Πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι το βραβείο Νόμπελ για τις οικονομικές επιστήμες για το 2023 (που επισήμως ονομάζεται Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel), απονεμήθηκε στην Claudia Goldin, ιστορικό της οικονομίας, του Πανεπιστημίου του Harvard των ΗΠΑ. Το βραβείο δόθηκε στην Goldin για τη συνεισφορά της στη γνώση μας επάνω στη γυναικεία αγορά εργασίας. Η Goldin εξήγησε το λόγο για τον οποίο οι γυναίκες υπο-εκπροσωπούνται στην αγορά εργασίας, τουλάχιστον τους τελευταίους δύο αιώνες και το λόγο για τον οποίο, ακόμη και στις μέρες μας, υπολείπονται μισθολογικά από τους άνδρες κατά περίπου 13%, σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ).
Παρότι οι προαναφερθείσες ανισότητες δεν ήταν άγνωστες, η Goldin βοήθησε στο να γίνει ευρέως κατανοητό ότι αποτελούν μία πολύ σημαντική παράμετρο για τους οικονομικούς σχεδιασμούς. Και αυτό όχι μόνο γιατί αντιπροσωπεύουν μία προφανή αδικία κατά των γυναικών, αλλά και γιατί αποτελούν μία από τις όψεις της «αναποτελεσματικότητας της αγοράς» κατά τους ειδικούς. Η αναποτελεσματικότητα αναφέρεται στο ότι οι γυναίκες φαίνεται να υπο-χρησιμοποιούνται ως εργατικό δυναμικό, σε αντίστιξη με το γεγονός ότι – σε χώρες υψηλού εισοδήματος – έχουν συνήθως υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο από τους άνδρες.
Η Goldin χρησιμοποίησε την ιστορική μελέτη για να ρίξει φως στον τρόπο με τον οποίο οι μεταβολές στη συμμετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναμικό έχουν επηρεαστεί από τις κοινωνικές, πολιτικές και τεχνολογικές εξελίξεις των τελευταίων δύο αιώνων. Η ιστορική μελέτη της Goldin διενεργήθηκε εντός του πλαισίου της κατεστημένης άποψης ότι η αύξηση του ποσοστού των γυναικών στην εργασία, κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, αντανακλούσε την οικονομική ανάπτυξη. Δηλαδή, ότι υψηλότερη ανάπτυξη συνεπαγόταν περισσότερες εργαζόμενες γυναίκες.
Η Goldin ανέδειξε ότι το ποσοστό των παντρεμένων γυναικών που ασχολούνταν με αμειβόμενη εργασία (για παράδειγμα στη γεωργία ή την κατασκευή κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων) ήταν στο επίπεδο των τελών του 18ου αιώνα, όταν οι ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης ήταν πολύ χαμηλότεροι, σε σχέση με τις μέρες μας! Η Goldin ανέδειξε, επίσης, ότι η εκβιομηχάνιση μείωσε τη γυναικεία εργασία, διότι οι χώροι εργασίας είτε μετατοπίστηκαν εκτός σπιτιού (παρακμή της οικοτεχνίας) είτε μεταφέρθηκαν μακριά από τα σπίτια (σε σχετικά περιορισμένα σε αριθμό βιομηχανικά κέντρα).
H μελέτη της Goldin ανέδειξε, επίσης, ότι το γυναικείο εργατικό δυναμικό δεν χρησιμοποιείται τόσο αποδοτικά όσο το ανδρικό, παρόλο που οι ευκαιρίες εργασίας για τις γυναίκες διευρύνθηκαν τον 20ο αιώνα, ειδικά σε κοινωνίες που τα παιδιά εγκαταλείπουν σχετικά νωρίς το γονικό σπίτι. Επηρεασμένες από την οικογενειακή ατμόσφαιρα, οι νεαρές γυναίκες επέλεγαν την εκπαίδευσή τους με τρόπο που δεν αντανακλούσε τις προσδοκίες που είχαν ως εργαζόμενες. Μάλιστα, πάντα με βάση τις μελέτες της Goldin που έγιναν σε συνεργασία με τον οικονομολόγο Lawrence Katz, η σχετικά μεγαλύτερη ανεξαρτησία στη λήψη αποφάσεων για το επαγγελματικό μέλλον που παρατηρήθηκε τη δεκαετία του 1970, ενισχύθηκε από την πρόσβαση στο αντισυλληπτικό χάπι από τη δεκαετία του 1960.
Η Goldin ανέδειξε, επίσης, ότι οι ανισότητες στις αμοιβές δεν έχουν μια απλή σχέση με την οικονομική ανάπτυξη. Πιο συγκεκριμένα, το μισθολογικό χάσμα μεταξύ των δύο φύλων ήταν μικρότερο κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης κατά τη διάρκεια του 1820 έως το 1850! Το μισθολογικό χάσμα μεταβλήθηκε ελάχιστα μεταξύ του 1930 και του 1980, μετά το οποίο οι ανταμοιβές για αδιάλειπτες σταδιοδρομίες προώθησαν, εκ των πραγμάτων, τις μισθολογικές διακρίσεις. Μάλιστα, η Goldin και συνεργάτες ανέδειξαν ότι το 2010 η γονεϊκότητα έπαιζε βασικό ρόλο στη διατήρηση της ανισότητας στις αμοιβές, κυρίως μέσω της απώλειας κερδών, στην περίπτωση που οι γυναίκες αναστέλλουν ή περιορίζουν την εργασία υπέρ της ανατροφής των παιδιών τους.
Η έρευνα της Goldin έχει διαψεύσει τις απλοϊκές απόψεις, σε σχέση με το πώς και το γιατί έχουν μεταβληθεί οι ανισότητες μεταξύ των φύλων στην αγορά εργασίας. Παρότι η ίδια δεν είχε την τάση να κάνει συγκεκριμένες προτάσεις προς εκείνους που χαράζουν πολιτικές, έτσι ώστε να αμβλυνθεί η παρατηρούμενη ανισότητα στην αγορά εργασίας, η έρευνά της μπορεί να αναδείξει προς ποια κατεύθυνση θα μπορούσαν να κινηθούν οι όποιες πολιτικές παρεμβάσεις, έτσι ώστε να μεγιστοποιηθεί η πιθανότητα επιτυχίας τους.
Ειδικοί του χώρου αναφέρουν ότι οι εταιρείες αρχίζουν να αλλάζουν τις πρακτικές τους με την εισαγωγή ευέλικτων, φιλικών προς την οικογένεια, εργασιακών ρυθμίσεων και με την παροχή επιτόπιων βρεφικών σταθμών. Μερικές από αυτές τις αλλαγές συνέβησαν αφενός ως αποτέλεσμα οριζόντιων πολιτικών παρεμβάσεων, αφετέρου ως αποτέλεσμα πρωτοβουλιών μεμονωμένων εταιριών που βλέπουν τα πλεονεκτήματα της προσέλκυσης γυναικείων ταλέντων.
Βεβαίως, πολλοί ειδικοί αναφέρουν ότι τέτοιου είδους μέτρα κατά της ανισότητας γυναικών-ανδρών στην αγορά εργασίας, δεν μπορούν να έχουν καθολική εφαρμογή. Ο λόγος είναι ότι η εξέλιξη της συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό διαφέρει σημαντικά από χώρα σε χώρα. Συνεπώς, τα συμπεράσματα της μελέτης της Goldin, θα πρέπει να εξειδικευτούν σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές.
Η αναγνώριση του έργου της Goldin αποτελεί και μία – ακόμα – αναγνώριση της πεισματικής ανισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών στην αγορά εργασίας, η οποία δεν περιορίζεται στο ύψος των μισθών ή στην αντιμετώπιση των γυναικών στους χώρους εργασίας. Επεκτείνεται σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής, με διαφορετική ένταση φυσικά σε διαφορετικές χώρες.
Μην μας διαφεύγει όμως ότι ακόμα και όταν επιτευχθεί η πλήρης εξάλειψη των ανισοτήτων μεταξύ γυναικών και ανδρών, αυτό που θα έχει επιτευχθεί είναι η γυναίκα να γίνει από διπλά καταπιεσμένο κομμάτι της κοινωνίας σε «απλά» καταπιεσμένο. Θα έχει καταφέρει, δηλαδή, να μειώσει τις αδικίες απέναντί της και να τις εξισώσει με τις αδικίες τις οποίες υφίστανται οι άνδρες. Με αυτή την έννοια, η γυναίκα κατακτώντας της πλήρη ισότητα, εντός του σημερινού οικονομικού συστήματος, θα έχει καλύψει την μισή απόσταση που την χωρίζει από μία ζωή στα μέτρα των αναγκών της. Την ίδια απόσταση που χωρίζει και τους άνδρες – όλη, δηλαδή, την ανθρωπότητα – από μία ζωή στα μέτρα των αναγκών της.
Παναγιώτης Κάβουρας
