Μια μελέτη μπορεί να μην αλλάξει τον κόσμο, μπορεί όμως να γίνει καταλύτης σοβαρών αλλαγών. Αυτό ίσχυσε με την εμβληματική μελέτη Στερν το 2006 για την οικονομία της κλιματικής κρίσης. Το ίδιο επιδιώκει πρόσφατη έκθεση, η πιο πλήρης ως σήμερα, για την ανάγκη αλλαγής του συστήματος διατροφής. «Το παγκόσμιο σύστημα διατροφής κρατάει στα χέρια του το μέλλον της ανθρωπότητας στον πλανήτη» λέει ο Γιόχαν Ρόκστρεμ, διακεκριμένος κλιματολόγος, ένας από τους διευθυντές του Ερευνητικού Ινστιτούτου Πότσνταμ για τις συνέπειες του κλίματος και μεταξύ των μελών της ανεξάρτητης επιτροπής που εκπόνησε την έκθεση. Σ’ αυτή μετέχουν επιστήμονες από το Ινστιτούτο Πότσνταμ, τη Συμμαχία για τη Διατροφή και Χρήση της Γης καθώς και την EAT, συμμαχία αποτελούμενη από το Κέντρο Ανθεκτικότητας της Στοκχόλμης, το Wellcome Trust και το Ίδρυμα Strawberry. Μεταξύ των πανεπιστημιακών εταίρων περιλαμβάνεται το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και το London School of Economics.
Σύμφωνα με τις 117 σελίδες της έκθεσης, η εξέλιξη προς ένα πιο βιώσιμο παγκόσμιο διατροφικό σύστημα μπορεί να δημιουργήσει οφέλη της τάξης των 10.000 δισ. δολαρίων ετησίως, να βελτιώσει την ανθρώπινη υγεία και να περιορίσει την κλιματική κρίση. Αποκαλύπτεται ότι τα σημερινά διατροφικά συστήματα καταστρέφουν περισσότερη αξία απ’ ό,τι δημιουργούν εξαιτίας του κρυφού περιβαλλοντικού και ιατρικού κόστους. Πρόκειται για τα λεγόμενα «κρυφά κόστη» του διατροφικού συστήματος, που ανέρχονται σε 15.000 δισ. δολάρια - στο 12% του παγκόσμιου ΑΕΠ το 2020. Στις ίδιες μετρήσεις είχε καταλήξει σχετική έκθεση του ΟΗΕ πέρσι για τη διατροφή και τη γεωργία.
Σήμερα ο Γ. Ρόκστρεμ και οι συνάδελφοί του διαπίστωσαν ότι η διατροφή είναι ο μεγαλύτερος τομέας της οικονομίας που παραβιάζει τα πλανητικά όρια, στα οποία εξειδικεύεται ο Σουηδός επιστήμονας. Πέρα από την επίδρασή του στο κλίμα, ο διατροφικός τομέας ευθύνεται για την αλλαγή των χρήσεων γης, για την καταστροφή της βιοποικιλότητας όπως και για το 70% της εξάντλησης των πόρων γλυκού νερού. Η μελέτη συγκρίνει δύο σενάρια. Το πρώτο αφορά τη διατήρηση του status quo και το δεύτερο εκείνη του μετασχηματισμού στη βάση «μεγάλων αλλαγών του τρόπου παραγωγής και κατανάλωσης των τροφίμων». Σ’ αυτή την περίπτωση «τα διατροφικά συστήματα θα μπορούσαν να γίνουν “καταβόθρες άνθρακα” ως το 2040, συμβάλλοντας έτσι στον περιορισμό της κλιματικής υπερθέρμανσης». Προτείνεται ο αναπροσανατολισμός επιχορηγήσεων και δημοσιονομικών κινήτρων προς όφελος όχι των μεγάλων μονοκαλλιεργειών που στηρίζονται σε λιπάσματα, φυτοφάρμακα και αποψιλώσεις δασών, αλλά προς μικρούς παραγωγούς που μπορούν να μετατρέψουν τα χωράφια τους σε «καταβόθρες άνθρακα», αφήνοντας περισσότερο χώρο στην πανίδα και στη χλωρίδα.
Κρίσιμη, σύμφωνα με τον Γ. Ρόκστρεμ, είναι η στήριξη των πιο αδύναμων κοινωνικών κατηγοριών με αποτελεσματικά «δίκτυα ασφαλείας» προκειμένου να αποφευχθούν οπισθοδρομήσεις σε περιβαλλοντικά μέτρα λόγω αντιδράσεων και ανησυχιών. Από την πλευρά του, ο παλαίμαχος Νίκολας Στερν, πρόεδρος του ερευνητικού Ινστιτούτου Γκράνταμ για την Κλιματική Αλλαγή και το Περιβάλλον του London School of Economics, είναι κατηγορηματικός: «Είναι ώρα για ριζοσπαστική αλλαγή. Η οικονομία του σημερινού διατροφικού συστήματος έχει δυστυχώς καταστραφεί ανεπανόρθωτα. Τα “κρυφά κόστη” του καταστρέφουν την υγεία μας και τον πλανήτη μας επιδεινώνοντας τις παγκόσμιες ανισότητες. Χρειάζεται να αλλάξουμε τους τρόπους παραγωγής και κατανάλωσης τροφής για να αγωνιστούμε κατά της κλιματικής αλλαγής, να προστατέψουμε τη βιοποικιλότητα και να χτίσουμε καλύτερο μέλλον».
* Η Ρένα Δούρου είναι μέλος της Π.Γ. του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., υπεύθυνη για θέματα Διεθνών Σχέσεων και Εξωτερικής Πολιτικής και Ευρωπαϊκής, Ενέργειας, Περιβάλλοντος, βουλεύτρια Β2 Δυτικής Αθήνας
