14 Αυγούστου 1954. Χαράματα στο Δαφνί. Ενα αυτοκίνητο μεταφέρει δεμένο με χειροπέδες τον Νίκο Πλουμπίδη στον τόπο εκτέλεσης. Λίγο μετά πέφτει νεκρός. Η ηγεσία του ΚΚΕ ανακοινώνει από το εξωτερικό, μέσω του ραδιοφωνικού της σταθμού, ότι πρόκειται για εικονική εκτέλεση.
Ο «κόκκινος δάσκαλος» από τα Λαγκάδια Γορτυνίας, ο «Μπάρμπας» της παρανομίας, αναδείχτηκε σε ηγετικό στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ πρωτοστατώντας στην οργάνωση της μαζικής και ένοπλης αντίστασης στην Αθήνα σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής. Από τα πρώτα χρόνια της συνδικαλιστικής του δράσης έως την εκτέλεσή του, χαράματα της 14ης Αυγούστου 1954 στο Δαφνί, συνέδεσε τη ζωή του με τους αγώνες και τις διεκδικήσεις της Αριστεράς.
Από την πιο βαθιά παρανομία συνέβαλε καθοριστικά, μετά το τέλος του Εμφυλίου, στην επάνοδο της Αριστεράς στη νομιμότητα και την κοινοβουλευτική ζωή, αρχικά με τη δημιουργία της Δημοκρατικής Παράταξης στις εκλογές της 5ης Μαρτίου του 1950 και στη συνέχεια με την ίδρυση της ΕΔΑ.
Από τα φωτεινά μυαλά του κινήματος, «ο Νίκος Πλουμπίδης έκανε πολιτική ώς το τέλος, με όλα τα μέσα που διέθετε και ώς το πιο ακραίο σημείο» όπως θα γράψει χαρακτηριστικά ο γιος του Δημήτρης, ομότιμος καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, προλογίζοντας το βιβλίο του Δημοσθένη Παπαχρίστου «Νίκος Πλουμπίδης Ντοκουμέντα. Γράμματα από τη φυλακή 1953-1954».
«Ο Πλουμπίδης είναι το πρόσωπο που συνδέεται με την επάνοδο της Αριστεράς στη νομιμότητα και με την ουσιαστική έναρξη των κοινοβουλευτικών διαδικασιών για την Αριστερά. Σε συνθήκες πολύ δύσκολες και κρίσιμες ηγείται μιας πολιτικής προσπάθειας όντας ο ίδιος παράνομος, μέσα από την οποία επιχειρεί να δώσει μια κάλυψη στον καταδιωκόμενο κόσμο του ΕΑΜ, παράλληλα όμως να διατυπωθούν και τα τρέχοντα πολιτικά αιτήματα που αφορούν τον κόσμο της εργασίας. Ένας αγώνας που προσπάθησε να φέρει την Αριστερά ενεργή κοινοβουλευτικά τη δύσκολη δεκαετία του 1950» είχε δηλώσει ο Τάσος Σακελλαρόπουλος τον Οκτώβριο του 2018, ο πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής του Ιδρύματος της Βουλής για τη συμμετοχή στις εκδηλώσεις του «Αθήνα Ελεύθερη»
Βαγγέλης Καραμανωλάκης: Μέσα από τις χαραμάδες του λόγου του Νίκου Πλουμπίδη
Η σύλληψη, τον Νοέμβριο του 1952, του Νίκου Πλουμπίδη, η αποκήρυξη του από το ΚΚΕ, η καταδίκη του σε θάνατο για κατασκοπεία και η εκτέλεση του στις 14 Αυγούστου 1954 αποτελεί, αναμφισβήτητα, ένα από τα πλέον σημαντικά επεισόδια στην μετεμφυλιοπολεμική Ελλάδα, το οποίο σημάδεψε την ιστορία της Αριστεράς στη χώρα μας.
Κατά τη διάρκεια της κράτησής του και της δίκης του, ο Πλουμπίδης αρνήθηκε να αποκηρύξει το ΚΚΕ. Διαδήλωσε την πίστη του στο Πολιτικό Γραφείο και τον σεβασμό στις αποφάσεις του, ακόμη και εάν ήταν λανθασμένες, όπως στη δική του περίπτωση, ενώ παράπεμψε την δικαίωση του σε μεταγενέστερο χρόνο, όταν το κόμμα θα επανεξέταζε την υπόθεση του.
Παράλληλα, όμως, όπως γνωρίζουμε σήμερα, συνέγραψε μια σειρά επιστολών-σημειωμάτων προς την οικογένεια του, από το 1953 έως το 1954, τα οποία αποτελούν ένα είδος απολογίας του προς το κόμμα και τις υποθέσεις που θεώρησε ότι στοιχειοθέτησαν την κατηγορία του χαφιέ εναντίον του.
Τα γράμματα αυτά παραδόθηκαν, με βάση την επιθυμία του Πλουμπίδη, από την οικογένεια του στο ΚΚΕ, το 1974, με αίτημα τη δημοσίευσή τους.
Τα χρόνια που ακολούθησαν δημοσιεύθηκαν μόλις δυο, ενώ τελικά το 1997 ο αποδέκτης των γραμμάτων, αδελφός της γυναίκας του Πλουμπίδη Ιουλίας, Δημοσθένης Παπαχρήστου τα εξέδωσε (Νίκος Πλουμπίδης Ντοκουμέντα Γράμματα από τη φυλακή 1953-1954, Αθήνα, Δελφίνι, 1997), προσφέροντας μια συγκλονιστική πηγή για τον τρόπο σκέψης και τη στάση ενός αγωνιστή..
Δημήτρης Πλουμπίδης: Εξήντα πέντε χρόνια από την εκτέλεση του Νίκου Πλουμπίδη
Στις 14 Αυγούστου 1954 εκτελέστηκε στο Χαϊδάρι ο Νίκος Πλουμπίδης, ένα από τα τελευταία θύματα του ματωμένου επιλόγου του Εμφυλίου πολέμου.
Ως υπεύθυνος των παράνομων μηχανισμών του ΚΚΕ κατάφερε το 1950, ένα χρόνο μετά τη λήξη του Εμφυλίου, να δώσει στην ηττημένη Αριστερά και το παράνομο ΚΚΕ «μια ανάσα νομιμότητας» με την κοινοβουλευτική επάνοδο της «Δημοκρατικής Παράταξης» και να συμβάλει στην παγίωση της παρουσίας της Αριστεράς στην πολιτική ζωή του τόπου με την ίδρυση της ΕΔΑ και την επιτυχία στις εκλογές του 1951. Λύσεις για επιτακτικές ανάγκες πολιτικής εκπροσώπησης σε συνθήκες βαριάς τρομοκρατίας.
Από τα μέσα του 1952 άρχισε το προσωπικό δράμα της απομόνωσής του, της καταγγελίας σε βάρος του από το κόμμα του αμέσως μετά τη σύλληψή του τον Νοέμβριο 1952, η μοναχική μάχη της δίκης του, όπου έκανε πολιτική με ό,τι διέθετε, δηλαδή με την ίδια του τη ζωή.
Η περίοδος της δίκης είναι και η πιο γνωστή χάρη στη δραματική της ένταση, τη διπλή κατηγορία που αντιμετώπιζε και την ευρύτατη προβολή της από τον Τύπο. Η πορεία του στο κομμουνιστικό κίνημα από το 1925, στον συνδικαλισμό των δασκάλων, στην Κομιντέρν, στις παράνομες και νόμιμες οργανώσεις σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, έχει μελετηθεί περισσότερο τα τελευταία χρόνια.
«Στενή κι' αδιάβατος τραχεία η οδός»... Ο στίχος από το ποίημα «Δίκη Νικολάου Πλουμπίδη» (1953) του Δ. Δούκαρη έγινε τίτλος της έκθεσης που διοργάνωσε το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Νίκο Πλουμπίδη, από τον Οκτώβριο 2018 ως τον Φεβρουάριο 2019. Αφιερωμένη στην πορεία ενός κομμουνιστή επαναστάτη που αγαπούσε τη ζωή και είχε ως κεντρικό του μέλημα την ασφάλεια των συντρόφων και των συνεργατών του.
Η μνήμη του παρέμεινε ζωντανή στους συντρόφους του, στους προοδευτικούς πολίτες και σεβαστή από πολλούς αντιπάλους του. Η τόσο συνοπτική αποκατάστασή του από το κόμμα του, το ΚΚΕ, το 1958, μαζί με τους Γ. Σιάντο και Κ. Καραγιώργη, έδωσε σημαντικό κίνητρο στην έρευνα για ολόκληρη την ιστορική περίοδο που καλύπτει και η ενεργό κομματική παρουσία του. Από τα χρόνια της δικτατορίας Μεταξά, της Κατοχής και ιδιαίτερα τα χρόνια του Εμφυλίου και τα αμέσως επόμενα που διαχειρίστηκε από θέσεις ευθύνης.
Στις μέρες μας, η επιχειρούμενη αποκαθήλωση της Μεταπολίτευσης του 1974 έχει ιδιαίτερη σημασία για ολόκληρη την Αριστερά και γενικότερα για τη δημοκρατία στην Ελλάδα. Κύριος στόχος αυτής της αποκαθήλωσης, υποβαθμίζοντας και τον αντιδικτατορικό αγώνα, είναι η ανατροπή του κυριότερου χαρακτηριστικού της περιόδου που ακολούθησε τη Μεταπολίτευση, δηλαδή η σταδιακή αποδόμηση του συντηρητικού μετεμφυλιακού κράτους και του ενεργού διχασμού σε νικητές και ηττημένους.
Τότε οι ιδέες και οι κοινωνικές προτεραιότητες της Αριστεράς ήρθαν στο προσκήνιο και παρέμειναν ισχυρές στη συγκρότηση της χώρας μας ώς σήμερα, σε ένα μεταβαλλόμενο πολιτικό περιβάλλον.
Αυτές οι ιδέες στήριξαν τους αγώνες για τα κοινωνικά εγγυημένα δικαιώματα και γι' αυτό αποτελούν και στόχο της επιχείρησης αποδόμησης, που ξεκινά από τη Μεταπολίτευση και προωθεί μια πολιτικά συντηρητική, νεοφιλελεύθερη καπιταλιστική αναδιοργάνωση.
Η μάχη υπεράσπισης ιδεών και κοινωνικών κατακτήσεων είναι μπροστά μας.
Διαβάστε επίσης:
Ο πολιτικός Πλουμπίδης - Για τις εκλογές του '50 και του '51
Ο πολιτικός Πλουμπίδης - 60 χρόνια από την εκτέλεση
Απόσπασμα από Ραδιοτηλεγράφημα του Ν. Πλουμπίδη προς τον Ν. Ζαχαριάδη. 10.8.1951
Η προσφορά του Νίκου Πλουμπίδη
Νίκος Πλουμπίδης: Ένα πρόσωπο, μια εποχή
Μετά τον Εμφύλιο: η επάνοδος της Αριστεράς στην κοινοβουλευτική ζωή
