«Να μην δίνουν (σ.σ.: οι βουλευτές της αντιπολίτευσης) διαρκώς μάχες οπισθοφυλακής την ώρα που στην Κίνα δεν υπάρχουν καν χειριστές κλαρκ, αλλά ρομποτικά συστήματα». Η «προτροπή» του Άδωνη Γεωργιάδη αποτέλεσε το πρόσχημα για την προσπάθεια της κυβέρνησης Μητσοτάκη (2022) να δώσει τη δυνατότητα χειρισμού περονοφόρων ανυψωτικών χωρίς να απαιτείται άδεια άσκησης επαγγέλματος. Αν και η Ελλάδα υπολείπεται σημαντικά των ανεπτυγμένων χωρών σε ρομποτική, αυτοματισμό και Τεχνητή Νοημοσύνη, η απειλή πως «τα ρομπότ θα σας πάρουν τη δουλειά» μοιάζει πια «υλοποιήσιμη».
Μια εταιρεία με έδρα τα Άνω Λιόσια, η Liftco, κατάφερε -πρώτη στην Ελλάδα- να (μπορεί να) μετατρέπει όλους τους τύπους των ηλεκτροκίνητων περονοφόρων σε ρομπότ συνδυάζοντας τεχνολογίες από διάφορους κατασκευαστές και χώρες. Μέχρι σήμερα έχει εγκαταστήσει περονοφόρα οχήματα αυτόνομης οδήγησης (AGVs) σε μια ελληνική εταιρεία παραγωγής κολλητικών ταινιών και σε μια γνωστή ελληνική φαρμακοβιομηχανία. Παράλληλα, σύμφωνα με τη γενική διευθύντρια Ηλιάνα Σουσώνη, «βρίσκεται στο τελικό στάδιο εγκατάστασης ακόμη δύο οχημάτων σε χώρο logistics ηλεκτρικών συσκευών, ενώ η πιο πρόσφατη ζήτηση αφορά ελληνική εταιρεία παραγωγής μπαταριών».
Παρά το μικρό στατιστικό δείγμα και δεδομένου ότι η λειτουργία των AGVs αφορά καινούργιες εγκαταστάσεις, «μπορούμε να ισχυριστούμε με ασφάλεια πως όχι μόνο δεν χάθηκαν θέσεις εργασίας, αλλά οι εργαζόμενοι εκπαιδεύτηκαν σε αναβαθμισμένα συστήματα, αναλαμβάνοντας ενδιαφέροντες ρόλους, κυρίως γύρω από τη λειτουργία των οχημάτων» καθησυχάζει η Ηλ. Σουσώνη. Είναι αλήθεια ότι ο χειριστής ενός συμβατικού κλαρκ εκτελεί την ίδια μονότονη και ενίοτε επικίνδυνη διαδικασία καθημερινά. Γιατί να μην θέλει να απαλλαγεί; «Μέχρι στιγμής στη χώρα μας οι χειριστές απειλούνται κυρίως από το νομοσχέδιο Γεωργιάδη. Δεν έχουμε εικόνα ότι αντικαθίστανται σε αποθηκευτικούς χώρους χειριστές από μηχανήματα, αν και σίγουρα υπάρχει η δυνατότητα να δουλεύουν μόνα τους σε μεγάλα logistics» αναφέρει στην ΑΥΓΗ της Κυριακής ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας Χειριστών Μηχανημάτων Νίκος Ηλιόπουλος.
Το αυτόματο κλαρκ, τονίζουν ειδικοί του χώρου, μοιάζει να βρίσκεται ένα «κλικ» πάνω για τα δεδομένα της Ελλάδας, διότι λύνει το πρόβλημα της διακίνησης των προϊόντων μέσα στην παραγωγική διαδικασία. Αλλά πρέπει να προηγηθεί το «παραγωγικό κομμάτι». Ως προς αυτό δεν υπάρχουν καν στοιχεία για τους αριθμούς των βιομηχανικών ρομπότ στη χώρα μας. Η Διεθνής Ομοσπονδία Ρομποτικής (IFR) εκτιμούσε πως το 2016 υπήρχαν στη χώρα μας 17 ρομπότ ανά 10.000 εργαζόμενους (ο μέσος όρος σε παγκόσμιο επίπεδο το 2021 είναι 141 ρομπότ ανά 10.000 εργαζόμενους). «Είναι δεδομένο ότι βρισκόμαστε στις τελευταίες θέσεις της Ευρώπης, αλλά είναι ζήτημα επιβίωσης για την ελληνική βιομηχανία να στραφεί στον αυτοματισμό» σχολιάζει ο Ευάγγελος Γκιζελής, διευθύνων σύμβουλος της Gizelis Robotics. Είναι από τις λίγες επιχειρήσεις που κατασκευάζει αυτόματες γραμμές παραγωγής. Κάτι που μπορεί να «γλιτώσει» τους εργαζόμενους από κοπιαστικές και επικίνδυνες εργασίες: «Σε ελληνικό εργοστάσιο παραγωγής μπαταριών λειτουργούν από φέτος ρομποτικοί βραχίονες σε σημεία και καθήκοντα με αντίξοες και ανθυγιεινές συνθήκες, όπου οι εργαζόμενοι αναγκάζονταν να ντύνονται με στολές λες και πάνε στη Σελήνη» φέρνει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Ευ. Γκιζελής.
Ποιος όμως εξασφαλίζει ότι η (εκάστοτε) επιχείρηση θα φροντίσει να μην χαθούν οι θέσεις των συγκεκριμένων εργαζόμενων; «Ο ανειδίκευτος εργαζόμενος που κουβαλάει 50 κιλά καφάσια στη βιομηχανία μπορεί να πάει στα χωράφια να δουλέψει, όπου δεν υπάρχουν εργατικά χέρια. Γιατί πρέπει να μείνει στη βιομηχανία; Υπάρχουν δουλειές για όλους εκεί έξω» είναι το επιχείρημα του Ευ. Γκιζελή, χιλιοειπωμένο από τον κόσμο των επιχειρηματιών - κι όταν πάρουν τη θέση τους ρομπότ-εργάτες γης, τι θα κάνει;… Σε κάποιες περιπτώσεις, ωστόσο, η αναβάθμιση μιας επιχείρησης λόγω της τεχνολογικής καινοτομίας αυξάνει τις ανάγκες για προσωπικό. «Μικρομεσαία βιοτεχνία με έδρα την Κόρινθο, που παράγει ηλιακούς θερμοσίφωνες, είχε πριν από πέντε χρόνια 40 εργαζόμενους και 4 εκατομμύρια ευρώ τζίρο. Δεν μπορούσε να βρει ηλεκτροσυγκολλητές γιατί σπανίζουν. Αφού εγκατέστησε ρομποτικούς βραχίονες και τελειοποίησε την τυποποίηση (όλα τα μπόιλερ είναι ίδιας ποιότητας), έχει πλέον 120 εργαζόμενους και 15 εκατομμύρια τζίρο» επισημαίνει ο Ευ. Γκιζελής.
Στην COSCO, τρεις καινούργιες γερανογέφυρες δουλεύουν με τηλεχειριστήριο και ο εργαζόμενος δεν χρειάζεται να βρίσκεται στον θάλαμο - περισσότερο διευκολύνεται, παρά κινδυνεύει να χάσει τη θέση του. «Δεν θα προλάβουμε στον εργασιακό μας βίο εξελίξεις σαν των λιμανιών του εξωτερικού, όπου τα πάντα δουλεύουν αυτόματα» μας λέει εργαζόμενος.
Κερδοφορία αυξημένη, μισθοί καθηλωμένοι
Καθόλου αμελητέα είναι η μεγαλύτερη ασφάλεια στην εκτέλεση εργασιών. Το πιστοποιεί και εργαζόμενος σε μεγάλη φαρμακοβιομηχανία, που μίλησε ανώνυμα στην ΑΥΓΗ της Κυριακής. Παράλληλα, επισημαίνει, η ελληνική φαρμακοβιομηχανία, χάρη στις τεχνολογικές εξελίξεις, έχει μετατραπεί σε αναγνωρίσιμη εξαγωγική δύναμη. Μεταφράζεται όμως η αύξηση της παραγωγικότητας σε μεγαλύτερες απολαβές για τους εργαζόμενους; «Ενώ σχεδόν το σύνολο του κλάδου παρουσιάζει σημαντική κερδοφορία, οι αμοιβές είναι καθηλωμένες και οι εργοδότες αρνούνται συστηματικά να υπογράψουν Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας. Καλλιεργούν την αντίληψη ότι οι θέσεις εργασίας που παρέχουν είναι κοινωνική προσφορά, παραβλέποντας ότι από την υπεραξία αυτών των θέσεων δημιουργείται η κερδοφορία των εταιρειών» απαντά ο εργαζόμενος.
Αλλάζοντας κλάδο, στο εργοστάσιο Αλουμίνιον της Ελλάδος, του Ομίλου Μυτιληναίου, που επαίρεται ότι έχει υιοθετήσει τεχνολογίες Industry 4.0 (όπως ένα σύστημα προβλεπτικής συντήρησης στη διεργασία άλεσης βωξίτη στο εργοστάσιο παραγωγής αλουμίνας), αυξήθηκε, σύμφωνα με την εργοδοσία, το ποσοστό της συνολικής απασχόλησης (άμεσης και έμμεσης) κατά 12,3% εντός του 2022, ενώ «παρέμειναν σε πολύ χαμηλά επίπεδα τα ποσοστά εργαζομένων μερικής απασχόλησης». Ωστόσο, συνδικαλιστές που θέλουν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους υποστηρίζουν πως, παρά τη συνεχή κερδοφορία τόσο της Αλουμίνιον της Ελλάδος όσο και του ομίλου (466 εκατ. ευρώ τα καθαρά κέρδη το 2022, αυξημένα κατά 187%), οι μισθοί και τα επιδόματα παρέμειναν «παγωμένα» από το 2012 (δεύτερο Μνημόνιο), ενώ σε ορισμένους παλιούς εργαζόμενους έγιναν περικοπές. Το 2022 οι εργαζόμενοι κατάφεραν να καλύψουν μέρος μόνο του πληθωρισμού με αύξηση, ενώ τα μπόνους που δίνονται αποτελούν στην ουσία κομμάτι των «παγωμένων» επιδομάτων και οι εργολαβικοί υφίστανται συνεχώς μειώσεις μισθών και ωραρίων.
35ωρο και 4ήμερη εργασία
«Από την εξοικονόμηση εργατοωρών πρέπει να ωφεληθούν και οι εργαζόμενοι. Να διεκδικήσουμε 35ωρο, 4ήμερη εργασία και αξιοπρεπέστερες συνθήκες μέσα από συλλογικές συμβάσεις» είναι το πρόταγμα του εργαζόμενου στη φαρμακοβιομηχανία. Ή, μάλλον, όλου του κόσμου της εργασίας.
Τα πρώτα θύματα στις βιομηχανίες, οι ανειδίκευτοι εργάτες
Ακόμα και στις περιπτώσεις που αυξάνονται οι θέσεις εργασίας, αυτές καλύπτονται μόνο από προσωπικό υψηλής κατάρτισης και οι απλοί εργαζόμενοι εκτοπίζονται. Η εικόνα ενός ρομπότ να δουλεύει στη θέση του ανθρώπου μέσα σ’ ένα εργοστάσιο, έχοντας την ίδια όψη μ’ εκείνον, δεν ανταποκρίνεται για την ώρα στην ελληνική πραγματικότητα. Είναι, όμως, απόλυτα πραγματικό ότι έχουν αρχίσει και χάνονται δουλειές που γίνονταν χειρωνακτικά από μηχανήματα με πιο ημιτελή μορφή. Έναν βραχίονα, για παράδειγμα, όπως μας λέει ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας Γάλακτος-Τροφίμων-Ποτών Μανώλης Καραντούσας. «Στην ΕΒΓΑ που δουλεύω έχουμε μια μηχανή όπου ένας βραχίονας πιάνει τα ψημένα κρουασάν από τις λαμαρίνες και τα βάζει στη γραμμή που τα συσκευάζει. Όταν χαλάει, γιατί κάποιες φορές συμβαίνει, για να συνεχίσει η εργασία θέλει τέσσερις εργαζόμενους. Δηλαδή, τη δουλειά που κάνει αυτός ο βραχίονας, με το χέρι την κάνουν τέσσερις εργαζόμενοι». Σύμφωνα με τον Μ. Καραντούσα, θα μπορούσε κάποια στιγμή η γραμμή παραγωγής να μην έχει καθόλου ανθρώπινη παρουσία: «Να φτάνει το κιβώτιο, να το παίρνει το μηχάνημα, να το κάνει παλέτα, να το τυλίγει και να το διώχνει, να έρχεται το κλαρκ και να το παίρνει».
Από την άλλη, η ΕΒΓΑ, όπως και η πλειονότητα των επιχειρήσεων του κλάδου, δεν έχει διαβεί το κατώφλι της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, η οποία βλέπουμε να εξαπλώνεται στις πιο ανεπτυγμένες χώρες. Ακόμη και στις εταιρείες που διαχρονικά επιλέγουν πιο προηγμένα συστήματα ο αριθμός των θέσεων εργασίας που έχει χαθεί δεν τεκμηριώνει ότι βρισκόμαστε μπροστά στην εξέλιξη ενός κύματος σαρωτικής αλλαγής. «Οι εργαζόμενοι που έχουν χάσει τη θέση τους λόγω της αυτοματοποίησης είναι περίπου 30 με 40 σε βάθος δεκαετίας. Οι περισσότεροι, ωστόσο, απορροφήθηκαν σε άλλα πόστα» μας λέει εργαζόμενη που δουλεύει στη ΦΑΓΕ, μία από τις πιο σύγχρονες βιομηχανίες. Η διαφορά με πριν φαίνεται, κυρίως, στα ψυγεία της εταιρείας, των οποίων οι διαστάσεις αντιστοιχούν σε αίθουσες συνεδριάσεων. Η διαδικασία της επιλογής προϊόντων ανάμεσα σε χιλιάδες άλλα γίνεται πια πολύ πιο σύντομα χάρη σε ειδικούς βραχίονες που μπορούν να βρεθούν με άλλη άνεση από το ένα επίπεδο στο άλλο. Για την ώρα, η αυτοματοποίηση στη βιομηχανία της ΦΑΓΕ αφορά μόνο συγκεκριμένα τμήματα της διαδικασίας, καθώς το προϊόν που γραπώνει από το ψυγείο το ρομπότ χρειάζεται στη συνέχεια να το ελέγξουν και να το μεταφέρουν στο φορτηγό οι εργαζόμενοι που το έκαναν και πριν. Είναι ξεκάθαρο, ωστόσο, ότι οι χειρωνακτικές δουλειές που καλύπτονται από ανειδίκευτο προσωπικό είναι οι πλέον ευάλωτες· του απλού εργάτη που ψάχνει να κάνει οτιδήποτε σε μια δουλειά οπουδήποτε. «Συνάδελφος που ήταν χρόνια δίπλα μου δυσκολεύτηκε πολύ να βρει κάτι αλλού. Τελικώς κατέληξε σε άλλη βιομηχανία, που τα χέρια του ήταν πάλι χρήσιμα και φόρτωνε».
Από την άλλη, δημιουργούνται περισσότερες θέσεις εργασίας σε άλλους τομείς, όπως η ανάπτυξη νέων φαρμάκων, μας λέει εργαζόμενος στον κλάδο. Συνολικά, έχουμε αύξηση των θέσεων εργασίας (για παράδειγμα, η φαρμακευτική ELPEN από 570 εργαζόμενους το 2012 έφτασε τους 1.100 το 2022, με το 50% και πλέον του συνολικού ανθρώπινου δυναμικού της εταιρείας να είναι όμως απόφοιτοι Ανώτερης ή Ανώτατης Εκπαίδευσης). Ο κύριος λόγος που ακόμα δεν έχει κυριαρχήσει στην καθημερινότητα της βιομηχανίας η αυτοματοποίηση είναι γιατί βολεύει η κατάσταση ως έχει, επισημαίνει ο Μ. Καραντούσας. Όπως εξηγεί, οι εργοδοσίες δεν βρίσκουν κίνητρο να επενδύσουν για την ώρα σε μεγάλες αλλαγές, καθώς τα κέρδη τους παραμένουν υψηλά και ταυτόχρονα το μισθολογικό κόστος έχει συμπιεστεί. «Έχουν πέσει τόσο τα μεροκάματα, που σκέφτονται ότι μια χαρά μπορούν να κάνουν ακόμη τη δουλειά τους με τους πραγματικούς ανθρώπους».
Μειώσεις μισθών στα διόδια
Σ’ επίπεδο άμεσης επαφής, ορατές έχουν γίνει οι αλλαγές στα διόδια. «Η λειτουργία των μηχανημάτων αυτόματης πληρωμής (APM) στην Ολυμπία Οδό ξεκίνησε το 2017» μας λέει η αντιπρόεδρος του σωματείου των εργαζομένων Φανή Ματθαιοπούλου. «Μέχρι αυτή τη στιγμή έχουν τοποθετηθεί 28 APM σε μετωπικούς σταθμούς διοδίων και 18 σε πλευρικούς σταθμούς (Εξόδους), στους οποίους δεν υπάρχει εξυπηρέτηση από εισπράκτορες, πάρα μόνο από APM». Για την ώρα, η μόνη επίπτωση είναι «η μείωση μεροκάματων σε εισπράκτορες μερικής απασχόλησης, οι οποίοι σε περιόδους μειωμένης κίνησης απασχολούνται το λιγότερο δυνατόν». Είναι χαρακτηριστικό ότι «συνάδελφοι έφτασαν να κάνουν 12 μεροκάματα εν μέσω πανδημίας».
Τα ρομπότ στο πληκτρολόγιο, οι δημοσιογράφοι στην ανεργία;
Στο μυαλό αρκετών η ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης (Τ.Ν.) συνδέεται μόνο με την απώλεια θέσεων εργασίας σε χειρωνακτικά επαγγέλματα. Κι είναι αλήθεια ότι «όσο πιο πρακτική είναι μια δουλειά, τόσο πιο άμεσα θα χαθεί» λέει στην ΑΥΓΗ της Κυριακής η καθηγήτρια Ρομποτικής, ιδρύτρια της Unique Minds και υποψήφια βουλεύτρια με τον ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. Διάνα Βουτυράκου. Όπως εξηγεί, «όλη η έρευνα στην ανάπτυξη της ρομποτικής πρωτο-ασχολήθηκε με το πώς δουλειές οι οποίες είναι κουραστικές για τον άνθρωπο θα γίνονται κάποτε από ρομπότ». Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς, πέρα από την επόμενη πενταετία - ειδικά στις ανεπτυγμένες χώρες, ότι θα υπάρχουν άνθρωποι «που θα πακετάρουν κούτες, θα στέλνουν δέματα και θα ταξινομούν πράγματα σε αποθήκες. Ή ότι θα υπάρχει άνθρωπος που θα κάθεται να δουλεύει στα διόδια». Αυτή είναι, όμως, η μία όψη της πραγματικότητας. Η άλλη πλευρά της αφορά την Τ.Ν.
Ερμής, Heliograf και αλγόριθμοι
Πριν λίγες ημέρες γνωρίσαμε τον «Ερμή», τον πρώτο εικονικό παρουσιαστή της ελληνικής τηλεόρασης, τον οποίο έφερε στις οθόνες μας η ΕΡΤ, θέλοντας να παρουσιάσει με αυτόν τον τρόπο το ντιμπέιτ. Αρκετοί υποδέχθηκαν την είδηση με χιούμορ. Υπήρξαν, όμως, κι εκείνοι που τη συνέδεσαν με ένα γεγονός εκτός συνόρων, την ανακοίνωση μαζικών περικοπών σε δημοσιογράφους, διορθωτές και διοικητικούς υπαλλήλους στις εφημερίδες Die Welt και Bild. Ακόμα πιο δυσοίωνη ακούστηκε η προειδοποίηση της διοίκησης ότι «οι δημοσιογράφοι κινδυνεύουν να καταστούν ξεπερασμένοι από την Τεχνητή Νοημοσύνη, η οποία έχει τη δυνατότητα να κάνει την ανεξάρτητη δημοσιογραφία καλύτερη από ποτέ - ή απλώς να την αντικαταστήσει, καθώς οι υπολογιστές που χρησιμοποιούν την Τ.Ν. σύντομα θα είναι καλύτεροι στη συγκέντρωση πληροφοριών από τους ανθρώπους δημοσιογράφους».
Η «αλγοριθμική ή ρομποτική δημοσιογραφία» είναι ήδη παρούσα, μας επισημαίνει η Γιώτα Αντωνοπούλου, καθηγήτρια Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, δημοσιογράφος και διευθύντρια του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών «Σύγχρονη Αθλητική Επικοινωνία, Δημοσιογραφία και Φωτοειδησεογραφία». «Ειδησεογραφικά πρακτορεία, όπως το Bloomberg και το Associated Press, εφημερίδες, όπως η Washington Post και οι Los Angeles Times, περιοδικά, όπως το Forbes, για την παραγωγή διαφόρων άρθρων τους χρησιμοποιούν πλατφόρμες Τ.Ν. οι οποίες υποκαθιστούν τη δημοσιογραφική εργασία και συντάσσουν κείμενα προσαρμοσμένα στις αναγνωστικές συνήθειες διαφορετικών κατηγοριών χρηστών. Επίσης, κολοσσοί, όπως η Microsoft και η Google, επενδύουν συστηματικά σε αυτόν τον τομέα όχι μόνο για την παραγωγή δημοσιογραφικών κειμένων, αλλά και για τη μεταγραφή συζητήσεων, διοργανώσεων και συνεδρίων, δηλαδή για τη μετατροπή ηχητικών κειμένων σε διαφορετικό σύστημα γραφής. Μάλιστα, η Microsoft και η IBM έχουν ανακοινώσει ότι η απόδοση των NLP τεχνολογιών τους είναι πλέον αντίστοιχη με τη μέση απόδοση επαγγελματιών μεταγραφέων (transcribers) στη συγκεκριμένη διαδικασία». Μάλιστα, «η πρώτη εφαρμογή ρομποτικής δημοσιογραφίας σε μεγάλη αθλητική διοργάνωση έλαβε χώρα στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Ρίο, το 2016, όπου πρώτη η Washington Post χρησιμοποίησε έναν αλγόριθμο με το όνομα Heliograf, ο οποίος ήταν συνδεδεμένος με την ιστοσελίδα της ΔΟΕ και την ιστοσελίδα στατιστικών www.stats.com, και εντός 45 δευτερολέπτων έγραφε και ανέβαζε έτοιμα κείμενα».
Στον αντίποδα, η Γ. Αντωνοπούλου δεν θεωρεί ότι η δημοσιογραφία κινδυνεύει ως επάγγελμα σε βαθμό αφανισμού. «Τα “έξυπνα” λογισμικά, έστω κι αν τροφοδοτούνται από μηχανική μάθηση, δηλαδή με τη χρήση γίνονται όλο και εξυπνότερα, δεν διαθέτουν τη δημιουργικότητα, τις νοητικές λειτουργίες και την ενσυναίσθηση του δημοσιογράφου. Κι ας μην υποτιμούμε το στοιχείο της ενσυναίσθησης, διότι αυτό το στοιχείο διαμορφώνει σε σημαντικό βαθμό τη στάση του δημοσιογράφου και την οπτική του απέναντι στα γεγονότα, σε κοινωνίες ανθρώπων και όχι τα ρομπότ». «Είστε ακόμα τυχεροί γιατί θέλω να ελπίζω ότι ο κόσμος διαβάζει ένα άρθρο για να δει και μια προσωπική οπτική» προσθέτει στο ίδιο πνεύμα η Δ. Βουτυράκου.
Πράγματι, τα ελληνικά μίντια δεν φαίνεται να είναι ακόμα σε αυτό το σημείο. Εκείνο που έχει αλλάξει, όμως, είναι η ένταξη της Τ.Ν. στην καθημερινότητα της ενημέρωσης. Σε μία από τις μεγαλύτερες αθλητικές ιστοσελίδες, στο gazzetta.gr, υπάρχει μόνιμη στήλη με την ονομασία What if, στην οποία ξαναγράφεται η Ιστορία με τη βοήθεια της Τεχνητής Νοημοσύνης. Τι θα είχε συμβεί, για παράδειγμα, αν δεν είχε χάσει τον τελικό στο Γουέμπλεϊ ο Παναθηναϊκός; Τα κείμενα γράφονται μέσω ερωτήσεων στο Chat Gpt, με το οποίο η εξοικείωση έγινε πολύ ξαφνικά και πολύ σύντομα. Υπεύθυνος για τη συντήρηση της στήλης είναι ο Παναγιώτης Γκανάς, διδάκτορας Media & Communication, Social Media Marketeer στη Liquid Media (στην οποία ανήκει το gazzetta). «Στη ροή της δουλειάς δεν είναι κάτι που χρησιμοποιούμε, από την άποψη ότι δεν θα ήταν πολύ ηθικό να βγάλουμε ερωτήσεις για μία συνέντευξη μέσω της A.I. (Artificial Intelligence). Παρ’ όλα αυτά, αν το δοκιμάσεις, είναι κάτι που βγαίνει, γίνεται και μάλιστα με αρκετά μεγάλη επιτυχία».
Ψεύτικη συνέντευξη
Δεν λειτουργούν όλοι βέβαια κατ’ αυτόν τον τρόπο. Η Αν Χόφμαν, αρχισυντάκτρια του γερμανικού περιοδικού Die Aktuelle, δημοσίευσε πριν λίγες εβδομάδες μια ψεύτικη συνέντευξη του Μίκαελ Σουμάχερ, την οποία δημιούργησε με χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης. Η συνέντευξη μπήκε στο πρωτοσέλιδο και διακινήθηκε ως αποκλειστικό δημοσίευμα, με την αναφορά στη μέθοδο που χρησιμοποιήθηκε να φαίνεται μόνο μετά το τέλος του κειμένου.
Αντίστοιχα υπαρξιακά ζητήματα προκύπτουν και για άλλες ειδικότητες πάντως, όπως οι γραφίστες ή οι κειμενογράφοι. Πριν λίγο καιρό η DDB Worldwide Communications Group LLC, ένα παγκόσμιο δίκτυο επικοινωνιών μάρκετινγκ, έδωσε τη δυνατότητα στον κόσμο να ζητήσει ιδέες και σχεδιασμό για τη διαφημιστική καμπάνια που επιθυμούσε από την Τ.Ν. χωρίς να υπάρχει καθόλου ανθρώπινη παρέμβαση. «Ποιος είπε ότι η A.I. δεν είναι δημιουργική;» έγραψε η εταιρεία μετά το τέλος του πειράματος. Όπως ανέφερε, μέσα σε μόλις πέντε ημέρες η δυνατότητα χρησιμοποιήθηκε από 16.000 και πλέον ανθρώπους, από τεράστια εμπορικά brands (Coca-Cola, Heineken, Nike κ.ο.κ), ακόμα και από κυβερνήσεις (Αγγλίας και Αυστραλίας)! «It doesn’t really work yet» (Δεν δουλεύει ακόμη, είναι η αλήθεια) συμπέρανε η DDB, κατεβάζοντας τη σχετική σελίδα. Όπως διεμήνυσε, ωστόσο, η αρχή έχει γίνει. «Ήρθε η ώρα να σταματήσουμε να πειραματιζόμαστε και ν’ αρχίσουμε να χτίζουμε».
Εργαλείο ή απειλή για τους προγραμματιστές;
«Η συζήτηση μεταξύ των προγραμματιστών αυτή την περίοδο είναι αν το ChatGPT θα μπορέσει να αντικαταστήσει τη δουλειά μας. Ή αν θα παραμείνει ένα εργαλείο, όπως ήταν το κομπιουτεράκι για τους μαθηματικούς, που έκανε πιο εύκολη τη ζωή τους»: Ο Πάνος Πετρόπουλος, μέλος του Δ.Σ. του Συνδικάτου Εργατοϋπαλλήλων σε Τηλεπικοινωνίες και Πληροφορική (ΣΕΤΗΠ), σκιαγραφεί στην ΑΥΓΗ της Κυριακής το νέο περιβάλλον που διαμορφώνουν τα νέα συστήματα παραγωγής τεχνητής σκέψης και λόγου.
«Κάθε φορά που εμφανίζεται μια καινούργια μηχανή, υπάρχει το στοιχείο του εντυπωσιασμού, σκεφτόμαστε ότι “θα μας πάρει τις δουλειές”. Από το να εμφανιστεί όμως κάτι μέχρι να μπει στην παραγωγική διαδικασία, περνάνε πολλές φορές χρόνια. Για την ώρα, οι καινοτομίες στον κλάδο μας παραπέμπουν περισσότερο στο παράδειγμα του μαθηματικού με το κομπιουτεράκι, δηλαδή πραγματοποιούν πιο γρήγορα “τυποποιημένες” εργασίες, όπως η δημιουργία κομματιών κώδικα που επαναλαμβάνονται». Ο Π. Πετρόπουλος φέρνει ως παράδειγμα και το GitHub Copilot, που περισσότερο διευκολύνει τους προγραμματιστές παρά απειλεί ή εντατικοποιεί τη δουλειά τους. Χωρίς αυτό να αλλοιώνει τη γενική διαπίστωση πώς η σημερινή φάση της πληροφορικής και της ρομποτοποίησης απειλεί κυρίως «πνευματικά» εργαζόμενους. «Τα chatbots, για παράδειγμα, αντικαθιστούν θέσεις εργασίας σε εταιρείες τηλεπικοινωνιών οι οποίες επιθυμούν ο μεγαλύτερος όγκος επικοινωνίας να διεξάγεται αυτόματα για να μειωθεί το εργατικό κόστος. Αν, βέβαια, το κόστος συνδρομής για ένα πολύ καλό chatbot (ή το κόστος προσαρμογής ενός μηχανήματος στα “συστήματα” της εταιρείας) είναι μεγαλύτερο από το εργασιακό, η εργοδοσία θα προτιμήσει να έχει χαμηλόμισθους υπαλλήλους. Εκτιμώ ότι αυτές οι εταιρείες δεν έχουν απολύσει μαζικά προσωπικό στη χώρα μας, δεν έχουν όμως και την ανάγκη να προσλάβουν», επισημαίνει ο Π. Πετρόπουλος.
Η αλματώδης εξέλιξη των νέων συστημάτων καθιστά επισφαλή κάθε πρόβλεψη. Σύμφωνα με στοιχεία της εταιρείας «Open AI» που δημιούργησε το ChatGPT, το 80% του εργατικού δυναμικού των ΗΠΑ θα δει τη δουλειά του να επηρεάζεται τουλάχιστον κατά 10% από την τεχνητή νοημοσύνη. Όπως εξηγεί στην ΑΥΓΗ ο Β. Χ., προγραμματιστής που εργάζεται εξ αποστάσεως σε μεγάλη εταιρεία του εξωτερικού, «οι data analysts θα έχουν πρόβλημα στο άμεσο μέλλον. Μια τροποποιημένη εκδοχή του ChatGPT θα μελετάει ποιο προϊόν πουλάει καλύτερα στην τάδε ηλικιακή κατηγορία ή θα προτείνει το καταλληλότερο χρονικό σημείο για μια διαφήμιση στα social media. Ακόμα και τώρα μπορεί να βγει μια εφαρμογή που με την κατάλληλη προσαρμογή στις ανάγκες της εκάστοτε επιχείρησης μπορεί να δουλέψει μιμούμενη τον ανθρώπινο λόγο, αντικαθιστώντας τους τηλεφωνητές/τριες. Απειλούνται επίσης οι social media managers, αλλά και προγραμματιστές που διεκπεραιώνουν απλούστερες εργασίες, φτιάχνουν, ας πούμε, ιστοσελίδες πολύ φθηνά». Από την άλλη, ανοίγονται ευκαιρίες σε ανθρώπους που ώς τώρα δεν είχαν τη γνώση: «Μικρές επιχειρήσεις στην Ελλάδα, όπως ένα μικρό e-shop, που δεν μπορούσε να προσλάβει κάποιον να του γράφει τις διαφημίσεις ή έναν data analyst, μπορεί με 20 ευρώ τον μήνα να αναπτυχθεί».
Να φορολογηθούν τα υπερκέρδη, να μην αποθαρρυνθούν οι νέες τεχνολογίες
Το ερώτημα επανέρχεται σχεδόν καθημερινά: Οι τεχνολογίες της λεγόμενης τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης είναι ευλογία ή κατάρα για τους εργαζόμενους; Μάλλον το δεύτερο θα απαντούσαμε αυθόρμητα, δεδομένου ότι μέχρι το 2030 εκτιμάται πως τα ρομπότ θα αυτονομηθούν λειτουργικά και θα αντικαταστήσουν το 38% των θέσεων εργασίας - με απώλεια μισθών της τάξης των 15 τρισ. ευρώ (Σ. Ρομπόλης, «Ρομπότ και εργασία», 2017).
Πράγματι, «εκπρόσωποι των κυρίαρχων κύκλων βλέπουν τις νέες τεχνολογίες σαν τον από μηχανής θεό που θα ενσαρκώσει την ουτοπία για έναν καπιταλισμό χωρίς εργαζόμενους, όπου η ανθρώπινη εργασία υποκαθίσταται από τα ρομπότ. Και θα αναβαθμίσει την επιτήρηση των επικίνδυνων τάξεων - το παλιό όνειρο του Μπένθαμ. Όλα αυτά περιέχουν έναν σπόρο αλήθειας» αναφέρει στην ΑΥΓΗ της Κυριακής ο αναλυτής Πέτρος Παπακωνσταντίνου, συγγραφέας του «Άνθρωποι και Ρομπότ» (2020). Ο CEO της IBM εκτίμησε, για παράδειγμα, πως το 30% των λειτουργιών «back-office» θα εξαφανιστεί σε πέντε χρόνια. Ο Π. Παπακωνσταντίνου, ωστόσο, δεν υιοθετεί την τεχνο-αισιοδοξία αλλά «ούτε και τον τεχνο-πεσιμισμό που βρίσκει απήχηση στους κόλπους αριστερών διανοούμενων. Τα ρομπότ, οι αλγόριθμοι Τεχνητής Νοημοσύνης, είναι επιτεύγματα της ανθρώπινης εργασίας αλλά, όπως όλα, στα χέρια του κεφαλαίου μπορεί να χρησιμοποιηθούν εναντίον των δημιουργών τους». Αντιθέτως, σημειώνει η Διάνα Βουτυράκου, θα έπρεπε το όφελος κοινωνικού συνόλου να είναι το ζητούμενο, αφού «πρόκειται για τεχνολογία που δημιουργείται από τον άνθρωπο για τον άνθρωπο όχι ως οντότητα, αλλά ως σύνολο». Από μια άποψη, μάλιστα, πάσχουμε από ελλιπή εισαγωγή της Τεχνητής Νοημοσύνης και της Ρομποτικής που θα μπορούσε, υπό τον έλεγχο προοδευτικών κινημάτων, συνδικάτων και κυβερνήσεων να καταλήξει προς όφελος των εργαζομένων, απαλλάσσοντάς τους από άχαρες δουλειές. Όταν όμως το κεφάλαιο «αξιοποιεί» τα «σκοτωμένα» μεροκάματα και τις άθλιες/ελαστικές συνθήκες εργασίας (Ελλάδα), δεν έχει κίνητρο να επενδύσει σε καινοτόμες τεχνολογίες.
Ο Π. Παπακωνσταντίνου δηλώνει επιφυλακτικός απέναντι στη θέσπιση του «οικουμενικού εγγυημένου εισοδήματος» ή την πρόταση ορισμένων για φορολόγηση των ιδιοκτητών ρομπότ. Το βασικό εισόδημα, που υποστηρίζουν και οι νεοφιλελεύθεροι, «κρύβει την αγωνία του καπιταλισμού να εξασφαλίσει την ελάχιστη κατανάλωση από την πλευρά των λαϊκών τάξεων. Παραπέμπει στην κουλτούρα των vouchers και απαλλάσσει την Πολιτεία από κάθε υποχρέωση προς τους πολίτες. Ένα πραγματικά εγγυημένο εισόδημα παραείναι ωραίο για να είναι αληθινό. Αν είχαν τέτοια δύναμη τα συνδικάτα, γιατί να μην διεκδικούσαμε τα πάντα; Από την άλλη, πρέπει να μιλήσουμε για φορολογία των υπερκερδών των μεγάλων επιχειρήσεων συνολικά, όχι να αποθαρρύνουμε τις επενδύσεις στις νέες τεχνολογίες». Σύμφωνα με τη Διάνα Βουτυράκου, «πρέπει να διεκδικήσουμε άλλο μοντέλο εργασίας, με λιγότερες ώρες δουλειάς, χωρίς μείωση αποδοχών, ή/και τετραήμερη εργασία, η οποία ήδη εφαρμόζεται σε κάποιες χώρες με θετικά αποτελέσματα».
Στον αντίποδα ενός νεολουδιτισμού, η ανάταξη των εργασιακών σχέσεων, η αξιοποίηση του πρόσθετου πλούτου για χρηματοδότηση της κοινωνικής ασφάλισης και η άσκηση εργατικού ελέγχου στην αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών συνιστούν προϋπόθεση ώστε οι να μην είναι οι εργαζόμενοι οι χαμένοι (και) της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης.
