Της Μάνιας Ζούση
"Τα μάτια της Έλσας έχουν όλη τη δύναμη που μπορεί να φανταστεί κανείς ότι έχει μια γυναίκα, αφού κατάφερε τον Αραγκόν να κάνει αυτά που έκανε". Έτσι εξηγεί η σκηνοθέτις Αθηνά Κεφαλά τον τίτλο που έδωσε στην παράσταση η οποία στηρίζεται στην αλληλογραφία των δυο γοητευτικών και ευφυών γυναικών και αδελφών, της Έλσας Τριολέ, συντρόφου του Λουί Αραγκόν, και της Λίλιαν Μπρικ, μούσας του Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, μέσα από την οποία περνά η ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης, από το 1930 έως και το 1970, όπως καταγράφεται στα πολιτικά, αισθητικά, λογοτεχνικά και κοινωνικά κινήματα.
Η Αθηνά Κεφαλά, που σκηνοθετεί από αύριο στο Μπαράκι της Διδότου "Τα μάτια της Έλσας", γοητεύεται από την κοινή ζωή της Έλσας και του Λουί, την ποίηση, την αισθητική και την Ιστορία μιας ολόκληρης εποχής όπου ο Αραγκόν υπήρξε πρωτεργάτης μιας σειράς μορφών τέχνης, από την ποίηση και τη ζωγραφική έως την κριτική θεάτρου. Η σκηνοθέτις γνώρισε τον μεγάλο διανοητή ως φοιτήτρια στο Παρίσι το 1981 στην τάξη του Αντουάν Βιτέζ, όταν ο δάσκαλος τον έφερε στο μάθημα. "Με καθήλωσε η παρουσία του και η πολιτική του στάση, η σταθερότητά του στο κομμουνιστικό κόμμα. Με μάγεψε ακόμα ο τρόπος που μιλούσε και παρουσίαζε τους νέους. "Ήταν σοβαρός και σταθερός" θυμάται η Αθηνά Κεφαλά βγάζοντας βαθύ αναστεναγμό θαυμασμού.
"Όσον αφορά την Έλσα Τριολέ και τη Λίλιαν Μπρικ ήταν οι πιο πολυσυζητημένες γυναίκες της Ευρώπης για ολόκληρες δεκαετίες ξεσηκώνοντας παντού θύελλα. Από την Έλσα έγιναν γνωστοί ο Τσέχωφ και το έργο του, από τη Λίλιαν κρατήθηκε ζωντανός ο Μαγιακόφσκι. Το ίδιο έκανε και η Έλσα με τον Λουί Αραγκόν" αναφέρει.
Τα σημαντικότερα πολιτικά γεγονότα του περασμένου αιώνα ανιχνεύονται στα γράμματα των αδελφών μέσα από υπονοούμενα και επιγραμματικές αναφορές. Την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου η επικοινωνία ήταν δύσκολη, την εποχή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου αδύνατη. Οι συναντήσεις των δύο δεν ήταν συχνές. Κι επειδή ο Αραγκόν και η Τριολέ ταξίδευαν συχνά, ο Αραγκόν αποκαλούσε «σπασμένη λογοτεχνία» την αλληλογραφία των δύο αδελφών.
"Κάθε γράμμα και μια ιστορία" εξηγεί η Αθηνά Κεφαλά. "Πολλές φορές με λεπτομέρειες γυναικείας φιλαρέσκειας, που καταδεικνύουν ωστόσο μια κατάσταση, όταν η Μπρικ ζητά από την Τριολέ κάλτσες και τσιμπιδάκια που δεν μπορεί από πουθενά αλλού να προμηθευτεί".
Το έργο διαπερνά ένα μεγάλο μέρος της εποχής που ο φασισμός ανεβαίνει στην Ευρώπη. Ουσιαστικά η επικοινωνία τους γινόταν μέσω των γραμμάτων, της ποίησης του Αραγκόν και των λογοτεχνικών κειμένων που αντάλλασσαν παρ' όλες τις δυσκολίες που συναντούσαν.
Η Αθηνά Κεφαλά στέκεται επίσης στον Αραγκόν και τον αγώνα του εναντίον της δικτατορίας στην Ελλάδα και την Ισπανία με το ξέσπασμα της ποίησής του ενάντια στον Χίτλερ και τις φασιστικές πρακτικές. "Από αυτόν τον άνδρα θέλω να δείξω ότι έμεινε πιστός έως το τέλος της ζωής του στο κομμουνιστικό κόμμα, από το οποίο δεν έφυγε ποτέ. Και είχε διαφωνίες. Και την περίοδο που εισέβαλαν τα τανκς στην Τσεχία, και την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, έχοντας πολλές ενστάσεις".
Η Έλσα, μεγαλωμένη στο λογοτεχνικό περιβάλλον της αριστοκρατικής Ρωσίας, έδρασε καταλυτικά στην ποίηση του Αραγκόν αποτελώντας γι' αυτόν τη μεγαλύτερη πηγή έμπνευσης. Από τη μέρα της γνωριμίας τους υπήρξαν αχώριστοι. Δημιουργούσαν μαζί, πέρασαν δυσκολίες και φτώχειες, αγωνίστηκαν από κοινού για τη χώρα τους αλλά και για χώρες που τελούσαν υπό καθεστώς δικτατορίας. Αχώριστοι σύντροφοι, αγαπούσαν τη φύση και τη μουσική.
Από την Έλσα και τη Λίλιαν Μπρικ, ο Αραγκόν ήρθε σε επαφή με τον μεγάλο Ρώσο ποιητή Μαγιακόφσκι, μια γνωριμία που καθόρισε τη μετέπειτα στάση του στη ζωή. Ο Γάλλος διανοούμενος αναγνώρισε τον διαλεκτικό υλισμό ως τη μοναδική επαναστατική φιλοσοφία, ενώ αργότερα ήρθε σε ρήξη με τους σουρεαλιστές ακολουθώντας νέους ποιητικούς δρόμους μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αν και λάτρης κάθε καινούργιας μορφής τέχνης, δεν άλλαξε πολιτική στράτευση έως τον θάνατό του, παραμένοντας μέλος του Γαλλικού Κομουνιστικού Κόμματος.
Η σκηνοθέτις κάνει ιδιαίτερη αναφορά στη μετάφραση αποσπασμάτων της ποίησης του Αραγκόν από την Άννα Φιλίνη. Τη μετάφραση των ποιημάτων του Μαγιακόφσκι υπογράφει ο Γιάννης Ρίτσος.
Επέλεξε μάλιστα να γίνει ανάγνωση ποιημάτων του Αραγκόν και του Μαγιακόφσκι από δυο ποιητές διαφορετικής γενιάς, τον Γιώργο Μαρκόπουλο και τον Θωμά Τσαλαπάτη. Στην παράσταση ακούγονται μαγνητοσκοπημένα αποσπάσματα από τα ποιήματα του Λουί Αραγκόν: "Τα μάτια της Έλσας" (1942), "Της Έλσας ο τρελός", "Γράφω σε μια χώρα που ερήμωσε από τη χολέρα (1943), "Πόσο αξίζει τον κόπο η ζωή" (1954). Από το "Ημιτελές μυθιστόρημα" (1956): "Ο πόλεμος και ό,τι ακολούθησε", "Η αγάπη που δεν είναι μόνο μια λέξη", "Μετά την αγάπη", "Τραγουδώ για να περνά ο καιρός".
Από τα ποιήματα του Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι ακούγονται τα: "Σύγνεφο με παντελόνια" (1915), "Μ' όλη μου τη φωνή" (1928), "Ποίημα χωρίς τίτλο" (1930).
Ο πιανίστας Μαρίνος Κωστόπουλος έχει γράψει καινούρια μουσική την οποία παίζει ζωντανά στο πιάνο και αναπαράγει μουσικές και τραγούδια του Λεό Φερρέ τραγουδώντας ο ίδιος.
Ταυτότητα
"Τα μάτια της Έλσας"
Μετάφραση - Διασκευή - Σκηνοθεσία Αθηνά Κεφαλά
Διανομή: Έλσα Τριολέ: Νατάσσα Κρητικού, Λίλιαν Μπρικ: Σέβη Στάικου, Κομπέρ: Χάρις Συμεωνίδου
Κάμερα DVD, σκηνοθεσία: Εύα Κανούση
Βοηθός: Αλεξάνδρα Μενόγλου
Επεξεργασία υλικού DVD: Θανάσης Κεφαλάς
Πρόγραμμα, αφίσα, φωτογραφικό υλικό του Λουί Αραγκόν και της Έλσας Τριολέ, DVD: Λίντα Πεπέ.
Φωτογραφίες: Παντελής Νταβανέλος, Θανάσης Κεφαλάς.
Τεχνική υποστήριξη: Κωνσταντίνος Ντέμος
Ευχαριστίες στη Μαρία Μαυρωματάκη και την Helene Lefelle.
Info
Το Μπαράκι της Διδότου
Διδότου 3, Κολωνάκι
Τηλ. κρατήσεων 210-3642990
Παραστάσεις: Κάθε Δευτέρα στις 21.00
Είσοδος 10 ευρώ με ποτό
