Η -αμφιλεγόμενη- σχέση μεταξύ πολιτικής και επιστήμης στην Ελλάδα ήταν σίγουρα ένα από τα ιδιαιτέρως σημαντικά ζητήματα που έφεραν στην επιφάνεια η πανδημία και ο τρόπος διαχείρισής της από την κυβέρνηση. Η επιτροπή λοιμωξιολόγων απέκτησε κεντρικό ρόλο στην επικοινωνία με το ευρύ κοινό δημιουργώντας ταυτόχρονα πολλά ερωτήματα για το κατά πόσο η κυβέρνηση ακολουθεί αυτά που της λένε οι ειδήμονες ή το αντίθετο.
Δεν ήταν -και δεν είναι- όμως η μοναδική περίπτωση κατά την οποία πολιτική και επιστήμη “μπλέκονται” στην Ελλάδα, όχι πάντα με ξεκάθαρο τρόπο και προς όφελος των πολιτών.
Σε αυτό το γενικότερο πλαίσιο και ενόψει μιας διαδικτυακής εκδήλωσης με θέμα «Η επιστήμη στη χάραξη πολιτικής στην Ελλάδα», η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσιεύει μια έρευνα γνώμης και μια έκθεση προς συζήτηση με κεντρικό συμπέρασμα ότι ο αντίκτυπος των εμπειρογνωμόνων στη χάραξη πολιτικής είναι περιορισμένος. Ο βασικός λόγος, σύμφωνα με την έκθεση που έχουν ετοιμάσει για λογαριασμό τής επιτροπής οι ερευνητές Στέλλα Λαδή, Δήμητρα Παναγιωτάτου και Άγγελος Αγγέλου, είναι ότι “η επιλογή συμβούλων πολιτικής και εμπειρογνωμόνων συχνά δεν βασίζεται στην αξιοκρατία, αλλά στην προσωπική εμπιστοσύνη και την κομματική σχέση”. “Με αυτή την έννοια, οι σύμβουλοι παίζουν τον ρόλο ενός κομματικού 'φίξερ' και όχι ενός ειδικού πολιτικής” τονίζουν χαρακτηριστικά.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η εκδήλωση της επιτροπής θα πραγματοποιηθεί στις 29 Σεπτεμβρίου σε συνεργασία με την ελληνική κυβέρνηση και αποτελεί μέρος μιας σειράς τέτοιων εκδηλώσεων σε όλες τις χώρες της Ε.Ε.
Η έρευνα γνώμης
Όσον αφορά την έρευνα γνώμης -που διενεργήθηκε τον περασμένο Ιανουάριο ενόψει της εν λόγω εκδήλωσης- οι απαντήσεις “έδειξαν” προς την ίδια κατεύθυνση.
Συγκεκριμένα, το 58% των ερωτηθέντων συμφώνησαν με την άποψη ότι “οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής τείνουν να χρησιμοποιούν την επιστημονική γνώση για να δικαιολογήσουν (εκ των υστέρων) τις αποφάσεις τους και όχι να τις ενημερώσουν (εκ των προτέρων)”.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει, μάλιστα, ότι το ίδιο ποσοστό συμφωνεί ότι “οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής είναι πολύ περιορισμένοι στη δυνατότητά τους να λαμβάνουν υπόψη την επιστημονική γνώση και συχνά πρέπει να δίνουν προτεραιότητα σε άλλα ζητήματα (εξισορρόπηση των περιφερειακών συμφερόντων κ.λπ.)” και ότι “οι διαδικασίες παραγωγής και χρήσης τής επιστημονικής γνώσης δεν είναι διαφανείς”.
Επιπροσθέτως, η μεγάλη πλειονότητα των ερωτηθέντων (63%) διαφωνούν με την άποψη ότι “οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής αναζητούν ευρεία και ποικίλη επιστημονική γνώση, όχι μόνο έναν εμπειρογνώμονα/μελέτη, για να ενημερώσουν τις συζητήσεις και τον σχεδιασμό των πολιτικών τους”, κάτι με το οποίο μόλις το 8% συμφωνεί και το 29% ούτε συμφωνεί ούτε διαφωνεί.
Εξάλλου, μεγάλο ποσοστό (46%) συμφωνεί ότι δεν υπάρχει εμπιστοσύνη μεταξύ των εκπροσώπων των δύο ομάδων και διαφωνεί με την άποψη ότι “όταν συμμετέχουν στη χάραξη πολιτικής, οι επιστημονικοί εμπειρογνώμονες παραμένουν ανεξάρτητοι από τις επιρροές των υπεύθυνων χάραξης πολιτικής”.
Η έρευνα αυτή διενεργήθηκε σε ένα μικρό δείγμα 24 ατόμων από διάφορους τομείς: κυβέρνηση / Δημόσια Διοίκηση (25%), πανεπιστήμια (25%), ευρωπαϊκά / διεθνή διοικητικά κέντρα (13%), Κοινοβούλιο (13%), δημόσια ινστιτούτα ερευνών (8%), think tanks (8%), επιχειρήσεις (8%).
Γενικά, όπως επισημαίνει η έκθεση των Λαδή, Παναγιωτάτου και Αγγέλου, το ελληνικό “οικοσύστημα” της επιστήμης που σχετίζεται με τη χάραξη πολιτικής είναι “πλούσιο”, με μια ποικιλία “κυβερνητικών, ιδιωτικών και μη κυβερνητικών ιδρυμάτων που ασχολούνται με την έρευνα και την ανάλυση με στόχο να επηρεάσουν τη χάραξη πολιτικής”. “Οι σχετικοί παράγοντες κυμαίνονται από ερευνητικά ινστιτούτα χρηματοδοτούμενα από την κυβέρνηση και εσωτερικές ερευνητικές δομές έως μόνιμα και ad hoc ερευνητικά συμβούλια, επιτροπές και ομάδες εργασίας. Μεμονωμένοι ερευνητές που βασίζονται σε πανεπιστημιακά τμήματα και ιδιωτικοί σύμβουλοι συχνά συντάσσουν εκθέσεις και έρευνες που παραγγέλλονται από οργανισμούς του δημόσιου τομέα” εξηγούν οι συντάκτες της έκθεσης.
Συγχρόνως, εκτιμούν πως “βασικό χαρακτηριστικό του ελληνικού πολιτικού συστήματος” είναι ότι οι πολιτικοί έχουν συνειδητοποιήσει τη “σημασία της έρευνας και των στοιχείων ως πρωτοβουλία μεταρρύθμισης πολιτικής ή τουλάχιστον ως αιτιολόγηση μη δημοφιλών πολιτικών αποφάσεων που συνδέονται με μεταρρυθμίσεις”.
Στο πλαίσιο της έκθεσης αυτής, λοιπόν, γίνεται αναφορά σε πολλά παραδείγματα συμμετοχής των εμπειρογνωμόνων στη χάραξη πολιτικής, μεταξύ των οποίων και η επιτροπή λοιμωξιολόγων για την Covid-19.
Όπως σημειώνεται, “είναι ενδιαφέρον ότι η τάση τής διαβούλευσης εμπειρογνωμόνων έναντι της διαχείρισης κρίσεων κερδίζει έδαφος στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια” κυρίως σε σχέση με το παρελθόν. Ωστόσο, υπογραμμίζεται ότι “απαιτούνται περαιτέρω έρευνες” σχετικά με τον “έλεγχο” στον οποίο υπόκεινται οι εν λόγω επιτροπές, καθώς, ενώ οι “συμβουλευτικές εκθέσεις τους διατίθενται συνήθως στο ευρύ κοινό”, δεν συμβαίνει το ίδιο με “τα πρακτικά των συναντήσεών τους” και επομένως, ο “έλεγχος έχει στις περισσότερες περιπτώσεις τη μορφή τυπικής κριτικής από πλευράς της αντιπολίτευσης”.
