Η θητεία του υπό παραίτηση πρωθυπουργού της Βόρειας Μακεδονίας Ζόραν Ζάεβ χαρακτηρίστηκε από πολιτικό θάρρος και αποφασιστικότητα, από διάθεση συμβιβασμού κόντρα σε εσωτερικές πιέσεις και αντιστάσεις με απόλυτη επίγνωση του πολιτικού κόστους. Αυτά τα χαρακτηριστικά άλλωστε τον οδήγησαν στην επίλυση της αντιπαράθεσης για το «ονοματολογικό» με την Ελλάδα και στην ιστορική Συμφωνία των Πρεσπών.
Ο συμβιβασμός με την Ελλάδα αναγνωρίστηκε διεθνώς δυστυχώς μόνο με βραβεύσεις, αλλά όχι με την επιβράβευση που επιζητούσε τόσο ο ίδιος ο Ζάεβ, όσο και ο λαός του. Γιατί μπορεί η Συμφωνία των Πρεσπών να άνοιξε τον δρόμο σχεδόν άμεσα για την ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ, αλλά δεν συνέβη το ίδιο με την ευρωπαϊκή πορεία της γείτονος, που ήρθε αντιμέτωπη με διαδοχικά βέτο από Γαλλία και Βουλγαρία.
Με γνώμονα όμως ακριβώς την υπόσχεση που είχε δοθεί από την Ε.Ε. για στήριξη της ευρωπαϊκής προοπτικής της Βόρειας Μακεδονίας κινήθηκε σε όλη τη διάρκεια της θητείας του ο Ζάεβ, επιδεικνύοντας πάντα εποικοδομητική και συμβιβαστική διάθεση στις δυσκολίες που προέκυπταν τόσο έναντι των προϋποθέσεων για να ανοίξουν οι ενταξιακές συνομιλίες όσο και για την εφαρμογή της Συμφωνίας των Πρεσπών.
Με πραγματική πίστη στην ευρωπαϊκή αλληλεγγύη ο Ζάεβ επίσης ανέμενε τη συνδρομή της Ένωσης και σε άλλα ζητήματα, όπως, για παράδειγμα, στην αποστολή εμβολίων για την αντιμετώπιση της πανδημίας, και δεν προσέτρεξε αλλού, όπως έκανε η γειτονική Σερβία, με πολλαπλό κόστος, καθώς η βοήθεια ήρθε τελικά με σημαντική καθυστέρηση.
Η πολιτική αυτή συμπεριφορά του Ζάεβ τον «έχρισε» δικαιολογημένα ως αξιόπιστο και συνεργάσιμο συνομιλητή τόσο της Ε.Ε. όσο και της Ελλάδας. Αυτή όμως ακριβώς η πολιτική συμπεριφορά στα μάτια των ψηφοφόρων του ήταν που του κόστισε σε ένα μεγάλο βαθμό εκλογικά. Είχε απέναντί του εξάλλου όχι μόνο τους απογοητευμένους ψηφοφόρους του, αλλά και την εθνικιστική αντιπολίτευση του VMRO - DPMNE που εξακολουθεί να καταγγέλλει τη συμφωνία με την Ελλάδα και τον ίδιο ως «προδότη».
Στη διάρκεια των τεσσάρων χρόνων στα ηνία της Βόρειας Μακεδονίας ο Ζάεβ έδωσε μεγαλύτερο βάρος στην ευρωατλαντική προοπτική της χώρας, αλλά αυτό οδήγησε πολλές από τις υπεσχημένες μεταρρυθμίσεις για την προστασία του κράτους δικαίου ή την καταπολέμηση της διαφθοράς και του νεποτισμού, που διογκώθηκαν στη διάρκεια της διακυβέρνησης του εθνικιστή Γκρούεφσκι να παραμείνουν τελικά στα χαρτιά, παρά τα πρώτα αισιόδοξα μηνύματα μεταρρυθμιστικής θέρμης που επέδειξε αρχικά η κυβέρνησή του.
Είναι άλλωστε γνωστό ότι οι μεταρρυθμίσεις στις υποψήφιες προς ένταξη στην Ε.Ε. χώρες προχωρούν αποφασιστικά στη φάση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Αλλά σε αυτή τη φάση η Βόρεια Μακεδονία ακόμα δεν έχει ενταχθεί, παρά το γεγονός ότι κάποτε προηγείτο όλων των χωρών της πρώην Γιουγκοσλαβίας, με εξαίρεση τη Σλοβενία. Σε αυτά προστέθηκαν η οικονομική στασιμότητα, αλλά πιο πρόσφατα και η ανεπαρκής διαχείριση της πανδημίας.
Για τους λόγους αυτούς πολλοί από τους «προοδευτικούς» υποστηρικτές του άρχισαν να χάνουν την εμπιστοσύνη τους στον Ζάεβ, ενώ την ίδια ώρα αυξανόταν διαρκώς η πεποίθηση ότι η Βόρεια Μακεδονία δεν θα γίνει ποτέ πλήρες μέλος της Ε.Ε. Πολλοί από τους ψηφοφόρους, λοιπόν, δεν έβλεπαν πια κανένα λόγο να στηρίξουν έναν ξεκάθαρα φιλοευρωπαίο ηγέτη.
Η παραίτηση Ζάεβ πιθανότατα δεν θα οδηγήσει άμεσα σε πρόωρες εκλογές, όμως αδιαμφισβήτητα σηματοδοτεί την έναρξη μιας περιόδου αστάθειας και αβεβαιότητας στη Βόρεια Μακεδονία. Οι προγραμματισμένες συνομιλίες με τη Βουλγαρία για να βρεθεί συμβιβασμός που θα επιτρέψει την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Ε.Ε. ίσως πλέον τεθούν σε κίνδυνο.
Τις εξωφρενικές απαιτήσεις που θέτει η Σόφια προς τα Σκόπια δύσκολα θα μπορέσει να διαχειριστεί μια επί της ουσίας «υπηρεσιακή» κυβέρνηση, ιδιαίτερα όταν η εθνικιστική αντιπολίτευση, που βρίσκεται σε εκλογική άνοδο, αρνείται κάθε σχετική συζήτηση. Την ίδια ώρα νεοεκλεγέντες της αντιπολίτευσης σε διάφορους δήμους της χώρας δηλώνουν ανοικτά ότι δεν πρόκειται να χρησιμοποιούν το συνταγματικό όνομα της χώρας.
Ο Ζόραν Ζάεβ αποχωρεί μετά από οκτώ χρόνια στην ηγεσία των Σοσιαλδημοκρατών και τέσσερα χρόνια στην πρωθυπουργία, σε μία από τις πιο κρίσιμες περιόδους στην Ιστορία της χώρας του. Με τη νέα πραγματικότητα, όπως δυστυχώς αυτή εξελίσσεται στη Βόρεια Μακεδονία, θα βρεθούν αντιμέτωπες, αν δεν συμβαίνει ήδη, η Ε.Ε. αλλά και η Ελλάδα.
Η πρώτη είχε την ευκαιρία να στηρίξει πιο ενεργά έναν μεταρρυθμιστή πολιτικό, έναν αξιόπιστο και ειλικρινή συνομιλητή, και να ανταποκριθεί στην υπόσχεση για μια εξασφαλισμένη ευρωπαϊκή πορεία της Βόρειας Μακεδονίας. Η δε Ελλάδα είχε την ευκαιρία να προχωρήσει στην πλήρη και απρόσκοπτη εφαρμογή της Συμφωνίας των Πρεσπών, την οποία ο Ζάεβ με μεγάλο πολιτικό κόστος στη χώρα του ένθερμα υποστήριζε.
Η Αθήνα θα μπορούσε να εργαστεί αποφασιστικά για την οικοδόμηση ισχυρών δεσμών με τη Βόρεια Μακεδονία, ισχυροποιώντας πολιτικά με αυτό τον τρόπο και τον ίδιο τον Ζάεβ. Ο δρόμος που επιλέχθηκε από την Ελλάδα ήταν άλλος. Ο «διάδοχος» του Ζάεβ γνωρίζει τα παραπάνω και είναι αμφίβολο αν θα επιδείξει την ίδια εποικοδομητική και συναινετική διάθεση προς την Ελλάδα.
* Ο Ιωάννης Αρμακόλας είναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επικεφαλής του Προγράμματος Νοτιοανατολικής Ευρώπης στο ΕΛΙΑΜΕΠ
