Κατά τη διάρκεια μια θυελλώδους συζήτησης με το chat gpt και μιας αγωνιώδους προσπάθειας να ετοιμάσω μια παρουσίαση που ως συνήθως είχα καθυστερήσει, το google έφερε μπροστά στα μάτια μου μια μικρή και άγνωστη μέχρι εκείνη τη στιγμή σε εμένα μπροσούρα με τίτλο Τι είναι η προλεταριακή ποίηση; Η μπροσούρα αυτή κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στα ελληνικά το 1930 από τις εκδόσεις Γκοβόστη, σε μετάφραση Θ. Σουρλή και ο συγγραφέας της είναι ο Λευκορώσος Αλεξάντερ Μπογκντάνοφ (Αλεξάντρ Αλεξάντροβιτς Μαλινόφσκι). Το όνομα του κάτι μου έλεγε και, όταν το διασταύρωσα, ενθουσιάστηκα και πραγματικά έτρεξα να τη βρω και να την αγοράσω. Βλέπετε, ο συγγραφέας της μπροσούρας ήταν ο ίδιος Μπογκντάνοφ με τον συγγραφέα του σοσιαλιστικού sci-fi μυθιστορήματος που κυκλοφορεί στα ελληνικά με τίτλο Ο κόκκινος πλανήτης και ήταν επίσης το αντικείμενο της σκληρής και εξαιρετικά έντονης κριτικής του Λένιν στο Υλισμός και εμπειριοκριτικισμός. Ψάχνοντας λιγάκι ακόμα διαπίστωσα πως ο Μπογκντάνοφ, πέρα από Μπολσεβίκος, ιδρυτής της Προλεκούλτ και του Προλεταριακού Πανεπιστημίου της Μόσχας, φιλόσοφος, φιλόσοφος της επιστήμης, λογοτέχνης και θεωρητικός της λογοτεχνίας, είχε και μια άλλη ιδιότητα: ήταν γιατρός.
Μάλιστα, έχοντας αποσυρθεί από την πολιτική τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Μπογκντάνοφ αφιερώθηκε στη διεύθυνση του Αιματολογικού Ινστιτούτου της Μόσχας. Εκεί, επιχείρησε να εφαρμόσει μια θεωρία που είχε διατυπώσει λίγα χρόνια πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση στο βιβλίο του Τεκτολογία: η οικουμενική οργανωσιακή επιστήμη. Η Τεκτολογία ήταν μια καθολική επιστήμη. Για τον Μπογκντάνοφ όλα τα κοινωνικά, πολιτισμικά και φυσικά συστήματα διέπονταν από κοινές οργανωτικές αρχές, τις οποίες η Τεκτολογία μπορούσε να τις εντοπίσει και να τις συνθέσει φτιάχνοντας μια νέα ενιαία καθολική επιστήμη. Η νέα επιστήμη του Μπογκντάνοφ θυμίζει εξαιρετικά την Κυβερνητική του Νόρμπερτ Γουίνερ, καθώς αντιμετωπίζει το σύνολο των φαινομένων ως συστήματα με κοινές οργανωτικές αρχές. Τώρα, για την εφαρμογή της Τεκτολογίας στην αιματολογία δεν μπορούμε να πούμε και πολλά. Ξέρουμε μόνο την ενθουσιώδη υποδοχή της πρακτικής της αφαίμαξης που δοκίμαζε ο Μπογκντάνοφ από τον παλιό μπολσεβίκο Λεονίντ Κράσιν και την αδελφή του Λένιν, Μαρία Ουλιάνοβα. Η αφαίμαξη υπήρξε μια πρακτική εφαρμογή της Τεκτολογίας καθώς, αν ο ανθρώπινος οργανισμός είναι ένα σύστημα αιματολογικών ροών, τότε η διαρκής αφαίμαξη και η επανεισαγωγή καθαρού αίματος θα μπορούσε να το ανανεώσει και να του προσφέρει περισσότερα χρόνια ζωής. Ξέρουμε επίσης πως ο Μπογκντάνοφ πέθανε κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας πρακτικής – αλλά θα σας πω στο τέλος πώς για να σας κρατήσω σε αγωνία.
Ας ξεφυλλίσουμε τώρα λιγάκι την μπροσούρα που στάθηκε αφορμή για τη συγγραφή αυτού του κειμένου. Γράφει ο Μπογκντάνοφ: «Οι τρεις βαθμίδες της εξέλιξης του πολιτισμού είναι το πνεύμα της κυριαρχίας, το πνεύμα του ατομικισμού και το πνεύμα της συντροφικότητας. Η προλεταριακή ποίηση ανήκει στην τρίτη ανώτερη φάση» (46). Ο Μπογκντάνοφ, εισηγητής των αρχών της προλεκούλτ, πίστευε στη δυνατότητα δημιουργίας ενός νέου πολιτισμού δομημένου πάνω στην κουλτούρα του βιομηχανικού προλεταριάτου. Για εκείνον τον προλεταριάτο έφερε μια ιστορική ιδιαιτερότητα: χαρακτηρίζεται από ένα κολλεκτιβίστικο (sic) συλλογικό Εγώ. Η προλεταριακή τέχνη λοιπόν έπρεπε να θεμελιώνεται πάνω στη σύλληψη αυτού του συλλογικού εαυτού και να εκπαιδεύει τους νεαρούς/ές εργάτες/τριες στην υιοθέτηση του συλλογικού εγώ ως συνολικού πρίσματος για τη ζωή τους. Η προλεταριακή τέχνη, η προλεταριακή λογοτεχνία δεν είναι αυτή που μιλάει για τους εργάτες/τριες γενικά, είναι αυτή που τους προσφέρει μια επική, λυρική πρόσληψη της συλλογικής τους εργασίας και ζωής.
Και τι μας έχει μείνει; Ο Κόκκινος πλανήτης. Ο Μπογκντάνοφ εκδίδει για πρώτη φορά τον Κόκκινο πλανήτη το 1908 και κάνει άλλες δύο εκδόσεις μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Το μυθιστόρημα είναι ίσως το πρώτο βιβλίο σοσιαλιστικού sci-fi, καθώς παρουσιάζει μια φουτουριστική σοσιαλιστική κοινωνία στον πλανήτη Άρη που λειτουργεί τέλεια, ικανοποιώντας το σύνολο των αναγκών των πολιτών της. Ο Λεονίντ, ο αφηγητής και πρωταγωνιστής του βιβλίου, είναι ένας νεαρός μαθηματικός και φιλόσοφος από την Αγία Πετρούπολη που επιλέγεται από τους Αρειανούς ως ο μόνος ικανός να γνωρίσει την κοινωνία τους. Αυτός με τη σειρά του φτάνει στον Άρη για να γνωρίσει μια τεχνολογικά ανώτερη κοινωνία που μπορεί να ικανοποιεί με τη χρήση της επιστήμης και της τεχνολογίας όλες τις ανθρώπινες και τις εξωγήινες ανάγκες. Ο Λεονίντ μαθαίνει, ζει κάποιες περιπέτειες εξαιτίας των ανθρώπινων αδυναμιών του και επιστρέφει στη Γη για να συνεχίσει να αγωνίζεται.
Όπως καταλαβαίνετε ο Μπογκντάνοφ είναι μια σπάνια περίπτωση καθολικού διανοούμενου. Κατάφερε να οργανώσει την επιστημονική του έρευνα, τη φιλοσοφία του, τη λογοτεχνία του και την πολιτική πρακτική στη βάση κοινών θεωρητικών αρχών. Διακήρυξε, ίσως όσο κανένας άλλος, την ανάγκη για τη δημιουργία μιας νέας, ριζικά διαφορετικής, προλεταριακής τέχνης, φιλοσοφίας και επιστήμης και επιχείρησε να τις δημιουργήσει θεωρώντας πως το βιομηχανικό προλεταριάτο συνιστά το υπόδειγμα πάνω στο οποίο μπορεί σμιλευτεί το οτιδήποτε. Τα κατάφερε; Ο Κόκκινος πλανήτης αποτελεί ένα ιστορικά πρωτότυπο μυθιστόρημα που μνημονεύεται συστηματικά από τους παροικούντες τη sci-fi λογοτεχνική Ιερουσαλήμ. Η Τεκτολογία του βυθίστηκε στη λήθη και αναβίωσε κάποια χρόνια μετά, μέσω της Κυβερνητικής του Νόρμπερτ Γουίνερ. Η προλεταριακή τέχνη και η προλεκούλτ επανήλθαν ως ζητήματα κατά τον Μάη του ’68 στη Γαλλία, την Ιταλία και την Αγγλία και επανέρχονται ακόμα. Και οι αφαιμάξεις; Αυτές προσπαθούμε να τις ξεχάσουμε και νομίζουμε πως το ίδιο θα έκανε και ο Μπογκντάνοφ, αν γνώριζε πως η μεγάλη ποσότητα μολυσμένου από μαλάρια αίματος που εισήγαγε στο σώμα του, στο πλαίσιο ενός πειράματος, θα τον οδηγούσε στον θάνατο.
Ας μην τα θυμόμαστε όμως αυτά. Ας λέμε πως ο Αλεξάντρ Μπογκντάνοφ δεν κατάφερε να επιστρέψει από τον Άρη, πως συμμετείχε στη ληστεία της Τράπεζας της Τιφλίδας και πως κάποια στιγμή έφτασε στα χέρια μας ένα χαμένο ραβασάκι του από την άλλη άκρη του γαλαξία που έγραφε: «Τελικά, ο Λένιν είχε δίκιο».
Χρήστος Κρυστάλλης
Υποψήφιος διδάκτορας
τμήματος Κοινωνιολογίας ΕΚΠΑ
Αναφορές
Αλεξάντρ Μπογκντάνοφ, Τι είναι η προλεταριακή ποίηση, Γκοβόστη, 2019.
Aleksandr Bogdanov, Ο Κόκκινος πλανήτης, Mandarin Books, 2022.
