Σε ένα σχετικά μικρό, αλλά -κυριολεκτικά- κομβικό σημείο της γης τα επτά κράτη της περιοχής, που είναι γνωστή ως Κεντρική Αμερική, είναι οι πατρίδες περίπου 52 εκατ. ανθρώπων. Πολύ φτωχά όλα -με την εξαίρεση του Παναμά, ο οποίος λόγω της Διώρυγας είναι αναλογικά πλούσιος-, με μακρύ ιστορικό πολιτικής αστάθειας, αλλά και σεισμών, λιμών, καταποντισμών, ηφαιστείων και κάθε είδους φυσικής καταστροφής, σήμερα αποτελούν κοιτίδα μιας πολύ σύγχρονης κρίσης, της μεταναστευτικής. Και κανείς στον κόσμο δεν τους δίνει σημασία, παρότι οι διεθνείς οργανισμοί προειδοποιούν ότι «τουλάχιστον ένας στους τρεις ανθρώπους στην Κεντρική Αμερική χρειάζεται άμεση παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας προκειμένου να επιζήσει».
Σε όλη τη σχετικά στενή αυτή λωρίδα γης βαριά οπλισμένες συμμορίες, έμποροι ναρκωτικών και πολυεθνικές εγκληματικές οργανώσεις τροφοδοτούν διαρκώς τη γενικευμένη διαφθορά, τη βία και κάθε λογής διάκριση. Η Κεντρική Αμερική είναι ένα όχι πολύ ευχάριστο μέρος για να ζεις έτσι κι αλλιώς, αλλά εάν είσαι γυναίκα, μέλος της LGBTQ+ κοινότητας, παιδί ή ανήκεις στους γηγενείς πληθυσμούς, τότε είναι πραγματικά μια επί γης κόλαση. Επιπλέον, η περιοχή χτυπιέται αλύπητα από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, τα οποία αποδεκατίζουν ανθρώπους και περιουσίες, αφήνοντας τους επιζώντες χωρίς πρόσβαση σε πόσιμο νερό και τροφή. Στην Ονδούρα μόνο, από τα 10 εκατομμύρια που ζουν στη χώρα, τα 3,2 χρειάζονται άμεση παροχή τροφίμων, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ και των ανθρωπιστικών οργανώσεων. Τέσσερις από τις επτά χώρες της Κεντρικής Αμερικής βρίσκονται στις πρώτες 15 θέσεις της λίστας με το υψηλότερο ποσοστό δολοφονιών στον πλανήτη. Οι κάτοικοι συχνά αναγκάζονται να αφήσουν τα σπίτια τους για να σώσουν τις ζωές τους, συμμορίες στρατολογούν ανήλικους, η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη είναι ανύπαρκτη, όλο και περισσότερα παιδιά παρατάνε το σχολείο από τις πρώτες κιόλας τάξεις, ενώ τα ποσοστά σεξουαλικής βίας είναι στρατοσφαιρικά σε σχέση με τον παγκόσμιο μέσο όρο. Οι εθνικές κυβερνήσεις στην καλύτερη περίπτωση είναι ανύπαρκτες, στη χειρότερη είναι αυταρχικές και επικίνδυνες για τους ίδιους τους τούς πολίτες.
Πρόσφυγες ενός ιδιαίτερου πολέμου
Καθόλου παράξενο που οι άνθρωποι μεταναστεύουν. Την εποχή που δυσκολευόμαστε πάρα πολύ να ορίσουμε ποιος είναι οικονομικός μετανάστης και ποιος είναι πρόσφυγας, η Κεντρική Αμερική -όπως και η Αφρική και κάποιες χώρες της Ασίας- δείχνει πόσο εύκολα θολώνουν οι λεπτές αυτές γραμμές και τα όρια είναι δυσδιάκριτα. Πριν λίγες ημέρες ο Πρόεδρος της Κόστα Ρίκα, ο σοσιαλδημοκράτης Ροντρίγκο Τσάβες, έδωσε συνέντευξη Τύπου, στην οποία είπε ότι σκοπεύει να κηρύξει τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να βγάλει την αστυνομία και ίσως και τον στρατό στους δρόμους. «Έδωσα εντολή στον υπουργό Ασφαλείας να λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα ώστε κανείς να μην εκλαμβάνει την καλοσύνη της Κόστα Ρίκα ως αδυναμία» είπε ο Τσάβες, αναφερόμενος στις πρόσφατες φασαρίες που δημιουργούν στη χώρα οι εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες που βρίσκονται παγιδευμένοι σε αυτή. Από τον περασμένο Ιανουάριο πέρασαν τα σύνορά της με τον Παναμά περίπου 400.000 άνθρωποι. Μέσα στον Σεπτέμβριο περισσότεροι από 60.000 άνθρωποι πέρασαν τα σύνορα στο Πάσο Κανόας, μια πόλη χωρισμένη ανάμεσα στον Παναμά και στην Κόστα Ρίκα. Οι μόνιμοι κάτοικοι του Πάσο Κανόας δεν ξεπερνούν τους 20.000 και συνολικά της Κόστα Ρίκα τα 5 εκατομμύρια. Οι μετανάστες είναι περισσότεροι από 1 εκατομμύριο. Η χώρα έχει αυτή τη στιγμή στο έδαφός της περισσότερο από το 20% του πληθυσμού της σε μετανάστες από την Κεντρική Αμερική και την Καραϊβική, και είναι απολύτως αδύναμη να τους φροντίσει. Αλλά δεν έχει και πουθενά να τους στείλει. Κάθε χρόνο η χώρα δέχεται 250.000 αιτήσεις ασύλου, οι οποίες είναι αδύνατον να ικανοποιηθούν. Η Κόστα Ρίκα «πληρώνει» το γεγονός ότι είναι μια από τις ασφαλέστερες και σταθερότερες χώρες της περιοχής. Πληρώνει, επίσης, το γεγονός ότι ο δρόμος προς τον πολυπόθητο Βορρά, τις ΗΠΑ, κλείνει όλο και περισσότερο και αυτός που τον κλείνει δεν είναι πλέον οι ίδιες οι ΗΠΑ, αλλά το Μεξικό.
Το ντόμινο της ανθρώπινης δυστυχίας
Το Μεξικό είδε και απόειδε, και αποφάσισε ότι δεν θέλει να είναι ούτε μέρος του προβλήματος αλλά ούτε και της λύσης. Θέλει να το αφήσουν ήσυχο. Έτσι η σιδηροδρομική εταιρεία Ferromex, ιδιοκτησίας του Ομίλου Grupo Mexico, ανακοίνωσε ότι θα κόψει τα δρομολόγια προς τον Βορρά, σταματώντας ήδη 60 συρμούς που μετέφεραν αγαθά προς τις ΗΠΑ. Αυτό θα επηρεάσει πολύ και αρνητικά το εμπόριο ανάμεσα στο Μεξικό και στις ΗΠΑ, αλλά αυτό είναι δευτερεύον. Σημαντικό είναι να κοπούν οι οδοί της παράνομης μετανάστευσης. Μεγάλο μέρος των μεταναστών χρησιμοποιεί τα τρένα, τα οποία η κυβέρνηση δεν έχει τις πηγές ή τη θέληση να ελέγξει. Το ίδιο το Μεξικό περιμένει ότι φέτος οι αιτήσεις για άσυλο θα ξεπεράσουν τις 150.000, περισσότερες από κάθε άλλη χρονιά. Δεν τους θέλει. Αλλά δεν θέλει και να περνάνε στις ΗΠΑ. Διότι και στις ΗΠΑ ο αριθμός των αφίξεων ξεπέρασε κάθε προηγούμενο και αυτό πιέζει αφόρητα την κυβέρνηση Μπάιντεν, η οποία έχει εκλογές του χρόνου και βρίσκεται στην εξής κάπως άβολη θέση: Από τη μία, δεν θέλει να υιοθετήσει τις αντιμεταναστευτικές πολιτικές και πρακτικές του Τραμπ, αλλά, από την άλλη, δεν θέλει και να δυσαρεστήσει τον μέσο Αμερικανό ψηφοφόρο, ο οποίος δεν θέλει άλλους μετανάστες στη χώρα. Συνεπώς η λύση δεν είναι να μην τους αφήνουν να μπουν, αλλά να μην έρχονται καν. Και ποιος μπορεί να τους σταματήσει; Το Μεξικό. Το οποίο θέλει να έχει καλές σχέσεις με τους βόρειους γείτονές του και κυρίως θέλει να σταματήσει να θεωρείται ο φτωχός συγγενής της γειτονιάς. Πριν λίγες ημέρες η χώρα υπέγραψε συμφωνία 15 σημείων με τις ΗΠΑ για την αποτροπή της παράνομης μετανάστευσης. Ανάμεσα στα 15 αυτά σημεία είναι και ένα το οποίο προβλέπει ότι το Μεξικό θα απελαύνει με συνοπτικές διαδικασίες στις χώρες προέλευσής τους όσους επιχειρούν να περάσουν τα βόρεια σύνορά του και πιάνονται. Αυτό που ξέχασε να πει, βέβαια, είναι ότι και οι Μεξικανοί που επιχειρούν να περάσουν στις ΗΠΑ αυξάνονται δραματικά, καθώς η βία αυξάνεται εκθετικά στη χώρα.
Πάμε πάλι νότια, όμως, εκεί όπου άνθρωποι από όλη την Κεντρική Αμερική στριμώχνονται στα κέντρα υποδοχής, ή και έξω από αυτά, προσπαθώντας να ξεφύγουν από τις συνθήκες ακραίας φτώχειας που βιώνουν ή τα αυταρχικά καθεστώτα και γενικά να σώσουν τη ζωή τους. Οι περισσότεροι από αυτούς προέρχονται από τη Νικαράγουα, το Ελ Σαλβαδόρ, την Ονδούρα και τη Γουατεμάλα. Τι γίνεται, άραγε, εκεί; Διάφορα και όχι πολύ ευχάριστα.
Μια περιοχή γεμάτη «σχεδόν» κράτη
Στο Ελ Σαλβαδόρ το 2% του πληθυσμού είναι στη φυλακή. Δεν είναι απαραίτητα εγκληματίες, κυρίως είναι αντιφρονούντες, αλλά και τυχαίοι άνθρωποι· οι πραγματικοί εγκληματίες είναι έξω ανενόχλητοι. Η κατάσταση στη χώρα, υπό τον Πρόεδρο Ναγίπ Μπουκέλε, είναι επιεικώς τραγική, καθώς κατ’ ουσίαν κυβερνούν οι συμμορίες, που σκοτώνουν, ληστεύουν, βιάζουν και απάγουν ανεξέλεγκτα. Ο επίσημα κεντροδεξιός αλλά κατ’ ουσίαν απολιτικός Μπουκέλε, με πρόφαση την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, καταπατά κάθε δημοκρατική ελευθερία, παρακολουθεί τους πάντες και συλλαμβάνει αδιακρίτως ό,τι κινείται, χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Στο Ελ Σαλβαδόρ οι άνθρωποι στριμώχνονται είτε στη φυλακή είτε στα σύνορα προσπαθώντας να διαφύγουν. Κι αν τα καταφέρουν, καταλήγουν στα κέντρα υποδοχής της Κόστα Ρίκα μαζί με άλλους ανθρώπους, από τη γειτονική Νικαράγουα, ας πούμε.
Στη Νικαράγουα ο Πρόεδρος Ντανιέλ Ορτέγκα, ο οποίος συγκυβερνά με τη σύζυγό του Ροζάριο Μουρίλο, ανακατέλαβε την εξουσία το 2007. Ο Ορτέγκα, πρώην ηγέτης των Σαντινίστας, εξελίχθηκε από αριστερό επαναστάτη σε στυγνό δικτάτορα, ο οποίος έχει καταργήσει κάθε ελευθερία, ενώ εμφανίζει και σημάδια κανονικής παράνοιας. Το 2021 εξελέγη για τέταρτη φορά, κάτι όχι και τόσο παράξενο, αφού όποιος του αντιτίθεται είτε εξαφανίζεται είτε καταλήγει στη φυλακή και παραμένει εκεί χωρίς να ελπίζει καν σε δίκη. Ο Ορτέγκα έχει κλείσει όλες τις ξένες ή ανεξάρτητες οργανώσεις που δρούσαν στη χώρα, έχει περισσότερους από 300 νεκρούς διαδηλωτές στο «ενεργητικό» του, άγνωστο αριθμό βασανισμένων και «εξαφανισμένων» και μια υπερσυντηρητική πολιτική που απαγορεύει τις εκτρώσεις αλλά και κάθε ελεύθερη έκφραση. Οι κάτοικοι της χώρας φεύγουν προς κάθε κατεύθυνση και με όποιον τρόπο μπορούν.
Στη Γουατεμάλα, στα μέσα Αυγούστου είχαν εκλογές, τις οποίες κέρδισε το κόμμα του προοδευτικού Μπερνάρντο Αραβέλο. Και μετά έγινε κάτι απίθανο: Ένας χαμηλόβαθμος δικαστής είπε ότι το κόμμα του Αραβέλο είναι παράνομο και η Εκλογική Επιτροπή της χώρας το δέχτηκε και απέκλεισε τον Αραβέλο από την εξουσία, παρά τη σαρωτική νίκη του στις εκλογές και παρά το γεγονός ότι όλοι οι ανεξάρτητοι παρατηρητές επικύρωσαν το αποτέλεσμα των εκλογών. Ο Αραβέλο έκανε λόγο για πραξικόπημα με μοχλό το δικαστικό σύστημα, και μάλλον δεν έχει άδικο. Στο μεταξύ, το 60% του πληθυσμού ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας και οι διαδηλώσεις συνταράσσουν τη χώρα.
Στην Ονδούρα όσα συμβαίνουν περιγράφονται εξαιρετικά με τα λόγια του Γιαν Έγκελαντ, γενικού γραμματέα του Νορβηγικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες, ο οποίος επισκέφθηκε πρόσφατα τη χώρα: «Οι ιστορίες που μου λένε εδώ οι άνθρωποι είναι παρόμοιες με εκείνες των ανθρώπων σε εμπόλεμες ζώνες, όπως η Συρία, η Υεμένη ή η Ουκρανία». Η βία είναι στην ημερήσια διάταξη των ανθρώπων, οι οποίοι δεν προστατεύονται από κανέναν. Φεύγουν κατά εκατοντάδες χιλιάδες από τα σπίτια τους, χωρίς όμως να έχουν κάπου να πάνε. Μετά από χρόνια πραξικοπημάτων και πολιτικής βίας, τον Ιανουάριο του 2022 η Σιομάρα Κάστρο ορκίστηκε Πρόεδρος, καθώς το κόμμα της, το αριστερό Ελευθερία και Επανίδρυση (LIBRE), κέρδισε τις εκλογές του Νοεμβρίου του 2021. Η Κάστρο έχει πολλές και καλές ιδέες, είναι λίαν αμφίβολο όμως εάν θα μπορέσουν να εφαρμοστούν μέσα στο γενικευμένο χάος.
Παρά τα τεράστια και προφανή διά γυμνού οφθαλμού προβλήματα, οι χώρες της Κεντρικής Αμερικής λαμβάνουν σκανδαλωδώς χαμηλά ποσοστά διεθνούς βοήθειας. Το 70% αυτής που λαμβάνουν προέρχεται από τις ΗΠΑ, κάτι απόλυτα λογικό, καθώς αυτές έχουν ενδιαφέρον (ή συμφέροντα, όπως το δει κανείς) στην περιοχή, ένα ενδιαφέρον που έχουν εκφράσει ποικιλοτρόπως στο πρόσφατο παρελθόν, παρεμβαίνοντας ξεδιάντροπα και κατά κανόνα παράνομα στα εσωτερικά των συγκεκριμένων χωρών. Για όσους αμφιβάλλουν ακόμη, η συνωμοσία για τη δολοφονία του τότε δικτάτορα του Παναμά Μανουέλ Νοριέγκα από τη CIA ξεδιπλώνεται υπέροχα (από τους ίδιους τους πράκτορες της CIA) σε ένα πρόσφατο ντοκιμαντέρ του Netflix, το «SpyOps». Η δε εμπλοκή στη Νικαράγουα με τη χρηματοδότηση των Contras είναι υπόδειγμα παραβίασης κάθε διεθνούς νομοθεσίας. Θα ήταν απίθανο να πιστέψει κανείς ότι οι ΗΠΑ δεν παρεμβαίνουν πλέον, αν και οι εποχές των πρακτόρων τύπου Τζέιμς Μποντ έχουν παρέλθει. Σήμερα οι τρόποι είναι διαφορετικοί. Όπως και τα συμφέροντα. Το βασικό που θέλουν οι ΗΠΑ πλέον είναι να μένει ανοιχτή η Διώρυγα του Παναμά και κλειστά τα σύνορά τους, κατά προτίμηση με «ανθρωπιστικό» τρόπο.
Πού θα πάνε οι πεινασμένοι και βασανισμένοι της Κεντρικής Αμερικής; Ο ΟΗΕ φωνάζει -αυτή είναι η δουλειά του άλλωστε- και τα στοιχεία είναι συγκλονιστικά, όμως παραμένουν στοιχεία, άρα απλοί αριθμοί. Ακριβώς όπως η Τζόρτζια Μελόνι πιστεύει ότι ο μόνος τρόπος να «προστατευτεί» η Ευρώπη είναι να μην φεύγουν οι μετανάστες από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή, έτσι και στην άλλη όχθη του Ατλαντικού ο δυτικός κόσμος προσποιείται ότι 52 εκατ. άνθρωποι μπορούν να καθίσουν στα σπίτια τους να δολοφονηθούν ή να πεθάνουν από την πείνα με την ησυχία τους και μακριά μας. Δεν θα καθίσουν, όμως...
