Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το Μουντιάλ έφερε το Κατάρ στο παγκόσμιο προσκήνιο και του πρόσφερε μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για προβολή ήπιας ισχύος. Η έντονη κριτική για τη σχεδόν δουλεμπορική κατάσταση των ξένων εργατών και τα σκάνδαλα εντός και πέριξ του Ευρωκοινοβουλίου απασχολούν περισσότερο τις κοινωνίες της Δυτικής Ευρώπης και της Βορείου Αμερικής παρά τον υπόλοιπο κόσμο. Το πρωτάθλημα έγινε χωρίς σοβαρά οργανωτικά προβλήματα και, το κυριότερο, χωρίς κάποιο γεγονός που θα απειλούσε την ασφάλεια της διοργάνωσης. Αυτό το δεύτερο είχε εξαιρετική σημασία μιας και στα μάτια της Δύσης η περιοχή της Μέσης Ανατολής παράγει εγγενώς βία και ανασφάλεια. Μπορεί, λοιπόν, το Κατάρ να εκμεταλλευτεί αυτήν την επιτυχία και να γίνει παγκόσμια δύναμη όσον αφορά την ήπια ισχύ ή να αποκτήσει ηγετικό ρόλο στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Ασίας;
Ο ρόλος του στη Μέση Ανατολή
Να υπενθυμίσουμε, βέβαια, ότι το Κατάρ παίζει σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις της Μέσης Ανατολής ήδη από τις αρχές του 21ου αιώνα. Η δημιουργία του δορυφορικού δικτύου Αλ-Τζαζίρα με βάση την Ντόχα του Κατάρ άλλαξε άρδην την παγκόσμια δορυφορική ενημέρωση, που μέχρι τότε μονοπωλούνταν από τα δυτικά μέσα. Το Αλ-Τζαζίρα διαμόρφωσε μια κοινή πολιτική και πολιτιστική ταυτότητα όχι μόνο μεταξύ των αραβικών κοινωνιών, αλλά και όλου του μουσουλμανικού κόσμου. Σκληρό στην κριτική του στα αυταρχικά καθεστώτα της Μέσης Ανατολής και στις πολιτικές της Δύσης στον μουσουλμανικό κόσμο, το δίκτυο παρέμενε σιωπηλό απέναντι στον εξαιρετικά αυταρχικό τρόπο διακυβέρνησης της καταριανής μοναρχίας των Αλ-Θάνι.
Στη βάση αυτής της κοινής ταυτότητας και χρησιμοποιώντας τον τεράστιο πλούτο του που προέρχεται από το φυσικό αέριο -είναι η μεγαλύτερη παραγωγός υγροποιημένου φυσικού αερίου στον κόσμο-, το Κατάρ έπαιξε σημαντικό ρόλο στην έκβαση των αραβικών εξεγέρσεων στην Αίγυπτο και στη Συρία, υποστηρίζοντας τις δυνάμεις του πολιτικού Ισλάμ και κυρίως των Αδελφών Μουσουλμάνων, με τους οποίους είχε διαμορφώσει στενές σχέσεις ήδη από τη δεκαετία του 1990. Η υποστήριξη αυτή οδήγησε στη σύγκρουσή του με τη Σαουδική Αραβία και τον οικονομικό και πολιτικό αποκλεισμό του από τη Σαουδική Αραβία, τα Εμιράτα, το Μπαχρέιν και την Αίγυπτο το 2017. Τελικά, ο αποκλεισμός αυτός τερματίστηκε χωρίς να περιοριστεί η ήπια ισχύς του Κατάρ, η μοναρχία του οποίου συσπείρωσε γύρω της τους Καταριανούς, ξεπερνώντας τους ανταγωνισμούς ανάμεσα στις φυλές.
Διεκδικητής του μεσαίου χώρου
Σε μια γειτονιά που περιλαμβάνει το Ιράν, τη Σαουδική Αραβία και την Υεμένη, το Κατάρ έχει αποφασίσει να παίξει στον «μεσαίο» χώρο. Υποστηρίζει ενεργά τον σχεδιασμό του αμερικανικού 5ου Στόλου στον Περσικό Κόλπο, αλλά διατηρεί και διαύλους συνεργασίας με την Τεχεράνη. Την ίδια στιγμή βασικός σύμμαχός της καταριανής μοναρχίας είναι η Τουρκία. Ιδιαίτερα στην περίοδο Ερντογάν οι σχέσεις Άγκυρας και Ντόχα στο πεδίο της ασφάλειας είναι πολύ στενές. Επιλέγει να παίζει διαμεσολαβητικούς ρόλους στη σύγκρουση μεταξύ της Χαμάς και του Ισραήλ, και παλαιότερα στον Λίβανο το 2008, στην Ερυθραία το 2010 και στο Σουδάν το 2011. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε τον σημαντικό ρόλο του Κατάρ στη συμφωνία της Ντόχα για την αποχώρηση των Αμερικανών από το Αφγανιστάν. Και, βέβαια, το Κατάρ χρησιμοποιεί τον τεράστιο πλούτο του για τη δημιουργία συμμαχιών στην Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή. Ειδικά στην Τουρκία οι επενδύσεις έφτασαν τα 22 δισ. τον Δεκέμβριο του 2021.
Η διεκδίκηση, όμως, ηγετικού ρόλου προϋποθέτει και άλλα πράγματα πέραν της ήπιας ισχύος και των επενδύσεων, και αυτό το κατάλαβε το Κατάρ με την πτώση της κυβέρνησης Μόρσι στην Αίγυπτο και την ήττα των δυνάμεων της αντιπολίτευσης στη Συρία. Όπως φαίνεται και στην περίπτωση της αποτυχημένης επέμβασης της Σαουδικής Αραβίας στην Υεμένη, η στρατιωτική ισχύς και η αποτελεσματικότητα των Ενόπλων Δυνάμεων είναι βασική προϋπόθεση για τη διεκδίκηση ηγετικού ρόλου στη Μέση Ανατολή. Το Κατάρ ακολουθεί την πρακτική των άλλων μοναρχιών του Κόλπου και προχωρεί σε τεράστιες συμφωνίες πολλών δισ. δολαρίων για προμήθεια στρατιωτικού εξοπλισμού τεχνολογίας αιχμής από τη Γερμανία, την Ιταλία, την Κίνα και την Τουρκία, και αυξάνει στο εννεαπλάσιο τα μαχητικά αεροπλάνα, από μόλις δώδεκα που είχε το 2017.
Το βασικό στοιχείο, όμως, που λείπει από το Κατάρ, όπως και από τις άλλες πλούσιες μοναρχίες του Κόλπου, είναι η ύπαρξη ισχυρής κοινωνίας με ισχυρή εθνική ιδεολογική και πολιτική ταυτότητα. Οι Καταριανοί πολίτες αποτελούν μόλις το 10% του πληθυσμού της χώρας, με το υπόλοιπο 90% να είναι ξένοι εργαζόμενοι χωρίς κανένα δικαίωμα εγκατάστασης και, βέβαια, χωρίς καμία δυνατότητα ουσιαστικής συμμετοχής στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας. Ο στρατός αποτελείται κυρίως από ξένους μισθοφόρους - το Πεζικό από Σουδανούς. Παρά τη συσπείρωση των Καταριανών γύρω από τη δυναστεία των Αλ-Θάνι κατά τη διάρκεια του αποκλεισμού, η κοινωνία παραμένει αρθρωμένη γύρω από τις φυλές και τη σαλαφιστική, ιδιαίτερα αυστηρή ερμηνεία του ισλαμικού νόμου και της ισλαμικής ιερής παράδοσης. Κάποιες μεταρρυθμίσεις με τη θεσμοθέτηση εκλεγμένης κατά τα δύο τρίτα συμβουλευτικής Συνέλευσης δεν αναιρούν τον αυταρχικό χαρακτήρα του εμιράτου. Χωρίς ισχυρές Ένοπλες Δυνάμεις και κυρίως χωρίς ισχυρή κοινωνία η φιλοδοξία του Κατάρ για ηγετικό ρόλο στην περιοχή θα έχει χαμηλή οροφή.
* O Σωτήρης Ρούσσος είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και υπεύθυνος του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών
