«Αν ο ανθρώπινος εγκέφαλος ήταν τόσο απλός ώστε να μπορούσαμε να τον κατανοήσουμε, τότε θα ήμασταν και οι ίδιοι τόσο απλοί που δεν θα τα καταφέρναμε»
Emerson Pugh, The Biological Origin of Human Values, 1977
Όταν αναζητά κανείς τρόπους να ανοίξει μια συζήτηση για τον εγκέφαλο είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποφύγει την, κλασική πλέον, φράση ότι αποτελεί την πιο πολύπλοκη δομή στο σύμπαν. Εκατό δισεκατομμύρια νευρώνες φιλοξενούνται στον εγκέφαλο, ο καθένας από τους οποίους συνδέεται κατά μέσο όρο με δέκα χιλιάδες άλλους νευρώνες, δημιουργώντας ένα ασύλληπτο νούμερο συνδυασμών νευρικών συνάψεων και πολυσύνθετων νευρωνικών κυκλωμάτων και λειτουργιών, όπως αναφέρεται στον πρόλογο του βιβλίου. Το γεγονός που δυσχεραίνει περαιτέρω τη σύλληψη των αριθμών αυτών είναι ότι το εν λόγο δίκτυο δεν τοποθετείται σε κάποιο αχανές γαλαξιακό σύστημα, αλλά μέσα στο, ομολογουμένως περιορισμένης έκτασης, κρανίο μας. Αντί, λοιπόν, να περιπλανηθούμε σε έναν γαλαξία πολύ πολύ μακρινό, καλούμαστε να κάνουμε μια περιπλάνηση ενδοσκοπική, ως τα απώτατα όρια της ανθρώπινης εμπειρίας, αναζητώντας, τι άλλο, τον ίδιο μας τον εαυτό.
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου «Ο Αλλόκοτος Εγκέφαλος» ο Θανάσης Ντινόπουλος αναδεικνύει τις παράξενες πλευρές του υγιούς εγκεφάλου και καταπιάνεται με ζητήματα όπως είναι η πλάνη της αντίληψης, η μνήμη που είναι διάτρητη από (επωφελείς;) ατέλειες, η συνείδηση ως αναδυόμενη ιδιότητα του εγκεφάλου, το παράδοξο στην αντίληψη του χρόνου, ο έρωτας και η εξάρτηση. Ο συγγραφέας εξετάζει κάθε ένα από τα ζητήματα αυτά παρέχοντας όχι μόνο περιγραφή του τρόπου λειτουργίας τους, αλλά εντοπίζοντας συνάμα τα πιο ενδιαφέροντα σημεία από τις «παραξενιές» αυτές του εγκεφάλου. Παράλληλα, αναφέρει στοιχεία από την ιστορία της επιστήμης, φωτίζοντας τη διαδρομή που ακολούθησαν οι ερευνητές μέχρι να φτάσουν στη σημερινή κατανόηση των εν λόγω ζητημάτων και αναδεικνύοντας, όπου είναι απαραίτητο, τα όρια των γνώσεων μας. Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου ο συγγραφέας εξετάζει τον αλλόκοτο εγκέφαλο στη νόσο, ανοίγοντας για τον αναγνώστη ένα μοναδικό παράθυρο σε διαταραχές που μοιάζουν να έχουν ξεπηδήσει από κάποιο έργο μυθοπλασίας. Για να αναφέρουμε ένα παράδειγμα το Σύνδρομο της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων (ή σύνδρομο Todd) που περιγράφεται στο βιβλίο, είναι μια νευρική διαταραχή που επηρεάζει την αντίληψη. Τα άτομα με το εν λόγω σύνδρομο μπορεί να έχουν οπτικές παραισθήσεις και παρόλο που ο οφθαλμός λειτουργεί κανονικά, ο ασθενής να βλέπει τα αντικείμενα μικρότερα απ’ ότι είναι, μεγαλύτερα απ’ ότι είναι, πιο κοντά ή πιο μακριά από ότι είναι, ενώ επηρεάζεται και η προοπτική γωνία. Για τον άνθρωπο αυτό οι άλλοι άνθρωποι, τα κτίρια, τα αυτοκίνητα, τα αντικείμενα φαίνονται μικρότερα ή μεγαλύτερα απ’ ότι είναι, ή οι αποστάσεις φαίνονται λανθασμένες, ένας διάδρομος μπορεί να φαίνεται πολύ μακρύς ή το έδαφος πολύ κοντά. Μάλιστα η παραμόρφωση αυτή μπορεί να επηρεάζει και άλλες αισθήσεις. Ο Βρετανός ψυχίατρος Τζον Τοντ, που έκανε μια διεξοδική περιγραφή της νόσου το 1955, υπέθεσε ότι ο Κάρολ, ο οποίος υπέφερε από ημικρανίες και είχε σχετικά συμπτώματα, χρησιμοποίησε τις εμπειρίες του ως πηγή έμπνευσης για το μυθιστόρημα Οι περιπέτειες της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων. Άλλα αντιπροσωπευτικά παραδείγματα που αναφέρονται στο βιβλίο είναι το Σύνδρομο Κοτάρ, στο οποίο ο ασθενής θεωρεί ότι είναι νεκρός, ότι οι σάρκες του σαπίζουν, δεν έχει αίμα ή ότι του λείπουν εσωτερικά όργανα και το σύνδρομο του αποξενωμένου χεριού, στο οποίο το αριστερό χέρι του ασθενή τινάζεται προς τον λαιμό του και τον σφίγγει για να τον πνίξει (σύνδρομο από το οποίο πάσχει ο χαρακτήρας που υποδύεται ο Πίτερ Σελερς στην ταινία Dr. Strangelove).
Μέσα από τις παραξενιές αυτές του εγκεφάλου ο αναγνώστης δεν μπορεί παρά να θαυμάσει τη σύνθετη λειτουργία του οργάνου αυτού που μας επιτρέπει να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και να είμαστε ο εαυτός μας, ότι και αν σημαίνει αυτό. Ο Θανάσης Ντινόπουλος με μοναδική ευγλωττία μας βοηθά να περάσουμε μέσα από τον καθρέφτη της Αλίκης, στη χώρα των θαυμάτων, και να επανέλθουμε στην πραγματικότητα σοφότεροι, με μεγαλύτερο θαυμασμό, κατανόηση και αγάπη τόσο για τον εαυτό μας, όσο και για τους άλλους ανθρώπους.
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα
Ο Θανάσης Ντινόπουλος είναι καθηγητής Ανατομικής, Ιστολογίας και Εμβρυολογίας τουΤμήματος Κτηνιατρικής της Σχολής Επιστημών Υγείας του ΑΠΘ. Διετέλεσε Πρόεδρος της Κτηνιατρικής Σχολής (δύο φορές) και της Ελληνικής Εταιρείας για τις Νευροεπιστήμες, μέλος της Επιτροπής Ερευνών του ΑΠΘ, μέλος της ομάδας εργασίας για τη σύνταξη του Εσωτερικού Κανονισμού του ΑΠΘ, μέλος της International Committee of Veterinary Gross Anatomical Nomenclature (INVGAN), Αναπληρωτής Πρόεδρος της Κτηνιατρικής Σχολής και επί δώδεκα χρόνια Διευθυντής του Εργαστηρίου Ανατομικής και Ιστολογίας.
Πέρα από ανατομική και ιστολογία, με έμφαση στο νευρικό σύστημα, διδάσκει τα μαθήματα επιλογής Εγκέφαλος και τέχνη και Σφάλματα της Εξέλιξης και Δαρβινικές Πλάνες, καθώς και θέματα της ειδικότητάς του σε τμηματικά και διατμηματικά μεταπτυχιακά προγράμματα του ΑΠΘ και του ΠΑ.ΜΑΚ. Είναι συγγραφέας 46 άρθρων, τα περισσότερα δημοσιευμένα σε έγκυρα διεθνή περιοδικά νευροεπιστήμης, και 78 ανακοινώσεων και ομιλιών σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια. Βιβλία του κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Κυριακίδη, Εκδόσεις Παρισιάνου και University Studio Press ενώ έχει μεταφράσει και επιμεληθεί βιβλία γύρω από τον εγκέφαλο και τις νευροεπιστήμες για τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης και τις Εκδόσεις Παρισιάνου.
Το βιβλίο «Ο Αλλόκοτος Εγκέφαλος» που έχει προλογίσει η Μαρία Αλμπάνη, Καθηγήτρια, Διευθύντρια του Εργαστηρίου Φυσιολογίας του Τμήματος Ιατρικής του Α.Π.Θ., κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ροπή.
Περισσότερες πληροφορίες:
https://www.ropipublications.com/
https://www.ropipublications.com/allokotos-egkefalos/
