Υπενθυμίζω ότι κατά τις πρώτες εβδομάδες μετά την εισβολή, η συζήτηση για άμεση κατάπαυση του πυρός βρισκόταν έντονα στην ημερήσια διάταξη. Με τη Ρωσική Ομοσπονδία να έχει προδιαγράψει αχνά τους στόχους της «επιχείρησής» της: προστασία των ρωσόφωνων πληθυσμών και αναγνώριση σχετικής αυτονομίας στις αντίστοιχες περιοχές, άρνηση ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ (και αποδοχή κατ’ οικονομίαν της ένταξής της στην Ε.Ε.), «αποναζιστικοποίηση» ουκρανικού κράτους και στρατού. Διερευνητικές διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν (στο έδαφος της Τουρκίας που είχε σπεύσει να αυτοπροβληθεί ως μεσολαβήτρια, αναβιβάζοντας έτσι εντυπωσιακά το διεθνές κύρος της - άραγε γιατί δεν την πρόλαβε εν προκειμένω η Ελλάδα;), αλλά η ουκρανική αντιπροσωπεία αρνήθηκε να συνεχίσει. Προφανώς γιατί η στρατηγική των ΗΠΑ (και άρα του ΝΑΤΟ) όφειλε επιτέλους να αποκαλυφθεί: όχι ειρηνική διευθέτηση του ουκρανικού ζητήματος με κάτι σαν επικαιροποίηση των συμφωνιών του Μινσκ, αλλά νίκη της Ουκρανίας στον αμυντικό της πόλεμο και συνεπαγόμενη κατάρρευση του καθεστώτος Πούτιν. Χωρίς άμεση εμπλοκή των στρατιωτικών δυνάμεων των χωρών του ΝΑΤΟ, αλλά με διαρκώς αυξανόμενη στήριξη του ουκρανικού στρατού με εξελιγμένα ΝΑΤΟϊκά όπλα και με τη συνεπικουρία κυρώσεων κατά επάλληλα κύματα στη Ρωσική Ομοσπονδία.
Έχει διαφανεί έτσι ότι η αποσαφηνισμένη στρατηγική των ΗΠΑ εμπεριείχε και τις εξής υποσημειώσεις 1. Απειλή ανάλογων κυρώσεων, όχι μόνον σε χώρες-συμμάχους της Ρωσικής Ομοσπονδίας (π.χ. Λευκορωσία), αλλά και σε όσες δεν συντάσσονται με την εν λόγω στρατηγική (προηγείται η Κίνα και έπεται συνέχεια). 2. Πλήρης αδιαφορία για το υπέρμετρο κόστος των κυρώσεων στις χώρες της Ε.Ε. 3. Πλήρης αδιαφορία ως προς το ενδεχόμενο ανεξέλεγκτης διασποράς των ΝΑΤΟϊκών όπλων μέσω λαθρεμπορίας (αλήθεια, τι έτρεχε με εκείνο το αεροπλάνο που κατέπεσε στην περιοχή της Καβάλας;). 4. Πλήρης αδιαφορία για το ποια διάδοχη κατάσταση θα επερχόταν στη Ρωσική Ομοσπονδία μετά την κατάρρευση του καθεστώτος Πούτιν. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για απολύτως κυνική (και τυφλή) στρατηγική: οι ΗΠΑ προκρίνουν πόλεμο μέχρις εσχάτων του όλου ΝΑΤΟ, αλλά -άκρα πρωτοτυπία- πόλεμο «ασφαλή»: τα απευθείας θύματά του θα είναι μόνον Ουκρανοί (και βεβαίως Ρώσοι), ενώ τις επιπτώσεις του θα πληρώσουν κατεξοχήν οι σύμμαχοι τους. Έτσι τα φέρετρα δεν θα στοιχειώσουν την αμερικανική κοινή γνώμη.
Οι συνιστώσες τούτου του ακραίου κυνισμού εξηγούν μεν γιατί ο Ζελένσκι επιμένει να ενταχθεί η χώρα του επισήμως στο ΝΑΤΟ: δικαίως ο άνθρωπος θέλει τους συμμάχους του να μοιράζονται τους κινδύνους στα μέτωπα της μάχης. Αλλά δεν εξηγούν καθόλου την άνευ όρων υποταγή των χωρών της Ε.Ε. στην ίδια στρατηγική. Και μάλιστα όταν η ισχυρή Γερμανία έχει υποστεί ακραίες προσβολές από τον Ζελένσκι και την κυβέρνησή του. (Π.χ. απαγόρευση του Προέδρου της να μεταβεί στο Κίεβο!) Για τη χώρα μας καλύτερα ας μην μιλήσουμε. Ο πρωθυπουργός της έχει ήδη καταδείξει με πάσα σαφήνεια όχι μόνον ότι θα διακινδύνευε τα συμφέροντα της χώρας, αλλά και θα θυσίαζε ό,τι πολυτιμότερο διαθέτει προκειμένου να εκμαιεύσει ένα νεύμα επιδοκιμασίας από τον (όποιο) Αμερικανό Πρόεδρο.
Ομολογώ ότι δεν είμαι σε θέση να εξηγήσω επαρκώς τούτη την πλήρη υποταγή. Και μάλιστα υπό δύο σαφή δεδομένα που επιτείνουν το αίνιγμα. Πρώτον, οι διαφαινόμενες εξελίξεις καθιστούν τη σύνολη γεωπολιτική συνθήκη διαρκώς δυσμενέστερη θίγοντας καίρια τις χώρες της Ε.Ε. ενώ δεν πλήττουν τις ίδιες τις ΗΠΑ. Ίσως μάλιστα τη συμφέρουν. Δεύτερον: η στρατηγική των ΗΠΑ φέρει την υπογραφή Μπάιντεν. Μπορούμε λοιπόν να εικάσουμε ότι αυτή απέβλεπε και στο εσωτερικό μέτωπο: ενόψει πιθανής νίκης των Ρεπουμπλικανών στις ενδιάμεσες εκλογές του Νοεμβρίου, η επίθεση άνευ ορίων στο καθεστώς Πούτιν έβαλε εναντίον ενός θεωρούμενου (μάλλον δικαίως) φίλου του Τραμπ. Ενόσω κολάκευε τις χώρες της Ε.Ε. που έτεινε να υποβαθμίσει ο τελευταίος. Αλλά τι θα συμβεί εάν επαληθευθούν οι προβλέψεις και αλλάξει η στάση των ΗΠΑ; Οι χώρες της Ε.Ε. θα ακολουθήσουν πειθήνια αλλάζοντας πολιτική ή θα επιμείνουν μόνες στην τρέχουσα; Το αίνιγμα έτσι βαθαίνει, ενώ μια επαρκής εξήγηση θα ενοχοποιούσε την Ε.Ε. περισσότερο αφού μάλλον θα όφειλε να συνυπολογίσει τραγική απουσία πολιτικού σθένους, ισχυρά οικονομικά συμφέροντα, άγνωστες αμοιβαίες δεσμεύσεις και άλλα ανάλογα.
Πάντως υφίσταται ένα δεσπόζον ερώτημα. Στο οποίο ο προπαγανδιστικός ορυμαγδός απαγόρευσε από την αρχή να τεθεί δημοσίως: η αρχική «στρατιωτική επιχείρηση» της Ρωσικής Ομοσπονδίας συνιστούσε μορφή επίθεσης στην πολιτική «Δύση» συνολικά ή περιοριζόταν εξαρχής σε όσα η ίδια επικαλούνταν;
Η δική μου (επιφυλακτική) απάντηση έχει ήδη διαφανεί. Αν και ατελώς, γιατί ο χώρος δεν επιτρέπει περισσότερα. Ας πούμε, το τρομοκρατικό διάγγελμα Πούτιν περί «πασών των Ρωσιών» επιδέχεται αναγνώσεις διαφορετικές από την προχειρότατη που επιβλήθηκε. Οπότε το ερώτημα μετατρέπεται: προς τι η δραματική κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει ο κόσμος; Και προς τι ο προπαγανδιστικός ορυμαγδός που την αποκρύπτει;
Προοπτικές
Η «διοίκηση Τραμπ» πορεύθηκε υπό το σύνθημα «η Αμερική πρώτα» (MAGA: Make America Great Again). Δηλαδή, κατά έναν επιθετικό εθνικιστικό απομονωτισμό, αν επιτρέπεται η έκφραση, που χρέωνε στην παγκοσμιοποίηση τόσο την απομείωση της βιομηχανικής παραγωγής στις ίδιες τις ΗΠΑ όσο και την αναβάθμιση της Κίνας στον κύριο οικονομικό ανταγωνιστή τους. Ωστόσο, παρά την κατ’ ουσίαν απόσυρση της υπερδύναμης από την περιπλοκή της Μέσης Ανατολής (Αφγανιστάν, Ιράκ, Λιβύη, κ.λπ.), η ίδια συνέχισε να διεκδικεί πλανητική ηγεμονία. Αυτό φάνηκε ιδιαίτερα κατά το τελευταίο διάστημα της θητείας Τραμπ όταν, προκειμένου να καλύψει την καταστροφική πολιτική του απέναντι στην πανδημία, ο ίδιος βάφτισε τον Covid-19 «κινεζικό ιό», αύξησε αντίστοιχα τα γράδα της ρητορικής έντασης και αναγόρευσε την Κίνα σε κύριο εχθρό. Όπου κύριος εχθρός υπαινίσσεται πόλεμο. Τη χαρά των πολεμικών βιομηχανιών. Και των μονοπωλίων της ενέργειας.
Η πολιτική Μπάιντεν εν προκειμένω δεν διαφοροποιήθηκε. Αντίθετα, προσέδωσε ευτραφέστερη σάρκα στην αντικινεζική πολιτική μέσω της συμφωνίας AUKUS, της προκλητικής επίσκεψης Πελόζι στην Ταϊβάν και αρκετών ανάλογων πράξεων και δηλώσεων. Η πρωτοτυπία της συνίσταται στο ότι έστειλε απευθείας τη Ρωσική Ομοσπονδία στην αγκαλιά της Κίνας (και αντιστρόφως), ενώ έχει προκαλέσει μεγάλη δυσπιστία διεθνώς αφού σχεδόν όλοι έχουν αρχίσει να κατανοούν ότι η προοπτική πλανητικής ηγεμόνευσης των ΗΠΑ στηρίζεται σε πήλινα πόδια: οι ίδιες βρίσκονται στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου χωρίς διαφαινόμενο τρόπο αποτροπής του. Αξεπέραστη πολιτική τυφλότητα. Την οποία οι χώρες της Ε.Ε. υιοθετούν αυτοκαταστρεφόμενες. Αρνούμενες να αξιοποιήσουν την συλλογική ισχύ τους προκειμένου να συγκροτήσουν τον ανεξάρτητο δημοκρατικό πόλο που σήμερα μαγνητίζει διά της εκκωφαντικής απουσίας του. Αν δε προσθέσουμε την κατάρρευση της εμπιστοσύνης στους δημοκρατικούς θεσμούς, την τραγική ένδεια αξιόπιστης πολιτικής ηγεσίας, τη συνάδουσα άνοδο της Ακροδεξιάς και την επιταχυνόμενη σύγκλιση όλων των οικουμενικών κρίσεων, το λογικό συμπέρασμα φαίνεται ακαταμάχητο: η Pax Americana καταρρέει, η πολιτική «Δύση» βρίσκεται σε αποδρομή. Με τον πόλεμο στην Ουκρανία να αποτελεί ενδεικτικό σπασμό (από τους πόσους ακόμη άραγε;) αυτής της αποδρομής. Και με την Αριστερά να αδυνατεί να συγκροτήσει αντίπαλο ηγεμονικό λόγο. Τουλάχιστον όσο δεν αναλύει έμπρακτα το πώς και το γιατί όλα συνδέονται με την κυριάρχηση της νεοφιλελεύθερης εκδοχής του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής. Τόσο στην πολιτική «Δύση» όσο και στην πολιτική «Ανατολή» που περιλαμβάνει ιδιαζόντως και Ρωσική Ομοσπονδία και Κίνα.
Συμπέρασμα τρομακτικό. Που απαιτεί έλεγχο από αναλύσεις βάθους. Με διέξοδο να προέρχεται, κατά τη διατύπωση του Μπένγιαμιν, μόνον εάν εγερθούν οι λαοί και πατήσουν το φρένο που θα σταματήσει τον κατήφορο. Αλλά επίτευγμα εξαιρετικά δύσκολο. Αφού πρώτο βήμα είναι να καταπαύσει αμέσως ο πόλεμος στην Ουκρανία, ενώ τα κινήματα ειρήνης έχουν σιγήσει σχεδόν παντού. Θύματα και αυτά του προπαγανδιστικού ορυμαγδού. Ωστόσο, από εδώ αρχίζουν όλα. Διέξοδος μπορεί να επέλθει μόνον εάν οι λαοί του κόσμου, με πρώτους εκείνους της Ρωσικής Ομοσπονδίας και της Ουκρανίας, βροντοφωνάξουν σήμερα κιόλας: Ειρήνη τώρα, ειρήνη παντού. Ώστε να πάρει τον δρόμο της η διπλωματία και να αρχίσει ξανά η καθαυτό πολιτική συζήτηση για τη λυσιτελή αντιμετώπιση των κρίσεων που διάγουμε. Γιατί το κύριο ίσως μάθημα που αποκόμισε η οικουμένη από τους δύο παγκοσμίους πολέμους του προηγούμενου αιώνα είναι ότι οι λαοί δεν έχουν να χωρίσουν τίποτε. Δεν χρειάζεται ένας ακόμη για να το εμπεδώσουν.
* Ο Αριστείδης Μπαλτάς είναι πρώην υπουργός Πολιτισμού.
