Έως και ένα χρόνο μετά την ανάρρωση από τη νόσο COVID-19 εξακολουθούν να παράγονται στον οργανισμό αντισώματα εναντίον του κορωνοϊού από πλασματοκύτταρα που βρίσκονται μέσα στο μυελό των οστών. Τα αποτελέσματα της μελέτης που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature στο τέλος του Μαΐου, φέρουν το αισιόδοξο μήνυμα ότι η ανοσία έναντι του κορωνοϊού μπορεί να έχει αρκετά μεγάλη χρονική διάρκεια.
Σύμφωνα με μελέτες που δημοσιεύτηκαν την προηγούμενη χρονιά, ο πληθυσμός των αντισωμάτων που παράγονται μετά τη λοίμωξη με τον ιό συρρικνώνεται ραγδαία λίγο καιρό μετά την ανάρρωση. Αυτές οι μελέτες προκάλεσαν εύλογα ερωτήματα για τη δημιουργία και τη διάρκεια παραμονής στον οργανισμό εξειδικευμένων κυττάρων του ανοσοποιητικού, που παράγουν τα αντισώματα εναντίον του κορωνοϊού. Η ανησυχία της επιστημονικής κοινότητας δικαιολογείται επίσης και από το γεγονός ότι οι κορωνοϊοί του κοινού κρυολογήματος μπορούν να επαναμολύνουν τους ανθρώπους 6-12 μήνες μετά την προηγούμενη μόλυνση. Προκαλούν, επομένως, ανοσία περιορισμένης χρονικής διάρκειας.
Τα κύτταρα - κλειδιά για την επίτευξη μακροχρόνιας ανοσίας
Μόλις εισέλθει ένα μικρόβιο στον οργανισμό, επιστρατεύεται ένας ολόκληρος μηχανισμός από κύτταρα και πρωτεΐνες προκειμένου να παραχθούν αντισώματα εναντίον του. Εκτός από τα αντισώματα παράγονται και κύτταρα μνήμης, τα οποία «θυμούνται» το μικρόβιο και σε επόμενη έκθεση του οργανισμού σε αυτό κινητοποιούνται άμεσα, έτσι ώστε να το αντιμετωπίσουν χωρίς το άτομο να νοσήσει. Ανάμεσα στη στρατιά κυττάρων που συμμετέχουν σε αυτήν την πολύπλοκη και εξειδικευμένη διαδικασία είναι και τα πλασματοκύτταρα, που είναι επιφορτισμένα με την παραγωγή και έκκριση των αντισωμάτων. Μετά την εξολόθρευση του παθογόνου μικροοργανισμού ένας μικρός αριθμός από αυτά τα κύτταρα δεν καταστρέφεται αλλά παραμένει στον οργανισμό και εγκαθίσταται σε διάφορες περιοχές του, όπως ο μυελός των οστών ή ο λεμφικός ιστός του γαστρεντερικού σωλήνα. Αυτά τα κύτταρα συνεχίζουν να εκκρίνουν αντισώματα σε πολύ μικρές ποσότητες.
Κρυμμένα καλά και προστατευμένα μέσα σε γωνιές των ιστών και οργάνων, τα πλασματοκύτταρα δεν πεθαίνουν αλλά αντιθέτως θεωρείται ότι επιβιώνουν εκεί για δεκαετίες χάρη στην έκφραση συγκεκριμένων γονιδίων που εμποδίζουν τον κυτταρικό θάνατο. Αυτά τα πλασματοκύτταρα ευθύνονται για τη μακροχρόνια ανοσία που έχει παρατηρηθεί σε αρκετές περιπτώσεις λοιμωδών νοσημάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ανίχνευση αντισωμάτων εναντίον του ιού της ευλογιάς σε ενήλικες που εμβολιάστηκαν στην παιδική ηλικία, παρόλο που έχουν περάσει περισσότερα από 30 χρόνια από την οριστική εκρίζωση της νόσου. Έχει βρεθεί, επίσης, ότι χαμηλά επίπεδα αντισωμάτων παραμένουν στην κυκλοφορία του αίματος για περισσότερα από 70 χρόνια.
Τα πλασματοκύτταρα στη μάχη εναντίον του κορωνοϊού
Η μακροχρόνια ανοσία που παρατηρείται για λοιμώδη νοσήματα όπως η ευλογιά και η ιλαρά αποδίδεται στην ύπαρξη των μακρόβιων πλασματοκυττάρων. Πρόσφατα, επιστημονική ομάδα με επικεφαλής τον Ali Ellebedy από το Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον, θέλησαν να διερευνήσουν τη διάρκεια της ανοσίας των ανθρώπων που νόσησαν από κορωνοϊό. Για τον λόγο αυτό μελέτησαν τα αντισώματα στο αίμα 77 εθελοντών που νόσησαν από Covid-19, οι περισσότεροι με ήπια συμπτώματα και με γρήγορη ανάρρωση. Η μέτρηση των αντισωμάτων έγινε σε τακτά χρονικά διαστήματα μετά τη μόλυνση ενώ σε 18 εθελοντές έγινε λήψη κυττάρων από τον μυελό των οστών από εφτά έως και οκτώ μήνες μετά. Σε έξι αναρρώσαντες εθελοντές μελετήθηκε ξανά δείγμα από τον μυελό των οστών έντεκα μήνες μετά. Τα αποτελέσματα από τις ανοσολογικές και κυτταρολογικές μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν συγκρίθηκαν με τα αντίστοιχα από εθελοντές που δεν νόσησαν ούτε έλαβαν εμβόλιο για τον κορωνοϊό. Με εξειδικευμένες και ευαίσθητες μεθοδολογίες, όπως η κυτταρομετρία ροής, κατόρθωσαν να ταυτοποιήσουν τα μακρόβια πλασματοκύτταρα του μυελού των οστών ανιχνεύοντας τα ιδιαίτερα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά τους.
Διαπιστώθηκε ότι τα αντισώματα των ατόμων που ανάρρωσαν μειώθηκαν γρήγορα τέσσερις μήνες μετά τη μόλυνση από τον κορωνοϊό, ενώ ακολούθησε μια σταδιακή μείωση τους επόμενους εφτά μήνες. Παρόλα αυτά, παρέμειναν σε ανιχνεύσιμα επίπεδα στην κυκλοφορία του αίματος έως και έντεκα μήνες μετά. Πλασματοκύτταρα ανιχνεύθηκαν, επίσης, σχεδόν ένα χρόνο μετά τη μόλυνση, στο μυελό των οστών όλων των αναρρωσάντων εθελοντών. Σύμφωνα με την επιστημονική ομάδα από τα αποτελέσματά τους προκύπτει ότι οι άνθρωποι παρόλο που νόσησαν ήπια από κορωνοϊό, εκδήλωσαν ισχυρή ανοσολογική απόκριση από την οποία προέκυψαν πλασματοκύτταρα που παρέχουν ανοσία μεγάλης χρονικής διάρκειας. Η ποιότητα και η διάρκεια της ανοσίας που αναπτύσσουν οι άνθρωποι που νόσησαν βαριά από τον κορωνοϊό μένει ακόμα να αποσαφηνιστεί από μελλοντικές έρευνες. Σύμφωνα με δεδομένα από προηγούμενες επιδημίες, όπως αυτή που προκάλεσε ο ιός Έμπολα στη Δυτική Αφρική το 2014, οι επιβιώσαντες από σοβαρή λοίμωξη είχαν αντισώματα αρκετά χρόνια μετά, επομένως είναι αρκετά πιθανό να ισχύει κάτι αντίστοιχο και για τον κορωνοϊό. Η αποσαφήνιση της ανοσίας που δημιουργείται με τεχνητό τρόπο, δηλαδή με τον εμβολιασμό, αποτελεί, επίσης, τον επόμενο μεγάλο ερευνητικό στόχο.
Ένα ακόμα κρίσιμο ερωτηματικό είναι το κατά πόσο απειλείται η ανοσία που δημιουργείται με φυσικό ή τεχνητό τρόπο από τις νέες παραλλαγές που προκύπτουν συνεχώς. Η άνιση διανομή των εμβολίων στις χώρες, γεγονός που αφήνει απροστάτευτους τους πληθυσμούς οικονομικά ασθενέστερων κρατών και ελεύθερο το πεδίο για να δράσει και να μεταλλαχθεί ο κορωνοϊός, αποτελεί αδιαμφισβήτητα ένα από τα πιο κρίσιμα ζητήματα που καλούνται οι κυβερνήσεις και οι διεθνείς οργανισμοί να αντιμετωπίσουν. Επομένως παρά τα αισιόδοξα μηνύματα για τη διάρκεια της ανοσίας, φαίνεται ότι ο δρόμος για την οριστική αντιμετώπιση της πανδημίας είναι ακόμα μακρύς και δύσκολος.
Πηγές:
Turner, J. S. et al. SARS-CoV-2 infection induces long-lived bone marrow plasma cells in humans. Nature (2021).
Siggeir F. Brynjolfsson, S.F. et al. Long-Lived Plasma Cells in Mice and Men. Front. Immunol. (2018).
