Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που συμβάλλουν στην ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή μέσω εκπομπών αερίων θερμοκηπίου είναι η εκτροφή ζώων. Οι εκπομπές οφείλονται στις βιολογικές λειτουργίες των ζώων (αναπνοή, περιττώματα) και στους πόρους που χρειάζονται για την εκτροφή τους (ενέργεια για τις εγκαταστάσεις, λιπάσματα, καλλιέργειες). Σημαντικότερες εκπομπές είναι αυτές του του διοξειδίου του άνθρακα και του μεθανίου, ενός αερίου θερμοκηπίου πολύ ισχυρότερο του διοξειδίου του άνθρακα∙ περίπου το ένα τρίτο της ανθρωπογενούς εκπομπής μεθανίου οφείλεται στην κτηνοτροφία. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι για την παραγωγή της τροφής των ζώων απαιτούνται εκτάσεις, οι οποίες προέρχονται από αποψιλώσεις δασών, ενώ τα λιπάσματα που χρησιμοποιούνται επιβαρύνουν το υπέδαφος, τον υδροφόρο ορίζοντα και τους ωκεανούς.
Συνυπολογίζοντας τους παραπάνω παράγοντες, εκτιμάται ότι η συνεισφορά της εκτροφής ζώων στην κλιματική αλλαγή μπορεί να φτάσει, ακόμα και να ξεπεράσει, το 20%. Διαφορές παρατηρούνται σε κάθε χώρα, ανάλογα με τις διατροφικές συνήθειες και τις μεθόδους της αγροτικής και κτηνοτροφικής παραγωγής κάθε χώρας. Τα βοοειδή και τα γαλακτοκομικά έχουν τη μεγαλύτερη επίπτωση, ενώ ακολουθούν το χοιρινό και τα πουλερικά.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, η παγκόσμια κατανάλωση κρέατος το 2021 αναμένεται να αυξηθεί κατά 1%. Η αύξηση θα είναι υψηλότερη σε αναπτυσσόμενες χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος. Η αυξητική τάση είναι ανησυχητική αν συνυπολογίσουμε και την αύξηση του πληθυσμού της Γης, ο οποίος σε λίγες δεκαετίες θα ξεπεράσει τα δέκα δισεκατομμύρια. Η εκτιμώμενη αύξηση της παραγωγής κρέατος, ως και 60%, μέχρι το 2050, καθιστά την κτηνοτροφία μη βιώσιμη περιβαλλοντικά και αυξάνει τον κίνδυνο μιας μη αναστρέψιμης ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής.
Αντιθέτως, τα κέρδη από μια ενδεχόμενη ανάσχεση της περαιτέρω αύξησης της κτηνοτροφίας (ή ακόμα και μείωσή της) είναι ποικίλα. Θα μειωθούν οι αποψιλώσεις δασών για την δημιουργία καλλιεργήσιμων εκτάσεων και θα προστατευτεί η βιοποικιλότητα, ενώ η επιβάρυνση του περιβάλλοντος από τα λιπάσματα και τη μείωση των δασών θα περιοριστεί. Επιπλέον, θα περιοριστεί η χρήση αντιβιοτικών στα ζώα και θα μειωθεί ο κίνδυνος μετάδοσης νέων ιών από τα ζώα στους ανθρώπους που έχει οδηγήσει σε μεγάλες πανδημίες, όπως αυτή του 1918 και η παρούσα.
Μια άμεση επίπτωση της μείωσης της κατανάλωσης κρέατος είναι και η μείωση των παθήσεων που οφείλονται στην υπερκατανάλωση κόκκινου κρέατος και σε διατροφή υψηλή σε ζωικά λιπαρά. Τέλος, με τον περιορισμό της εντατικοποίησης της κτηνοτροφίας ενδέχεται να μειωθούν κάποια από τα ηθικά ζητήματα που εγείρονται από την εκμετάλλευση, βασανισμό και θανάτωση εκατομμυρίων ζώων ετησίως.
Ποιες είναι, όμως, οι διαθέσιμες επιλογές;
Μια προφανής λύση για τον περιορισμό των επιπτώσεων της κτηνοτροφίας είναι η μείωση της κατανάλωσης κρέατος και γαλακτοκομικών. Μια τέτοια λύση βασίζεται στην αλλαγή διατροφικών συνηθειών της ανθρωπότητας, τόσο σε ανεπτυγμένες χώρες όπως οι ΗΠΑ, όπου παρατηρείται υπερ-κατανάλωση κόκκινου κρέατος, όσο και σε αναπτυσσόμενες με μεγάλο πληθυσμό. Σε ό,τι αφορά τις τελευταίες θα πρέπει, παράλληλα, να ληφθούν μέτρα για την αντιμετώπιση του υποσιτισμού, βασισμένα σε βιώσιμες μεθόδους.
Άλλη μια λύση, η οποία προωθείται τα τελευταία χρόνια, είναι η αντικατάσταση του κρέατος με εναλλακτικές πηγές πρωτεϊνών, όπως τα ανάλογα κρέατος (meat analogues) και το συνθετικό κρέας που παράγεται στο εργαστήριο (lab-grown meat). Πιστεύεται ότι οι παραπάνω κατευθύνσεις, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη βιώσιμων, περιβαλλοντικά, μεθόδων κτηνοτροφίας μπορεί να οδηγήσουν στην αντιμετώπιση σημαντικού μέρους της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής.
Φυτικά ανάλογα κρέατος και συνθετικό κρέας
Η χρήση φυτικών προϊόντων για την παρασκευή υποκατάστατων κρέατος έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα και συναντάται σε διάφορες περιστάσεις ανά τους αιώνες. Η δε ανάπτυξή τους οδηγήθηκε από την ανάγκη να μπορούν να τρέφονται με τροφές υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη, άνθρωποι που δεν μπορούσαν να καταναλώσουν κρέας λόγω θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το τόφου, που εφευρέθηκε πριν περίπου δυο χιλιετίες στην Κίνα. Το τόφου παράγεται από σβόλους γάλακτος σόγιας, οι οποίοι συμπιέζονται ώσπου να σχηματίσουν ένα ομογενές κομμάτι. Ένα άλλο παράδειγμα είναι το σεϊτάν, που παράγεται από τη γλουτένη του σιταριού και έχει τις ρίζες του επίσης στην αρχαία Κίνα. Τα πρώτα ανάλογα κρέατος που κατασκευάστηκαν στις ΗΠΑ, κατά τον 19ο αιώνα, οφείλονται στον Kellogg (τον γνωστό των δημητριακών), ο οποίος χρησιμοποίησε ως βάση δημητριακά, σόγια και καρπούς. Είναι σαφές ότι τα ανάλογα κρέατος με βάση τα φυτά δεν είναι «πραγματικό» κρέας αλλά τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως υποκατάστατα.
Αντιθέτως, το συνθετικό κρέας έχει την κυτταρική δομή του κρέατος, με τη διαφορά ότι «καλλιεργείται» στο εργαστήριο και δεν απαιτεί τη θανάτωση ζώων. Η κατασκευή συνθετικού κρέατος απαιτεί ένα δείγμα κρέατος ζώου, από το οποίο συλλέγονται βλαστοκύτταρα, τοποθετούνται σε θρεπτικό περιβάλλον, ώστε να πολλαπλασιαστούν για να δημιουργήσουν νέες ίνες μυικού ιστού. Η διαδικασία γίνεται στο εργαστήριο, επομένως το συνθετικό κρέας δεν είναι ευαίσθητο στις μολύνσεις που συναντώνται στα ζώα και δεν απαιτούνται αντιβιοτικά.
Καταρχήν, η δημιουργία του ζωικού ιστού είναι σχετικά εύκολη. Ωστόσο, η πιστή μίμηση της υφής του κρέατος και, πιο συγκεκριμένα, της υφής που έχουν συγκεκριμένα κομμάτια, όπως μια μπριζόλα, είναι η πραγματική πρόκληση. Για αυτό το λόγο, τα περισσότερα προϊόντα που έχουν κυκλοφορήσει στην αγορά έχουν την υφή κροκέτας ή κιμά (μπιφτέκια). Το συνθετικό κρέας δεν μπορεί ακόμα να συγκριθεί με το φυσικό κρέας, ως προς τα ποιοτικά χαρακτηριστικά, κάτι που θα δυσκολέψει την εδραίωσή του, καθώς μεγάλο μέρος της κατανάλωσης «φυσικού» κρέατος γίνεται με τη μορφή ολόκληρων κομματιών, και όχι απλώς της πρωτεΐνης. Τέλος, άλλο ένα σημαντικό εμπόδιο αποτελεί το μεγάλο κόστος παραγωγής, το οποίο για την ώρα δεν επιτρέπει τη μαζική παραγωγή συνθετικού κρέατος. Πάντως, η έρευνα συνεχίζεται, τόσο από δημόσιους φορείς όσο και από εταιρείες, καθώς εκτιμάται/πιστεύεται ότι τα πιθανά περιβαλλοντικά οφέλη θα είναι μεγάλα και η ζήτηση εναλλακτικών κρεάτων αυξάνεται. Ταυτόχρονα, εάν η παραγωγή καταστεί οικονομικά συμφέρουσα, θα δώσει τη δυνατότητα να παράγονται πολύ μεγάλες ποσότητες κρέατος, προσφέροντας μια πιθανή λύση στο ζήτημα του παγκόσμιου επισιτισμού.
Ένα εύλογο ερώτημα αφορά το κατά πόσο η παραγωγή κρέατος με βάση τα φυτά ή στο εργαστήριο είναι περιβαλλοντικά επιβλαβής. Με τα ως τώρα δεδομένα, το αποτύπωμα άνθρακα του φυτικού κρέατος είναι χαμηλότερο από εκείνο του βοδινού και του χοιρινού και συγκρίσιμο με εκείνο των πουλερικών. Δεν είναι ακόμα βέβαιο ποιο είναι το αποτύπωμα άνθρακα του συνθετικού κρέατος αλλά εκτιμάται, με βάση τις πρώτες ενδείξεις, ότι αν η παραγωγή του βασιστεί σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας τότε θα μπορούσε να είναι συγκρίσιμο με εκείνο των πουλερικών.
Συμπερασματικά, η εδραίωση του συνθετικού κρέατος απαιτεί δραστική μείωση του κόστους παραγωγής του, κάμψη των επιφυλάξεων από το κοινό και των αντιστάσεων που δείχνουν οι παραδοσιακές κτηνοτροφικές επιχειρήσεις. Παρόλο που μεγάλες εταιρείες έχουν εκφράσει ενδιαφέρον να μπουν στην παραγωγή συνθετικού κρέατος, είναι σαφές ότι απαιτούνται ευρύτερες αλλαγές, με τις οποίες δεν θα καταργείτε ένας ολόκληρος παραγωγικός τομέας αλλά, αντιθέτως, θα ενσωματωθεί στη λύση. Άλλωστε, με τις παρατηρούμενες αυξητικές τάσεις στην κατανάλωση κρέατος, ακόμα και με τα πιο αισιόδοξα σενάρια εδραίωσης της κατανάλωσης συνθετικών και φυτικών κρεάτων, η παραδοσιακή κτηνοτροφία θα παραμείνει σε πολύ υψηλά επίπεδα, εμποδίζοντας, με αυτό τον τρόπο, την επιθυμητή μείωση εκπομπών και επιπτώσεων.
Προς μια πιο αποτελεσματική κτηνοτροφία
Για αυτό το λόγο απαιτείται η παράλληλη ανάπτυξη μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης κτηνοτροφίας. Οι τεχνολογικές εξελίξεις θα πρέπει να αξιοποιηθούν στο έπακρο ώστε η παραγωγή να επιβαρύνει λιγότερο το περιβάλλον, να ελαχιστοποιηθεί η σπατάλη φυσικών πόρων και να εξαλειφθεί το φαινόμενο της σπατάλης τροφής που παρατηρείται κυρίως στον δυτικό κόσμο.
Ήδη αναπτύσσονται εναλλακτικές μέθοδοι εκτροφής που θα έχουν ως σκοπό τη μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Για παράδειγμα, πρόσθετα τροφίμων με βάση το λεμονόχορτο και τα κόκκινα φύκια μπορούν να μειώσουν τις εκπομπές μεθανίου από τις βιολογικές λειτουργίες των αγελάδων. Τροποποιώντας τη διατροφή των εκτρεφόμενων ζώων, συμπεριλαμβάνοντας μεγαλύτερες ποσότητες πρωτεϊνών και λίπους ή αξιοποιώντας την οργανική ύλη από άλλες καλλιέργειες που αξιοποιούνται στην ανθρώπινη διατροφή μπορούν να συντελέσουν στη μείωση των σιτηρών που απαιτούνται για ζωοτροφές.
Πάντως, σε πολλές από αυτές τις μεθόδους ασκείται κριτική διότι θεωρείται ότι λειτουργούν ως άλλοθι για την περαιτέρω εντατικοποίηση της κτηνοτροφίας, προκαλώντας περισσότερες επιπτώσεις στην αποψίλωση των δασικών εκτάσεων και τη σπατάλη φυσικών πόρων. Αν και αυτή η κριτική είναι εύστοχη, πολλές από τις δυνατότητες βελτιστοποίησης της κτηνοτροφίας-ως προς τις περιβαλλοντικές της επιπτώσεις- παραμένουν ανεξερεύνητες και αναξιοποίητες. Με περισσότερες δημόσιες επενδύσεις στην αντίστοιχη έρευνα οι μέθοδοι αυτές μπορούν να γίνουν ελκυστικές και συμφέρουσες για τους παραγωγούς, με τον ίδιο τρόπο που έχουν προωθηθεί στο παρελθόν αντίστοιχες μέθοδοι βελτιστοποίησης του όγκου της παραγωγής.
Πηγές
https://www.technologyreview.com/2021/04/26/1023636/sustainable-meat-livestock-production-climate-change/
https://thebreakthrough.org/issues/food/case-for-public-investment-in-alt-proteins
