Εφυγε από τη ζωή ο Μ. Γιωσαφάτ, ψυχίατρος-ψυχαναλυτής με πλούσια ψυχοθεραπευτική δράση και εμπειρία. Ο επιστήμονας που είχε ως όραμα την απλοποίηση της ψυχαναλυτικής θεωρίας και με το συγγραφικό του έργο προσπάθησε να προσεγγίσει ένα ευρύτερο κοινό εξηγώντας απλά και κατανοητά τις δυσνόητες έννοιες και σημεία της ψυχαναλυτικής τεχνικής. Εστίασε και παρουσίασε με απλό και παραστατικό τρόπο τον τρόπο με τον οποίο η ελληνική οικογένεια διαμορφώνει καθοριστικά την προσωπικότητα των παιδιών, δίνοντας έμφαση στο ότι η μητέρα είναι ο καθοριστικότερος παράγοντας της διαμόρφωσης της προσωπικότητάς τους. Αν η μητέρα αγαπήσει το παιδί της εξασφαλίζοντας γι’ αυτό ένα πλαίσιο σταθερότητας (τα πέντε πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού είναι σημαντικά), το παιδί θα διαμορφώσει μια προσωπικότητα υγιή.
Αξίζει σε αυτό το σημείο να τονιστεί ότι, όταν για μια σειρά από λόγους το μητρικό φίλτρο δεν λειτουργεί, όταν δηλαδή η μητέρα δεν είναι ικανή να ανταποκριθεί και να καλύψει τις ανάγκες του παιδιού για ασφάλεια, σταθερότητα και αγάπη, το παιδί εκδηλώνει διαταραχές στη συμπεριφορά, με κύριο χαρακτηριστικό τη χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Η ψυχολογία δεν είναι θεωρία, αλλά πράξη, και ο Ματθαίος Γιωσαφάτ ήθελε να προσφέρει το αυτονόητο, βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής των ασθενών του είτε με ομαδική ψυχοθεραπεία είτε με ψυχοθεραπεία σε ατομικό επίπεδο. Ωστόσο, πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι η δραστηριότητά του δεν περιοριζόταν στους λίγους που μπορούν να ανταποκριθούν οικονομικά στις απαιτήσεις μιας ατομικής ή ομαδικής ανάλυσης. Πίστευε ότι η ψυχανάλυση είναι για να μεταδίδεται στους πολλούς, οι οποίοι μπορούν να ωφεληθούν όταν οι ψυχαναλυτές έχουν δημόσιο λόγο, όταν δεν κλείνονται στον εαυτό τους και στα στενά όρια του γραφείου τους.
Ο Ματθαίος Γιωσαφάτ γεννήθηκε το 1937 και πέθανε το 2022. Αυτό που θαύμαζα σ’ αυτόν ήταν ότι μπορούσε να επικοινωνεί με τους ανθρώπους και να εξηγεί με απλό τρόπο τα πολύπλοκα σημεία της τεχνικής της ψυχανάλυσης έτσι που να γίνονται κατανοητά από όλους.
Ξεκίνησα κι εγώ στην Ελλάδα να μεταφέρω στους Έλληνες τη γνώση της ψυχανάλυσης, την οποία απέκτησα έχοντας ως δασκάλους τους Γάλλους ψυχαναλυτές. Το όραμά μου συνέπιπτε με την αντίληψη και στάση του Ματθαίου Γιωσαφάτ αναφορικά με την προσφορά ενός ψυχαναλυτή σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο.
Η εκλαΐκευση της επιστήμης της Ψυχολογίας ήταν και ο δικός μου στόχος και αυτό το απέδειξα από την πρώτη στιγμή που ήρθα στην Ελλάδα, συμμετέχοντας σε πάρα πολλές εκπομπές της τηλεόρασης με στόχο να επικοινωνήσω με τους απλούς ανθρώπους και να τους βοηθήσω να κατανοήσουν τι συμβαίνει με τον εαυτό τους και πώς μπορούν να κερδίσουν καλύτερη ποιότητα ζωής. Προσπάθησα να τονίσω τη διαφορά του ψυχολόγου από τον ψυχίατρο και με τη σχολή γονέων που είχε δημιουργήσει η ψυχολόγος Μαρία Χουρδάκη ταξίδεψα σε όλη την Ελλάδα κάνοντας ομιλίες σε πολλές πόλεις για να μεταφέρω τις γνώσεις που είχαν ανάγκη οι γονείς για να διαπαιδαγωγήσουν τα παιδιά τους.
Ο Ματθαίος Γιωσαφάτ δεν φοβόταν να αναπτύσσει δημόσιο λόγο και να εκτίθεται στη δημόσια κριτική. Λίγοι, όπως είπα, μπορούν να ανταποκριθούν οικονομικά στις απαιτήσεις μιας ατομικής ή ομαδικής ανάλυσης. Γι’ αυτό εμείς πρέπει να πάμε στους πολλούς. Και πρέπει να αναθεωρήσουμε, να αλλάξουμε την ψυχαναλυτική τοποθέτηση και νοοτροπία απέναντι στους ψυχαναλυόμενους. Χρειάζεται η αποδοχή του πλαισίου σχέσης, δηλαδή η εγκαθίδρυση μιας συμμαχίας μεταξύ αναλυτή και αναλυόμενου επί τη βάσει της ενσυναίσθησης του αναλυτή. Έτσι ο αναλυόμενος πείθεται ότι ο αναλυτής τον καταλαβαίνει και μπορεί να τον βοηθήσει να βγει από το αδιέξοδο. Χρειάζεται επίσης να αναθεωρήσουμε το ζήτημα της αποστασιοποίησης του ψυχαναλυτή προς τον αναλυόμενο, καθώς και την απαγόρευση να κάνει ο αναλυόμενος κοινωνική ή προσωπική σχέση με τον ψυχαναλυτή. Τέλος, να αναθεωρήσουμε τη γενικότερη τάση των ψυχαναλυτών να περιχαρακώνουν την επιστήμη τους σε εξειδικευμένα συνέδρια, κείμενα και δύσκολη ορολογία που καθιστά δυσπρόσιτη μια επιστήμη που δημιουργήθηκε ακριβώς για να γίνει κτήμα των πολλών. Αυτό το όραμα, πιστεύω, μοιραστήκαμε με τον Ματθαίο Γιωσαφάτ, ώστε να διαδώσουμε την ψυχανάλυση στους ανθρώπους, να καταλάβουν ποιοι είναι και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους παίρνοντας την κατάσταση στα χέρια τους.
Καλό παράδεισο, συνάδελφε, και εύχομαι το παράδειγμά σου να το μιμηθούν κι άλλοι.
* Ο Δημήτρης Μπούκουρας είναι ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής
