Η δολοφονία του Γιώργου Καραϊβάζ έχει συγκλονίσει τόσο για τον ίδιο, επειδή φέρεται ως έντιμος και συμπαθής άνθρωπος, όσο και επειδή η δολοφονία ενός δημοσιογράφου δημιουργεί πάντα ερωτηματικά και ανησυχίες (πέραν του ιδίου του γεγονότος) που συνδέονται με γενικότερα ζητήματα, με τα οποία συσχετίζεται ενδεχομένως λειτουργικά. Η δολοφονία φαίνεται ότι είναι ένα συμβόλαιο εκτέλεσης που εντάσσεται σε μια μακρά σειρά ανθρωποκτονιών οι οποίες διαπράχθηκαν τα τελευταία χρόνια με ανάλογο τρόπο και υποστηρίζεται ότι συνδέονται με τη λεγόμενη Greek Mafia και το σύστημα υποστήριξής της.
Όπως ήταν αναμενόμενο, τα ΜΜΕ έχουν κατακλυστεί με ρεπορτάζ και λεπτομέρειες για τον ειδικότερο τρόπο διάπραξης της ανθρωποκτονίας, αλλά και πληροφορίες για τα ρεπορτάζ που είχαν απασχολήσει το θύμα, ιδίως αυτά που αφορούσαν τις δολοφονίες των λεγόμενων νονών της νύχτας ή προσώπων με ηγετικό ρόλο στον κόσμο της παρανομίας. Όμως, η δημόσια συζήτηση για τη δολοφονία Καραϊβάζ δεν μπορεί να περιοριστεί στην τεχνική / ανακριτική εξιχνίασή της, αλλά θέτει γενικότερα ζητήματα και είναι συνολικά το θέμα της παρουσίας και της δράσης του οργανωμένου εγκλήματος (Ο.Ε.) στην Ελλάδα, πόσο μάλλον που το θύμα δεν φέρεται να ήταν μέρος κάποιας παράνομης ομάδας.
Με τη δολοφονία αυτή επιβεβαιώνεται, για άλλη μια φορά, ότι το Ο.Ε. δεν είναι εισαγόμενο φαινόμενο (όπως για πολλά χρόνια υποστήριζε η αστυνομία), δεν ελέγχεται δηλαδή από αλλοδαπούς, δεν είναι συγκυριακό και, ταυτόχρονα, είναι μέρος μιας παράνομης και μιας νόμιμης οικονομίας, που συμβιώνουν λειτουργικά μεταξύ τους. Σήμερα, γνωρίζουμε ότι δεν πρόκειται για ένα φαινόμενο πάντα διακριτό από την οικονομία, από μέρη του πολιτικού συστήματος ή του κρατικού μηχανισμού. Αντίθετα, το Ο.Ε. για να «ανθίσει» χρειάζεται δύο κυρίως «στηρίγματα»: πολιτευτές ή έναν κομματικό μηχανισμό και παράγοντες από το ποινικοκατασταλτικό σύστημα. Δεν είναι, επομένως, το αποτέλεσμα της δράσης κάποιων «παλαβών» που τους αρέσει να σκοτώνουν, αλλά αποτέλεσμα κοινωνικών σχέσεων και της παραγωγής και διοχέτευσης κεφαλαίων έξω από τον έλεγχο του κράτους. Το βασικό ζητούμενο, επομένως, και στην περίπτωση Καραϊβάζ, είναι να αποκαλυφθούν όχι μόνον οι δράστες αλλά και οι κοινωνικές σχέσεις, oι συνεργασίες και οι οικονομίες που στηρίζουν την ανάπτυξή του Ο.Ε. και επομένως και τέτοιες δολοφονίες στην Ελλάδα, να καταγραφεί και να αποκαλυφθεί ο συγκυριακός ή δομικός χαρακτήρα τους, οι ανάγκες που καλύπτουν αυτές οι συνεργασίες ή και τα κέντρα εξουσίας που επωφελούνται από αυτές.
Η βία ως εργαλείο
Παραδόξως, η δημόσια συζήτηση μετά τη δολοφονία Καραϊβαζ επικεντρώθηκε σε υποθέσεις συμβολαίων θανάτου και μια ανακριτικού - τεχνικού τύπου προσέγγιση που δεν οδηγεί πουθενά, λες και πρόκειται για πράγματα ενός κόσμου που δεν μας αφορά. Και όμως τα μέλη των παράνομων ομάδων είναι άνθρωποι ανάμεσα σε άλλους, ζουν μαζί με εμάς και ενώ παρανομούν ταυτόχρονα έχουν και μια «κανονική ζωή». Έτσι, η δολοφονία για την οποία συζητούμε θέτει προς διερεύνηση ζητήματα για τη συμβιωτική σχέση του οργανωμένου εγκλήματος με τομείς της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής ζωής και για τη βία που θεμελιώνει αυτή τη σχέση. Χρειάζεται όμως μια υπογράμμιση: η βία είναι ζωτικό στοιχείο για το οργανωμένο έγκλημα. Διασφαλίζει την τήρηση των συμφωνιών, λειτουργεί εκφοβιστικά για τους τρίτους, συσπειρώνει και ασφαλίζει μια ομάδα από διαρροές εμπορευμάτων ή πληροφοριών. Έχει, δηλαδή, ορθολογικό χαρακτήρα, αν και πρόσφατα διαπιστώνεται μια στροφή προς τη βία χωρίς κανόνες και όρια. Ταυτόχρονα, το οργανωμένο έγκλημα προσφέρει μια απασχόληση για κάποιους και τους λύνει ζωτικά προβλήματα, ενώ αναλαμβάνει να κάνει δράσεις που το κράτος ή ένα πολιτικό σύστημα δεν θα έκανε. Η δολοφονία Καραϊβάζ θέτει έτσι και ζητήματα σχετικά με την κοινωνική οργάνωση των εγκληματικών αυτών ομάδων και με τη στάση του κράτους και της κοινωνίας απέναντι σε τέτοια φαινόμενα.
Ο λάθος δρόμος
Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι αντεγκληματική πολιτική και ο διάλογος γι' αυτήν τα τελευταία 20 χρόνια είναι σε λάθος δρόμο. Το Ο.Ε. αντιμετωπίζεται ως ένα φαινόμενο δευτερεύουσας ή μικρότερης σημασίας για την καθημερινή ασφάλεια και η αντιμετώπισή του περιορίζεται στη θέσπιση διατάξεων, όπως το 187 Π.Κ. κ.λπ., που η εφαρμογή τους προϋποθέτει την εξιχνίαση. Έτσι, όμως, δεν αποδιαρθρώνονται τα πολιτικά και κοινωνικά ερείσματα του οργανωμένου εγκλήματος, ενώ η παρουσία του στον κοινωνικό ιστό πολλαπλασιάζεται ποικιλοτρόπως και παραμένει ζητούμενο η σχέση των υποσυστημάτων και υποομάδων παρανομίας με το πολιτικό σύστημα και τον κρατικό μηχανισμό. Αυτό όμως προαπαιτεί σοβαρές μεταρρυθμίσεις στη Δικαιοσύνη και την αστυνομία, μια καλά πληροφορημένη κοινή γνώμη και την ανάπτυξη της ερευνητικής δημοσιογραφίας. Γι’ αυτό και η δολοφονία Καραϊβάζ θα μπορούσε να αποτελεί σημείο τομής τουλάχιστον για την αλλαγή προσέγγισης από την πλευρά της ίδιας της κοινωνίας.
Η υπόθεση που συζητάμε, εκτός του ότι «έσβησε» από την επικαιρότητα άλλες υποθέσεις, μπορεί να θεωρηθεί και ένα δείγμα της παρακμής που, σύμφωνα με πολλούς, χαρακτηρίζει αυτό το διάστημα το πολιτικό σύστημα και μέρος της ελληνικής κοινωνίας. Ενδεχομένως, όμως, και να είναι αναγκαία η παρακμή για να ανθίσει το οργανωμένο έγκλημα.
* Η Σοφία Βιδάλη είναι καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
