωγής, κοινωνικής τάξης, θρησκεύματος, πολιτιστικής προέλευσης κ.λπ., αλλά ένας «Μπαγκλαντεσιανός», ολίγον σκούρος, πολύ μουσουλμάνος, αφόρητα πρόσφυγας, άρα εγγενώς φονιάς, όπως προσπάθησε να μας πείσει και ο κύριος Βελόπουλος. Το βέβαιο είναι ότι, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, στην ακραία εκδήλωση έμφυλης βίας, όπως είναι μια γυναικοκτονία -στην ουσία της εργαλείο επιβολής πατριαρχικής πολιτικής και εξουσίας-, ο ρατσισμός αλληλεπιδρά με τη βία κατά των γυναικών και διαμορφώνει τόσο την ίδια τη γυναικοκτονία όσο και τους τρόπους με τους οποίους αντιμετωπίζεται από την τοπική κοινότητα, την αστυνομία, τα μέσα ενημέρωσης και το νομικό σύστημα.
Η Αναστάζια δολοφονήθηκε, δυστυχώς, από έναν ή πολλούς άνδρες της τάξης της, επιβεβαιώνοντας ότι δεν υπάρχουν ταξικά, θρησκευτικά, πολιτιστικά κ.λπ. όρια, ειδικότερα σε περιπτώσεις σεξουαλικών παραβιάσεων και σεξουαλικής βίας που καταλήγουν στον θάνατο μιας γυναίκας ή ενός κοριτσιού. Έτσι ή αλλιώς, πρόκειται για τον τελευταίο κρίκο σε μια μακρά αλυσίδα έμφυλης βίας, το ακραίο τέλος μιας συνέχειας αντι-γυναικείου τρόμου, η οποία περιλαμβάνει ισχυρό πλέγμα μορφών λεκτικής και σωματικής κακοποίησης.
Και πού βρίσκονται η Πολιτεία και οι θεσμοί της σε όλα αυτά; Να κατάφεραν άραγε ο κύριος Μητσοτάκης και ο κύριος Τσιάρτας να «προσδιορίσουν» τον όρο (με καθυστέρηση τουλάχιστον δεκαπέντε χρόνων σε σχέση με τους διεθνείς οργανισμούς), όπως μας καλούσε ανερυθρίαστα ο πρώτος να πράξουμε σε άρθρο του τον περασμένο χρόνο; Και τι εκκωφαντική στ’ αυτιά μας η σιωπή της Εκκλησίας, που ωστόσο σέρνει έναν ιερέα στα δικαστήριά της επειδή έδωσε σε δύο κοριτσάκια να κρατήσουν από μια λαμπάδα!
* Η Μαρία Γκασούκα είναι ομότιμη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου
