ΤΗΣ ΝΑΤΑΛΙ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ*
Προηγήθηκε ένα... «off-Broadway» κομμάτι του ελληνικού τραγουδιού, το ήδη πιο προσαρμοσμένο στις νέες τεχνολογίες και στη δυσκολία διάδοσης του υλικού του. Π.χ. ο Σπύρος Γραμμένος. Ακολούθησαν βροντερά ονόματα από τον ίδιο χώρο, αυτά που μπορούν και μόνο με μία κιθάρα. Π.χ. ο Σωκράτης Μάλαμας. Ή κι άλλα από τη νεότερη γενιά, όπως π.χ. η Μαρία Παπαγεωργίου. Κι ύστερα, σε 2-3 ημέρες, ήρθε μια online «πλημμύρα» από μαγνητοσκοπημένες παλιές συναυλίες ή θεατρικές παραστάσεις, νέους homemade θεατρικούς μονολόγους (όπως έκανε π.χ η Μάνια Παπαδημητρίου), πρώτες ακροάσεις καινούριων τραγουδιών στα social media, ελεύθερης πρόσβασης σε e-book βιβλιοθήκες (συμπεριλαμβανομένου μέρους του ψηφιοποιημένου υλικού της Εθνικής Βιβλιοθήκης), πρόσβασης με 15θήμερη δωρεάν «δοκιμή» σε νέες πλατφόρμες κινηματογραφικών ταινιών (π.χ. το εξαιρετικό cinobo.com, με εξαιρετικές επιλογές ανεξάρτητου σινεμά απ’ όλο τον κόσμο, και ταινιών βραβευμένων με Όσκαρ ή σε Κάννες, Βερολίνο και άλλα φεστιβάλ), ψηφιακές ξεναγήσεις σε καινούρια Μουσεία (όπως το Μουσείο Γουλανδρή) και περιηγήσεις στα σημαντικότερα Μουσεία μας (από το Μουσείο Ακρόπολης έως το Εθνικό Αρχαιολογικό) και συλλογές (Εθνική Πινακοθήκη). Κι από κοντά, ξεχύθηκαν στο διαδίκτυο, με δωρεάν κατά κύριο λόγο πρόσβαση, χιλιάδες προτάσεις από το εξωτερικό: καθισμένος στην καρέκλα σου, μπροστά στην οθόνη του Laptop μπορείς να παρακολουθήσεις πια όχι μόνον ταινίες και σειρές στο Netflix (που διατηρεί πάντως τα πρωτεία των mainstream επιλογών), αλλά μία ολόκληρη όπερα της Μετροπόλιταν ή μία συναυλία της Φιλαρμονικής του Βερολίνου, να περιηγηθείς στο Moma ή στο Prado, να παρακολουθήσεις θεατρικές παραστάσεις κορυφαίων οργανισμών της Ευρώπης (όπως το Εθνικό Θέατρο της Αγγλίας) ή να δεις τον Νηλ Γιάνγκ να τραγουδάει και να παίζει κιθάρα στο σπίτι του, και το Ρούφους Γουέινραϊτ με τη ρόμπα του στο πιάνο.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, σε μία σκοτεινή κι αβέβαιη περίοδο εξωπραγματικής «μη κανονικότητας», ο κόσμος της Τέχνης, εντός και εκτός Ελλάδας, χρησιμοποιεί τα Νέα Μέσα για να υπάρξει και να δώσει το παρόν, για να ανακουφίσει την παγκόσμια κοινότητα, απομακρύνοντας το νου από ζοφερές ειδήσεις, έστω και για όσο διαρκεί ένα τραγούδι, και να διατηρήσει την ταυτότητα του «φιλότεχνου» σε όλες τις υποδιαιρέσεις της (φιλαναγνώστης, θεατρόφιλος, σινεφίλ, μουσικόφιλος, κ.λπ.). Κι αυτό αθετώντας για πρώτη φορά στα χρονικά του 21ου αιώνα τον κραταιό κανόνα προσφοράς-πρόσβασης σ’ ένα έργο Τέχνης έναντι αντιτίμου. Το «δωρεάν» είναι -ελπίζουμε- έκτακτο, σε έκτακτες συνθήκες, και καλλιτέχνες και φορείς ανταποκρίνονται στην προσφορά γενναιόδωρα (κι ας μην ξέρουν κι αυτοί τι τους ξημερώνει) κι αυθόρμητα. Δεν εκλείπουν, ωστόσο, οι φωνές που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, προειδοποιώντας για τη διαμόρφωση ενός πρωτόγνωρου πλαισίου e-σχέσης με την Τέχνη, μέσω μίας οθόνης και χωρίς κανένα αντίτιμο, στο άγνωστο μέχρι στιγμής «τοπίο» του πολιτισμού και της ζωής μας μετά τον κορονοϊό. Τι θα σημαίνει κάτι τέτοιο, όταν η ανεργία ή οι ανύπαρκτοι πόροι για υλικοτεχνικές υποδομές και ενοικίαση χώρων μάστιζε ανελέητα τον καλλιτεχνικό κόσμο στην Ελλάδα (και διαπιστωμένα πολύ πιο αδυσώπητα τους νεότερους και ανεξάρτητους δημιουργούς), και στην εποχή της «κανονικότητας»; Ότι θα επιβιώνουν οι ισχυρότεροι, και σ’ αυτούς δεν θα συμπεριλαμβάνεται ο Πολιτισμός στην αντιεξουσιαστική ουσία του...
Από αυτή την άποψη, σε αρκετούς φάνηκε από προκλητική έως περιττή κίνηση εντυπωσιασμού η «πρωτοβουλία» της Υπουργού Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη, να βαφτίσει «μέτρα στήριξης του σύγχρονου πολιτισμού από το Υπουργείο» την πρόσκληση που απηύθυνε προς όλους τους επιδοτούμενους φορείς «να αναπτύξουν εναλλακτικούς τρόπους παραγωγής Πολιτισμού», παρέχοντας στο κοινό ψηφιακή πρόσβαση σε αρχειακό υλικό τους (παραστάσεις θεατρικών έργων, συναυλίες, όπερες, αναγνώσεις, διαλέξεις, παρουσίαση και ανάλυση έργων τέχνης, videoart, κ.λπ.), «με ή χωρίς χρέωση». Και ακόμα πιο περιττό να αναφέρει ως «ευπρόσδεκτη» την «ευφάνταστη δημιουργία εναλλακτικών τρόπων έκφρασης, ώστε να παραχθεί νέο πολιτιστικό υλικό, το οποίο μπορεί να διατίθεται μέσω των ιστοσελίδων των Οργανισμών (με ή και χωρίς χρέωση)», καλώντας πολύ εμμέσως τους νέους και «άστεγους» δημιουργούς να προσφέρουν υλικό. Κι αντιστοίχως, φάνηκε περιττή αβάντα στην πρωτοβουλία του ΥΠΠΟ η παρουσίαση της είδησης θριαμβολογικά, με δημοσιογραφικές φράσεις όπως «Να σταματήσει την αιμορραγία των καλλιτεχνών από τη διακοπή λειτουργίας κάθε δράσης λόγω πανδημίας, αποφάσισε το Υπουργείο Πολιτισμού». Μα η αιμορραγία των καλλιτεχνών και δη των νεότερων είναι ήδη, όπως και μεγάλου μέρους της κοινωνίας, οικονομική, και ως εκ τούτου αυτές οι ανακοινώσεις εκ μέρους του ΥΠΠΟ δεν μπορεί να σερβίρονται με τον (αμφίσημο) τίτλο «Μέτρα Στήριξης». Και τέλος πάντων, όπως σχολίασε ένας καλός, νέος ποιητής στο Facebook, η πρωτοβουλία «Έχω μια πολύ ωραία ιδέα για να στηρίξω το έργο σας: θα το αναρτήσετε δωρεάν», θυμίζει το παλιό ανέκδοτο «Διοργανώνω παρτούζα. Ενδιαφέρεσαι;- Αμέ! Πόσοι θα είμαστε;- Άμα φέρεις και τη γυναίκα σου, τρεις».
Στην Ευρώπη, πάντως, αν και ο τομέας του πολιτισμού ήταν πάντα το οικονομικό «παραπαίδι», ξεκίνησε, μέρες τώρα, ο σχετικός προβληματισμός ως προς α) την επιβίωση φορέων, θεσμών και αυτόνομων καλλιτεχνών υπό τις παρούσες συνθήκες και β) την επόμενη μέρα τους.
«Στον τομέα του Πολιτισμού, είδαμε κινηματογράφους, μεγάλους και μικρούς συναυλιακούς χώρους, θέατρα και μουσεία, να κλείνουν τις πόρτες τους. Χαιρετίζω την απίστευτη ανταπόκριση του κλάδου, να κάνουμε, για παράδειγμα, δωρεάν παραστάσεις online. Οφείλουμε, όμως, να αναγνωρίσουμε ότι στον τομέα του Πολιτισμού πολύ ενεργοί είναι ανεξάρτητοι καλλιτέχνες και μικρές επιχειρήσεις, που η επιβίωση τους απειλείται. Καλώ την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη-μέλη να διαβεβαιώσουν πώς θα κάνουν ό,τι μπορούν -κυρίως μέσω σημαντικής οικονομικής στήριξης- για να μετριάσουν τις επιπτώσεις στον τομέα του Πολιτισμού. Η δημιουργία πλήττεται από αυτή την κρίση με τον ίδιο τρόπο που πλήττεται και ο τομέας των υπηρεσιών, τροφίμων και ποτών, και χρειάζεται το ίδιο επίπεδο υποστήριξης (...). Η Επιτροπή Πολιτισμού και Παιδείας συμπαρίσταται στους εκπαιδευτικούς και πολιτιστικούς φορείς και φυσικά σε οποιονδήποτε άλλον πλήττεται από την επιδημία του κορονοϊού». Αυτό δήλωσε πρόσφατα η πρόεδρος της Επιτροπής Πολιτισμού και Παιδείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και μέλος του κόμματος των Γερμανών Χριστιανοδημοκρατών,Sabine Verheyen. Επρόκειτο, φυσικά, για μία παράγραφο συμπαράστασης που, κατά τα άλλα, περιοριζόταν σε μία έκκληση και μόνον, η εφαρμογή της οποίας εναπόκειται στα υπουργεία Πολιτισμού και Παιδείας και στα, προσαρμοσμένα για την ώρα, ανά χώρα κονδύλια τους.
Έτσι, την ώρα που η Υπουργός Πολιτισμού της χώρας μας ανακοίνωνε «μέτρα στήριξης» εντός εισαγωγικών, άλλες χώρες της Ευρώπη ανακοίνωναν συγκεκριμένα μέτρα οικονομικής στήριξης ή, τουλάχιστον, δεσμεύονταν ως προς αυτά. Η Γερμανίδα Υπουργός Πολιτισμού Monika Grütters π.χ. αναγνώρισε πώς «αυτή η κατάσταση επιβαρύνει ιδιαίτερα τον τομέα του Πολιτισμού και της Δημιουργίας και προκαλεί μεγάλη αγωνία, ειδικά στους μικρότερους πολιτιστικούς φορείς, τα μικρότερα ιδρύματα και τους ανεξάρτητους καλλιτέχνες», προσθέτοντας ότι αυτό που δεν γνωρίζει είναι τι ακριβώς οικονομικό πακέτο στήριξης θα παρασχεθεί από την Γερμανική κυβέρνηση, η οποία ωστόσο «έχει στο μυαλό της τις "ανησυχίες" του τομέα και θα τις λάβει υπόψη», αφού πρώτα επιδιώξει συναντήσεις με επικεφαλής φορέων, προκειμένου να συζητήσουν συγκεκριμένα μέτρα.
Αν και αυτά ακούγονται αρκετά γενικόλογα και «προκαταρκτικά», ο Γάλλος ομόλογός της, Franck Riester, κινητοποιήθηκε εξαρχής, ανακοινώνοντας ένα εντυπωσιακό πλάνο στήριξης, το οποίο ανά καλλιτεχνικό τομέα περιλαμβάνει συγκεκριμένα μέτρα (ταμεία αλληλεγγύης για τις μικρές επιχειρήσεις και τους αυτοαπασχολούμενους, πρόβλεψη για προνομιακά δάνεια με εξαιρετικά χαμηλό επιτόκιο ή ακόμα και φοροαπαλλαγές, π.χ. στον οπτικοακουστικό τομέα) και αρχικά οικονομικά πακέτα στήριξης. Π.χ. 5 εκ. ευρώ στον τομέα του Βιβλίου, άλλα τόσα στον τομέα του Θεάματος και κυρίως των ιδιωτικών θεάτρων, 10 εκ. ευρώ στον τομέα της Μουσικής, 2 εκ. ευρώ σε Κέντρα Τέχνης και γκαλερί, κ.λπ. Ταυτόχρονα, απηύθυνε έκκληση σε ιδιωτικούς φορείς να ενισχύσουν τον Πολιτισμό με χορηγίες.
«Η πρωτοφανής υγειονομική κρίση που πλήττει και τη χώρα μας, πλήττει σκληρά τους φορείς του Πολιτισμού. Οφείλουμε να κάνουμε τα πάντα για να εξασφαλίσουμε την επιβίωσή τους», επεσήμανε ο Γάλλος υπουργός Πολιτισμού, προσθέτοντας πώς «το ίδιο το μέλλον του πολιτισμικού μας μοντέλου διακυβεύεται». Αυτό το τελευταίο, βέβαια, που διατυπώθηκε ως ενδεχόμενη απειλή, μοιάζει κάπως και με ανησυχητική προφητεία...
* Δημοσιογράφος
